Heykəlləşən şuşalılar

Onlarca dünya şöhrətli şəxsiyyətlər yetirmiş zəngin tarixli Şuşanı büstsüz, heykəlsiz, məqbərəsiz təsəvvür etmək olmaz. Şuşalıların həyatında pozulmaz izlər qoymuş hadisələrlə, dahi insanlarla bağlı binalarda, küçə və meydanlarda xatirə lövhələri vurulmuş, onların şərəfinə memarlıq abidələri ucaldılmışdır. Tuncdan tökülən, mərmərdən və qranitdən yonulan bu sənət əsərləri şəhərin gözəlləşməsində təbii şəraitlə bərabər, çox böyük və əhəmiyyətli rol oynayırdılar. Molla Pənah Vaqifin, Xurşudbanu Natəvanın, Nəriman Nərimanovun, Üzeyir Hacıbəyovun, Mir Həsən Vəzirovun, Bülbülün, Hüsü Hacıyevin görümlü yerlərdə qoyulmuş büstləri, YUNESKO-nun xəttilə Mir Möhsün Nəvvabın məzarı üzərindəki qırmızı mərmərdən ucaldılmış abidə-barelyefi, Qasım bəy Zakirin qəbirüstu abidəsi və sair heykəltaraşlıq nümunələri Şuşanın memarlıq aləminin bəzəyinə çevrilmişdi. Bu heykəltaraşlıq nümunələri şəhərin ayrı-ayrı guşələrinə xüsusi gözəllik və dərin məzmun verməklə yanaşı, həmin yerlərin özünəməxsus koloritini tamamlayaraq onu daha da zənginləşdirirdi.

Şuşalı mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin, qəhrəmanlarının Bakıda və bir çox ölkələrin paytaxtlarında ucaldılmış heykəl və büstləri, xatirə lövhələri (məsələn, Vladiqafqaz şəhərinin Butırin küçəsindəki 5 nömrəli binada çar ordusunun polkovniki Rza bəy Axundova məxsus olan evin ön tərəfində öz həyatlarının müxtəlif dövrlərində burda yaşamış general-leytenant Səməd bəy Mehmandarovun və Üzeyir Hacıbəyovun doğma şəhərləri Şuşanın azad edilməsi günündə - noyabr ayının 8-də açılmış xatirə lövhələri) həmin şəhərlərin yaraşığını artırır və daha da baxımlı edir.

Ötən əsrin sonlarına yaxın Şuşanın memarlıq xəritəsinə yeni-yeni ünvanlar yazılmış, hər bir il onun tarixində dərin izlər buraxmışdır. Şərqdə ən böyük monumental heykəltaraşlıq nümunələrindən sayılan və çox gözəl emosional təsir bağışlayan Molla Pənah Vaqifin "Cıdır düzü"ndə ucaldılmış əzəmətli məqbərəsinin təntənəli açılışı ilə Şuşanın tarixinə daha bir şanlı səhifə yazılmış, şəhərin müasir memarlığına əzəmətli bir abidə də daxil olmuşdur (14 yanvar 1982-ci il). Müəllifləri akademik Əbdülvahab Salamzadə, respublikanın əməkdar memarı Eldar Kanukov, respublikanın əməkdar rəssamı, heykəltaraş Albert Mustafayev Azərbaycanda və bir sıra Yaxın Şərq ölkələrində geniş yayılmış, tarixi-memarlıq üçün ənənəvi olan qüllə məqbərələrin kompozisiya formasını yenidən, böyük yaradıcılıqla işləmişdir. Qüllənin planında kvadrat formalı 20 metrlik hündürlüyü olan tikinti elə bil ki, qayadan qalxaraq ətraf mənzərəyə harmonik şəkildə uyğunlaşmışdır. Memorial tikintinin arxitektura kompozisiyası özlüyündə aydın, tarazlaşdırılmış və mərkəzləşdirilmiş həcm kimi təqdim olunmaqla iki hissədən ibarətdir: aşağı kəsik piramida formasında xüsusi möhkəmlik və monumental görünüşü, yuxarı hissə dinamik olaraq yuxarıyacan olan pilonlu dördkünc qüllə.

Zəngin təbii sərvəti olan Qarabağ torpağı inşaatçılara və memarlara davamlı və gözəl material vermişdir. Monumental divarlara və dördkünc qüllənin pilonlarına qırmızıya çalan çəhrayı mərmərdən üz çəkilmişdir, içərinin bəzəyi isə açıq boz mərmərlə və rəsmlə həyata keçirilmişdir.

Memorial zalın mərkəzində, əsas girəcəkdə, Vaqifin qəbri üstündə tünd yaşıl rəngli qranitdən düzbucaqlı sarkofaq qoyulmuş, zalın içərisində isə qarşı tərəfdəki divarda stela üzərində şairin ağ mərmərdən heykəltaraş portreti yerləşmişdir.

İnteryerdə fəza tikintisi özünəməxsus və orijinallıqla düşünülmüşdür, ciddi arxitektonikalar və artıq plastik üslubları yoxdur. Daxili boşluğun belə sadə tərtib edilməsi bütün diqqəti əsas kompozisiyada fokuslaşdırmağa - şairin sarkofaqında və heykəltaraşlıq portretində cəmləşdirməyə maksimal imkan verir. Sarkofaq şairin axırıncı dayanacağının simvolu, barelyefi isə nəsillər üçün abidə portretidir. Zövqlə seçilmiş rənglər qamması interyerə təntənəlik görkəmi verir, abidə zalının açıq, boz mərmər divarlar fonunda tünd-yaşıl sarkofaqın düzgün həndəsi həcmi və Vaqifin dümağ portreti çox gözəl görünür. Böyük ilham və incəliklə işlənmiş barelyef dahi vətəndaş, təmizqəlbli, müdrik və səmimi bir insanın görkəmini müvəffəqiyyətlə əks etdirir.

Yastı örtüklü kvadrat mərkəzi binanın planında kompozisiya həllinin özəyini təşkil edir. Bu, həqiqətən də, müəlliflərin düşündüyü kimi, təkcə Vaqifin dəfn yeri deyil, eyni zamanda saysız-hesabsız xarici qonaqların, minlərlə Vaqif poeziya pərəstişkarlarının istədikləri vaxt gəlib, yad etdikləri xatirə abidəsidir. Elə bu zamandan Şuşanın müasir memarlığına xalqın müqəddəs bir yer saydığı Vaqifin əzəmətli mavzoleyi də daxil olmuşdur.

Məqbərənin memarlıq üslubu tikintinin funksional təyinatının şəhər tikintisi kompozisiyasında yerini yenidən göstərir. Sözsüz ki, bu, yeni memorial tikintidir və burda yenilik xalq mədəniyyətinin qədim ənənələri ilə üzvi surətdə birləşdirilmişdir. Memorial abidənin bütün həcmində yüksək memarlıq keyfiyyətləri öz əksini tapmışdır.

Üzeyir Hacıbəyovun heykəli bəstəkarın anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə doğulub boya-başa çatdığı Şuşada qoyulmuş əzəmətli və monumental abidədir. Heykəlin müəllifi Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı, heykəltaraş Əhməd Salikovdur. Hündürlüyü 8 metr olan abidə bəstəkarın evinin qarşısında - Xan qızı Natəvanın bağında qoyulmuşdur. Üzeyir bəy ayaq üstə və müdrik çağında təsvir edilmişdir. İlk növbədə, abidənin kompozisiyası diqqəti cəlb edir. Bağa girəndə dahi bir insanın dərin düşüncələrə dalmış obrazı göz önündə əzəmətlə canlanır. Heykəltaraş əsas diqqətini heykəlin mənəvi məzmununa yənəldərək Şərq musiqisinin yeganə dahisinin daxili gözəlliyini, ölməz obrazını, əzəmətli simasını mənalı şəkildə əks etdirmişdir. Mülayim təbiətli bəstəkarın xarakterinin açılmasında əsas rolu onun baxışları oynayır. Müəllif musiqi dahisinin yaradıcılıq duyğularını, psixoloji anlarını məharətlə və dolğunluqla verə bilmişdir. Yaratmaq eşqilə xəyala dalmış bəstəkar sanki özünün yüksək yaradıcılıq anında dərin fikrə getmiş, bütün diqqəti yeni bir əsər üzərində cəmlənmişdir. Onun baxışı və duruşu da sanki başdan-ayağa bir musiqidir. Heykələ tamaşa etdikcə elə bil Üzeyir musiqisini dinləyir, onun əfsanəvi qəhrəmanlarının sözlərini eşidirik. Bəstəkarın simasında xeyirxahlığın, təvazökarlığın, müdrikliyin izləri də görünür ki, bu da onun xarakterini tamamlayır. Bütün bunlar heykəltaraşın təxəyyülündən gəlmiş və abidəyə hopmuşdur. Ümumiyyətlə, heykəlin romantik ruhu dərin, emosional təsir bağışlayır. Şuşanın şöhrət bayrağı kimi ucalan bu abidənin təntənəli açılışı (1985) respublikanın mədəni və mənəvi həyatında mühüm bir hadisəyə çevrilmiş, Azərbaycan heykəltaraşlığının son illərdəki nailiyyətlərindən biri kimi qiymətləndirilmişdir.

Mir Möhsün Nəvvab Qarabağinin qəbri Cıdır düzündə ana babası Mir Fəseh ağanın adı ilə adlandırılan qəbiristanlıqda Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin yaxınlığında idi. Oğlu Mir İbrahim Ağamirzadə qəbir daşı üzərində aşağıdakı maddeyi-tarix yazmışdır: "Böyük Nəvvaba heyiflər olsun! Öz dövrünün arif, kamil şəxsiyyəti olmuşdur. Seyidin nəsli, peyğəmbərin pak övladı bir çox kitablar yazmışdır ki, cahanda yadigar qalsın. Allah ona rəhmət eləsin hər vaxt gecə-gündüz. Nəvvab 1919-cu il rəbiül-əvvəl ayının 29-da vəfat etmişdir".

1960-cı ildə YUNESKO-nun xəttilə Mir Möhsün Nəvvab Qarabağinin qəbri üzərində qırmızı mərmərdən abidə-barelyef qoyulmuşdu. Müəllifləri heykəltaraş Tokay Məmmədov və memar Rasim Əbdürrəhmanov idi.

Qasım bəy Zakirin qəbirüstü abidəsi şairin anadan olmasının 200 illiyi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin xüsusi qərarına əsasən 1984-cü ildə Şuşada Mirzə Həsən qəbiristanlığında qəbrinin üstündə qoyulmuşdur. Kiçik bir təpə üstündə - Cavanşir nəslinə mənsub olan sahədədir.

Qasım bəy Zakirin qəbrinin ətrafında dəfn olunmuş və XIX əsrdə yaşamış görkəmli şəxslərin - Mirzə Camal Cavanşirin, Rzaqulu bəy Mirzə Camal bəy oğlu Cavanşirin (Vəzirovun) və Mirzə Ələsgər Növrəsin məzarları da bərpa edilmiş, kiçik təpəcikdə gül-çiçək, ağaclar əkilmiş, ora çəmənzara çevrilmişdir.

Molla Pənah Vaqifin büstü 1958-ci ildə qəbrinin üstündə qoyulmuşdur. 1982-ci ildə şairin Cıdır düzündə mavzoleyinin tikilməsi ilə əlaqədar postamenti dəyişdirilərək evinin qarşısına köçürülmüşdür. 1992-ci ildə erməni vandalizminə məruz qalaraq dağıdılmışdır.

Büst 2022-ci ildə onun müəllifi, əməkdar incəsənət xadimi Həyat Abdullayevanın ilkin eskiz layihəsi əsasında bürüncdən yenidən düzəldilmişdir.

Büstün açılışında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva iştirak etmişlər.

Xurşudbanu Natəvanın abidəsi Bakıda "Azərbaycan" kinoteatrının qarşısındakı meydançada ucaldılmışdır. Müəllifi heykəltaraş Ömər Eldarovdur. Postamentin layihəsini memarlar Ə.İsmayılov və F.Leontyeva hazırlamışdır. Fiqurun hündürlüyü 2,5 metr, ümumi hündürlüyü isə təqribən 5 metrdir.

Abidənin açılışı 1960-cı il fevralın 18-də olmuşdur. Şairin nəvələri Sima Hüseynova, Şəhla Ağamirova, nəticəsi Leyla Usmiyeva tədbirdə iştirak etmişlər. Açılışda partiya və dövlət xadimləri Vəli Axundov, Ənvər Əlixanov, Süleyman Vəzirov, Kamran Hüseynov, yazıçı və şairlər - Mehdi Hüseyn, Cəfər Xəndan, Mirvari Dilbazi və başqaları nitq söyləmiş, şeirlər demişlər.

Üzeyir Hacıbəyovun abidəsi 1960-cı il mayın 2-də özünün adını daşıyan Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının qarşısında ucaldılmışdır. Müəllifləri heykəltaraş Tokay Məmmədov və memar Hacı Muxtarovdur. Bəstəkar oturmuş, sanki dərin fikrə dalmışdır. Tuncdan tökülmüş heykəl çəhrayı rəngli qranit postament üzərində qoyulmuşdur. Abidənin ümumi hündürlüyü 6 metrdir, heykəl isə 3 metr hündürlükdədir.

Yaqub Quliyevin abidəsi. Büst 1941-1945-ci illər İkinci Dünya müharibəsində faşist Almaniyası üzərində tarixi qələbənin 15 illiyi ərəfəsində Türkmənistan Respublikasının Marı şəhərinin mərkəzində, görümlü bir yerdə, Lenin adına bağda qoyulmuşdur. Abidə həmyerlimiz, Stalinqrad döyüşlərinin qəhrəmanı, 4-cü süvari korpusunun komandir müavini, general-mayor Yaqub Quliyevin (1900, Şuşa - 22.XII.1942, Stalinqrad) şərəfinə ucaldılmışdır.

Xan qızı Natəvanın qəbirüstü abidəsi şairin anadan olmasının 150 illiyi münasibəti ilə 1980-ci ildə Ağdamda "İmarət" adlanan memarlıq kompleksində qoyulmuşdur. Abidənin müəllifi heykəltaraş Elcan Şamilovdur. Heykəltaraş mövzunu xüsusi qayğı və səmimiyyətlə işləmiş, Natəvanı təkcə bədii söz ustası kimi yox, həm də bir ana, zərif qadın kimi təsvir etmişdir. Kompozisiyada əsas iki xətt - kədər və nikbinlik kimi həyati mövzu öz əksini tapmışdır. Şairin üzündə məruz qaldığı bütün ağrı və çətinliklərlə yanaşı, xeyirxahlığın da izləri görünür. O, təkcə əzab çəkən bir qadın deyil, həm də mənəviyyatca gözəl insan, mübariz bir qəhrəmandır. Heykəltaraş Natəvana xas olan həyati detalları kompozisiyada böyük bir ilhamla canlandırmışdır. Əsərdə üz cizgiləri, paltar bükümləri də sənətkarlıqla həll olunmuşdur. Tamaşaçı xalqının oduna yanan bu həssas insanın mətin iradəsinə inanır. Surətin psixoloji dərinliyi, təsvir elementləri Natəvanı tamaşaçıya bir ana kimi də təqdim edir. Bu mənada abidə XIX əsr Azərbaycan qadınlarının Natəvanın simasında yeni ifadəsidir.

Heykəltaraş əsərdə ana-övlad münasibətinin lirikasına da üstünlük vermişdir. Xaricən sakit görünən obrazda dərin bir psixoloji ruh hakimdir. Şair göz yaşlarını boğa bilmir. Onun baxışları həyatdan vaxtsız getmiş və yanında uyuyan istəkli oğlu Mir Abbasın məzarına dikilmişdir. Müəllif əsərdə şairin duyğularına, hisslərinə ictimai məna vermək istəmişdir. Natəvanın çöhrəsi, saçları, geyimi elə ahənglə verilmişdir ki, tamaşaçı sadəcə olaraq əsərə baxmır, elə bil axıb-gələn kədərli bir melodiyanı dinləyir. Bu gözəl sənət əsəri Xan qızının həyatının bir növ rəmzi ifadəsinə çevrilmişdir.

Üzeyir Hacıbəyovun Vyanada heykəli 2006-cı il mayın 30-da Avstriyanın paytaxtında dünya mədəniyyətinin tanınmış simalarının abidələrinin ucaldığı Dunay parkında qoyulmuşdur. Azərbaycanın Avstriyadakı Səfirliyinin təşəbbüsü ilə dahi Motsartın vətənində ucaldılmış abidə mədəniyyət sahəsində Avstriya-Azərbaycan əlaqələrinin yüksək səviyyəsinin rəmzinə çevrilmişdir. Heykəlin müəllifi xalq rəssamı, heykəltaraş Ömər Eldarovdur.

Qara qranitdən yonulmuş heykəlin postamenti üzərində alman və Azərbaycan dillərində aşağıdakı yazı həkk olunmuşdur: "Böyük Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov (1885, Şuşa - 1948, Bakı)".

Tofiq Bəhramovun heykəli 2006-cı ildə respublika stadionunda ucaldılmışdır. Bu, dünyada futbol hakiminin şərəfinə qoyulmuş ilk abidədir. Müəllifi heykəltaraş Məmmədnicat Salahovdur. Hündürlüyü 3 metr, pyedestalın hündürlüyü isə 1 metr 20 santimetrdir.

Heykəlin açılışı 2006-cı il Dünya çempionatının seçmə mərhələsi çərçivəsində İngiltərə yığma komandası ilə Azərbaycan yığma komandasının görüşündən əvvəl olmuşdur. Açılış mərasimində AFFA-nın prezidenti Ramiz Mirzəyev, 1966-cı ildə futbol üzrə İngiltərədə keçirilmiş 8-ci dünya çempionatında Tofiq Bəhramovun idarə etdiyi final oyununda (İngiltərə-Almaniya) həlledici qolun müəllifi Cefri Heret, FİFA-nın prezidenti Jozef Blatter və icraiyyə komitəsinin üzvü Mişel Platini də iştirak etmişlər.

Üzeyir Hacıbəyovun Sumqayıtda öz adını daşıdığı küçədə abidə kompleksi 2010-cu il sentyabrın 17-də açılmışdır. Müəllifi şəhərin baş rəssamı Vaqif Nəzirovdur. Abidənin hündürlüyü 12 metrdir. Kompleksin inşa edildiyi xiyabanın eni 23, ərazisinin sahəsi 61 metrdir. Yaşıllaşdırılan sahələrdə çəmən, dekorativ ağac və kollar əkilmiş, oturacaqlar qoyulmuş, müasir işıqlandırma sistemi quraşdırılmışdır. Royal formasında olan postament qara qranitlə üzlənmiş, onun yüksələn hissəsi orqan borularının simvolik təsviri kimi verilmişdir. 5 metr hündürlükdə yerləşdirilmiş bürünc barelyefin fonu ağ mərmərdən, üzük qaşı şəklində işlənilmişdir. Qarşı tərəfdə isə eyni fon üzərində milli musiqi alətlərimiz - tar, kamança və qavalın tökmə bürünc təsviri yerləşdirilmişdir.

Aslan Vəzirovun Belorusiyanın Mogilyov şəhərində İkinci Dünya müharibəsində II Belorusiya Cəbhəsi Baş Komandanlığının birinci qvardiya mühəndis-istehkam briqadasının komandiri, polkovnik, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Aslan Vəzirovun xatirəsinə həsr olunmuş memorial kompleksin yaradılmasının təşəbbüskarı və əsas təşkilatçısı Mogilyovdakı "Azəri" ictimai birliyinin sədri İlyas İlyasov, müəllifi Belorusiya Rəssamlar İttifaqının üzvü, heykəltaraş Kamil Kamaldır. 2009-cu il iyulun 1-də təntənəli açılış mərasimi olmuşdur. Mərasimdə Azərbaycanın Belorusiya Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Əli Nağıyev çıxış etmişdir.

Üzeyir Hacıbəyovun Şəmkirdə abidə kompleksi 2010-cu ilin avqust ayında şəhərin "İstiqlal" parkında ucaldılmışdır. Azərbaycan heykəltaraşlığının nadir incilərindən olan bu kompozisiyanın müəllifi heykəltaraş Azad Əliyevdir. Kompozisiyada heykəltaraş Üzeyir bəyi royal arxasında, Azərbaycan dövlət himninin sözlərinin müəllifi Əhməd Cavadı isə ayaq üstə royala söykənərək əlində tutduğu vərəqdəki himnin sözlərini oxuyan vəziyyətdə təsvir etmişdir. Qara qranitdən düzəldilmiş, üzərində bürünc şamdan dayanmış bürünc ayaqlı, bürünc pedallı ağ mərmər klavişli bu royal, Üzeyir Hacıbəyovun və Əhməd Cavadın əzəmətli heykəlləri də sanki canlıdır. Bu əsər Azərbaycan himninə ucaldılmış bir sənət xarüqəsidir.

Dahi bəstəkarın Şəmkirdəki abidə kompleksinin açılışında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iştirak etmişdir.

Fikrət Əmirovun abidəsi - Bakının mərkəzində, paytaxtın ən gözəl guşələrindən birində, bəstəkarın adını daşıyan küçədə qoyulmuşdur. Müəllifi Azərbaycan Respublikasının əməkdar rəssamı, heykəltaraş Namiq Dadaşovdur. Abidənin ətrafı tamamilə abadlaşdırılmış, burda yeni park salınmışdır.

Heykəlin açılışı 2011-ci il sentyabr ayının 19-da olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev açılış mərasimində iştirak etmişdir.

Üzeyir Hacıbəyovun büstü 2011-ci il iyunun 9-da Serbiyanın Veyevedina Muxtar Diyarının paytaxtı Novı Sad şəhərində Azərbaycan Prezidentinin təşəbbüsü və yardımı ilə qoyulmuşdur. Açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Serbiya Prezidenti Boris Tadiçin iştirak etmişlər.

Natəvanın Belçikada abidəsi Belçika Krallığının turizm şəhərlərindən olan Vaterloda qoyulmuşdur. Açılışı 2016-cı il fevralın 19-da olmuşdur. Heykəli SSRİ xalq rəssamı Tahir Salahovun rəhbərliyi ilə heykəltaraş İmran Mehdiyev hazırlamışdır. Şəhər parkında ucaldılmış və Qarabağ xanlığının tarixini özündə əks etdirən abidənin postamentində "Şərqin müasir maarifçi və şair qadını Xurşudbanu Natəvan, Qarabağ şahzadəsi, Azərbaycan" sözləri yazılmışdır.

Heydər Əliyev Fondunun köməyi ilə keçirilmiş açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Belçika Krallığındakı səfiri Fuad İsgəndərov və Vaterlo şəhərinin meri Floran Roter iştirak etmişdir.

Bülbülün abidəsi - 2012-ci il oktyabrın 31-də Bakının mərkəzində, Bülbül prospektində, müğənninin yaşadığı evin yaxınlığında ucaldılmışdır. Görkəmli opera müğənnisi, Azərbaycan professional vokal sənətinin banisi, SSRİ xalq artisti Bülbülün xatirəsinə tuncdan ucaldılmış abidənin müəllifi heykəltaraş Akif Əsgərovdur.

Bülbülün abidəsinin açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iştirak etmişdir.

Rəşid Behbudovun abidəsi 2015-cı ildə Bakı şəhərində Rəşid Behbudov küçəsində müğənninin adını daşıyan dövlət mahnı teatrının qarşısında ucaldılmışdır. Heykəlin hündürlüyü 3, pyedestalla birlikdə isə 4,5 metrdir. Müəllifi Azərbaycanın xalq rəssamı Fuad Salayevdir.

Abidənin açılışında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva iştirak etmişlər.

Xarıbülbül abidəsi 2017-ci ildə Türkiyənin Bolu şəhər Bələdiyyəsinin Qarabağ parkında qoyulmuşdur. Açılışı Xocalı soyqırımı qurbanlarının anım tədbirində olmuşdur. Tuncdan tökülmüş abidə-kompozisiyada bir neçə atribut var: xarıbülbül həm güldür, həm də bülbül. Abidənin önündə Molla Pənah Vaqifin, Xurşudbanu Natəvanın ruhunu, muğamlarımızı bildirən atributlar, arxa tərəfində, bülbülün qanadının altında isə Gövhər ağa məscidinin salamat qalmış üç hissəsi təsvir edilmişdir. Abidə-kompozisiyanın müəllifi heykəltaraş Akif Əsgərovdur.

Niyazinin abidəsi 2017-ci il fevralın 2-də Bakıda dirijorun adını daşıyan küçədə yerləşən parkda ucaldılmışdır. Bürüncdən tökülən heykəlin hündürlüyü 3, pyedestalla birlikdə isə 4 metrə yaxındır. Üst pilətəsi royal qapağı formasındadır. Pyedestal isə qranitdən hazırlanmışdır. Heykəlin müəllifi Azərbaycanın xalq rəssamı Ömər Eldarov, memarı isə respublikanın əməkdar memarı Elbay Qasımzadədir.

Abidənin açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva iştirak etmişlər.

Qarabağ atı abidəsi 2017-ci il martın 25-də Belçikanın Ham şəhərində qoyulmuşdur. Azərbaycan Atçılıq Federasiyasının köməyi ilə ərsəyə gətirilmiş abidə Azərbaycan-Belçika Dostluq Cəmiyyəti tərəfindən Ham bələdiyyəsinə hədiyyə edilmiş və şəhərin mərkəzi meydanında ucaldılmışdır. Müəllifi heykəltaraş Faiq Hacıyevdir.

Açılış mərasimində şəhərin meri Dirk De Vis, Azərbaycan Respublikasının Belçikadakı səlahiyyətli və fövqəladə səfiri Fuad İsgəndərov çıxış etmiş və bu abidənin iki xalq arasında dostluq rəmzi olduğunu bildirmişlər.

Natəvanın Fransada heykəli - 2017-ci ildə Azərbaycanın İsmayıllı və Fransanın Evian-le Bən şəhərləri arasında imzalanmış dostluq və əməkdaşlıq xartiyası çərçivəsində Xurşudbanu Natəvanın heykəli həmin fransız şəhərinə hədiyyə verilmişdir. Abidə Leman gölü sahilində yerləşən "Azərbaycan parkı"nda "Dostluq bloku" düzəldilmiş və şairin heykəli qoyulmuşdur. Abidənin müəllifləri Səlhab Məmmədov və Əli İbadullayevdir.

2023-cü ilin sonlarında heykələ qarşı vandalizm aktı törədilmişdir. Bununla əlaqədar şəhərin meriyası ilə danışıqlar aparılmış, lakin fransızlar abidəni layiqli şəkildə saxlaya bilməmişlər. Heykələ qarşı törədilmiş vandalizm aktlarına - üzərinə boya tökülməsinə, heykəlin burnunun və barmaqlarının sındırılmasına şəhər meriyası etinasızlıq göstərmiş, heykəl təmizlənməmiş, onun üzərində bərpa işləri aparılmamış və aylarla bürünmüş şəkildə qalmışdır. Heykəl Azərbaycan tərəfindən az bir zamanda bərpa edilərək Azərbaycan Səfirliyinin Mədəniyyət Mərkəzinin həyətində yenidən ucaldılmışdır.

Güllələnmiş heykəllər - Bakıda incəsənət muzeyinin həyətində qoyulmuş üç dahi şəxsiyyətin - Xurşudbanu Natəvanın, Üzeyir Hacıbəyovun və Bülbülün güllələnmiş büstlərini hər birimiz görmüş, acı hisslərlə tamaşa etmişik. Adlarını insanlıq və mədəniyyət düşmənləri kimi tarixə yazan erməni vəhşiləri cansız heykəlləri də gülləbaran etmişlər. Bu vandallar xislətlərinə xas davranaraq Şuşanın işğalından sonra bütün tarixi, mədəni, dini abidələrimizə qarşı olduğu kimi bu üç büstə qarşı da vəhşilik nümayiş etdirmiş, sanki cansız heykəllərdən də qisas almağa çalışaraq onları güllələmişlər. Və tamahkarlıqla bu mədəniyyət nümunələrini əritmək, onlardan qazanc əldə etmək iştahasına düşmüşlər. Amma bu iyrənc arzularına çata bilməmiş və yaralı büstlər Ulu öndər Heydər Əliyevin gördüyü tədbirlər nəticəsində düşmənin əlindən xilas edilərək bir gün mütləq Şuşaya qaytarılacaq qətiyyəti ilə Bakıya gətirilmiş və müvəqqəti olaraq incəsənət muzeyinin həyətində yerləşdirilmişdir. Lakin Şuşa azad edildikdən sonra Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə bütün şuşalılar kimi, Natəvan, Üzeyir Hacıbəyov və Bülbül də Böyük qayıdışın ilk sakinləri kimi öz evlərinə qayıtdılar və bu büstlər əbədi olaraq Azərbaycan ədəbiyyatı və tarixinə güllələnmiş heykəllər kimi düşdü.

Vasif QULİYEV

525-ci qəzet.-2024.-15 avqust (№ 145).- S.12-13.