Döyüş havası

Vətən uğrunda canından keçən şəhidlərimizin unudulmaz xatirəsinə

...Hardansa yaxınlıqdan gələn heyva iyi ilə barıt qoxusu bir-birinə qarışmışdı.

Barıtın qoxusu müharibə yenidən başlayan kimi hərbi xidmətə könüllü qayıtmasından keçən 20 günün içindəcə ciyərlərinin lap dərinliyinə qədər işləmişdi. Hərdən ona elə gəlirdi ki, bədənindən çıxan tər, çölə buraxdığı nəfəs də barıt qoxuyur. Bu gün səhər açılanda isə çox sevdiyi payızın çoxdan həsrətində olduğu ətrini duyub cəld çölə çıxmış və sübhün ala-toranında ağız-ağıza verən quşların cəh-cəhinə qulaq asaq-asa, səhər mehinin dağlardan qovub gətirdiyi ot, çiçək ətrini ciyərlərinə çəkə-çəkə qəribə hisslər keçirmişdi. Sərin payız havası yaxınlıqdakı təpələrin başı üstündə, dərələrin, yarğanların sinəsində zəhlətökən bir boğanaq yaratmış barıt qoxusu ilə sanki öcəşirdi. Bu yandan da xoşladığı heyva ətri. Təbiət elə bil sübhün məxmər havasında güzgülənə-güzgülənə dünyanın mənasız oyunlarına gülür, havaya yanıq iyi, barıt qoxusu püskürən toplar, tanklar nə qədər ki, öz qorxunc səsləri ilə nərildəməyə başlamamışdı, onların lülələrini, ətrafdakı yarğanları, dərələri özünün saf nəfəsi ilə doldurub barıt qoxusunu buralardan birdəfəlik qovmaq istəyirdi. Dünya barıt qoxusu ilə çiçək ətrinin cəngə çıxdığı yerdə dayanıb ağır-ağır nəfəs alırdı.

Mindikləri maşın dünən gecə azad etdikləri qəsəbənin aşağı tərəfində yerləşən uşaq bağçasına tərəf hərəkət edəndə yolda gördükləri onu dəhşətə gətirmişdi. Qəsəbədə demək olar ki, salamat bir ev qalmamışdı - onların bir çoxu yandırılmış, qalanları da top və tank mərmilərinin zərbələrindən ya uçulub tökülmüş, ya da məqsədli şəkildə sökülmüşdü. Od-alovun qarsıladığı ağaclar hələ saralıb-solmağa macal tapmamış otların, kömür işartısı kimi adda-budda közərən təkəm-seyrək çiçəklərin fonunda miskin görünürdü. Bu ağaclar vətən uğrunda şəhid olan cavanlara bənzəyirdi - müharibə sonuncu və amansız fərman ilə onların da ömrünü qırmışdı. Fərq burasındaydı ki, bu ağaclar hələ ayaq üstə dayanmış, pöhrəsiz, yarpaqsız, kölgəsiz bir boşluğun sükunətini necə qarşılamışdılarsa, elə o vəziyyətdə də donub qalmışdılar.

Qəsəbə böyük deyildi. Hər küçəsində, hər tinində düşmənin qanlı pəncəsinin izləri qalsa da, vaxtilə sığallı, səliqəli bir ömür yaşadığı hiss olunurdu. Bu sığallı qəsəbənin 30 ildən də çox uzaqlarda qaçqın ömrü yaşayan sakinlərinin tezliklə həsrətində olduqları yurd-yuvalarına qayıdıb-qayıtmayacaqları indi onlardan - qəsəbəyə nəzarət edən əsgərlərdən asılı idi. Düşmən buranı tərk etsə də, tamam çəkilib getməmişdi, 5-6 kilometr aralıdakı yüksəkliklərdə mövqe tutub pişik kimi marığa dayanmışdı. İstənilən anda "Döyüşə" siqnalı verilə bilərdi.

Maşın uşaq bağçasının giriş qapısının yanında dövrə vurub dayandı. Əsgərlər yerə tökülüşdülər. Onları izləyən ikinci maşın da qapıya yaxınlaşdı. Onun kuzasına açılıb-yığılan yüngül çarpayılar yığılmışdı. Bölüyün qərargah rəisi göstəriş vermişdi ki, bura taqımlardan birinin müvəqqəti dayaq məntəqəsi olsun.

- Üç dəqiqə fasilə. Sonra işə başlayırıq! Vaxtımız çox azdır, - komandir qısa göstərişlər verib bağça binasının giriş qapısına tərəf addımladı, onun sağ əlinə söykənərək dayaqlandığı küknar ağacının bərabərinə çatanda ayaq saxladı. Dodaqlarına qəribə bir təbəssüm qondu, yorğun çöhrəsi, qızarmış gözləri elə bil cana gəldi.

- Qarabala, nə fikrə getmisən?

- Heç, komandir...

- Bura bax, fikir-zad eləmə. Nəfəslərini kəsmişik, can verirlər, - sonra gülə-gülə əlavə elədi - Sənə fikir eləmək olmaz ha. Arığın, sısqanın birisən, sonra xəstələnib eləyərsən...

Əsgərlər gülüşdülər. Amma o incimədi, bilirdi ki, komandir zarafat edir. Hərçənd arıq, sısqa vücuduna görə bir az utanır, taqımda zəif döyüşçü kimi tanınacağından ehtiyat edirdi. Amma nə olsun ki, arıq, fiziki cəhətdən zəif idi. Cəmi 22 yaşı olmasına baxmayaraq, düşmənlə üz-üzə gəlməkdən çəkinmir, əksinə, səylə buna can atırdı. Lakin ən həlledici çarpışmaya atılıb içini yeyib dağıtmaqda olan qəzəbi, intiqam hissini ağır daş kimi düşmənin başına çırpması üçün Tanrının seçdiyi məqam, görünür, hələ yetişməmişdi. İlahinin lütfü sayəsində o məqam yetişəndə gözlərinə qeyri-adi işıq, qollarına tükənməz güc gələcəkdi, bu ilıq payız havasını ciyərlərinə çəkə-çəkə dünyada bəlkə də ən böyük qəhrəmanlıqlardan birini o edəcək, Xocalıda vəhşicəsinə öldürülən körpələrin intiqamını alacaqdı - dünyanın ən məsum varlıqları olan uşaqları çox sevirdi axı!

Əsgərlər içəri keçdilər, dar dəhlizlə addımlayıb sola buruldular - bir vaxtlar bu yığcam, səliqəli binaya sahiblik etmiş uşaqların yataq otağı o səmtdə yerləşirdi. Otağın qapısı yox idi. Düşmən tərəfin əsgərləri onu çərçivəsi ilə bir yerdə ya çıxarıb aparmış, ya da odun yerinə yandırmışdılar. Soyunub-geyinmə otağındakı alçaq paltar şkaflarından qoparılmış taxta qapı layları səliqəsiz şəkildə bir tərəfdə qalaqlanmışdı. Qapı ilə üzbəüz divarda ya kömür, ya da siqaret kötüyü ilə ədəbsiz bir şəkil çəkilmiş, altından da rus dilində yazılmışdı ki, dünyada türk uşaqlarından murdar heç nə yoxdur və onları işgəncə ilə öldürmək savabdır.

Uşaqlardan biri dözmədi, "Murdar nəslindir, svolıç! Murdar dediklərin indi sənə paz çalanda ağlın başına gələr" - dedi və sonra cib dəsmalını çıxardıb şəkli və sözləri silməyə başladı.

Əyri-üyrü xətlər bir-birinə qarışıb əhənglə ağardılmış divarda qara ləkələr əmələ gətirdi.

Əsas otaqda isə ayrı mənzərə idi. Xırda uşaq çarpayıları səliqə ilə divar boyunca sıralanmışdı. Yataq dəstlərini çox güman ki, çoxdan "əzabkeş" millətə yardım üçün arxaya göndərmişdilər. Amma dəmir çarpayıların bu vaxtadək burada qalması müəmma idi. Allah bilir, nə fəna-feilləri vardı, nə plan cızmışdılar.

- Çarpayıları çıxarıb maşına yükləyin! - deyə komandir əmr tonunda göstəriş verdi. - Bir az əlli tərpənin!

Haradasa yaxınlıqda toplar guruldamağa başladı. Sonra pulemyot şaqqıltısı eşidildi və əsgərlər bu gurultu və şaqqıltı səslərini dinləyə-dinləyə tələsik işə başladılar.

Çarpayılar yüngül idi. Ona görə də qərara gəldilər ki, hərəyə birini aparsınlar. Payına düşən çarpayını qucağına alıb qapıya yönələndə birdən ona elə gəldi ki, qucağındakı dəmir çarpayı yox, dünyanın tank, tüfəng səsindən uzaq bir sakitliyində mışıl-mışıl yatan körpədir və o körpə indicə gözlərini açacaq, onu qucağında harayasa aparan bu əminin üzünə bəxtiyar-bəxtiyar gülümsəyəcək. Bütün vücudunu saran bu hissin təsiri altında içinə qəribə bir asudəlik doldu. Elə bil bütün vətən torpağını qucaqlayıb köksünə sıxmışdı, vətən bu dəmir qutunun içində onunla birlikdə addımlayırdı. Amma haraya? Torpağı qucaqda aparmaq olmur axı. Torpaq, yurd ona görə Vətən olur ki, bir yerdən başqa yerə daşınmır. Lap şairanə tapıntı oldu ki! Həyatında bəlkə ilk dəfə torpaq, Vətən qarşısında daşıdığı borcun bütün ağırlığını çiyinlərində hiss elədi. Amma bu ağırlıq onu qətiyyən yormur və əzmirdi, əksinə, vücudunun bütün nöqtələri sanki oyanıb cana gəlir, Heraklın rəqibi Antey torpaqdan - anasından güc aldığı kimi, qucağında tutduğu kiçik çarpayının soyuq dəmirlərindən bədəninə yenilməz bir qüvvə axırdı.

Topların gurultusu get-gedə daha aydın eşidilirdi...

Yolu yarı eləmişdi ki, qəfildən sanki möcüzə baş verdi - elə bil haradansa körpə uşaqların nəfəsinin qoxusu axıb öz nəfəsinə qarışdı, burnuna doldu. Qeyri-ixyiyari başını əyib burnunu qucağındakı dəmirlərə yaxınlaşdırdı və iylədi. Səhv etməmişdi. Sən demə, dəmir də canlı imiş, yaddaşı varmış, uşaqların o çiçək və süd qoxuyan nəfəsini canına hopdurub 30 il saxlayıbmış və barıt iyinə dov gələn o qoxu indi dünyanı yavaş-yavaş saflaşdırırdı. Ay Allah, dünyanın ətrini təzələyən bu uşaqlar hardadırlar görəsən? Görəsən, gecələr yatıb yuxularında nə görürlər? Bilirlərmi ki, dünyanı saflaşdıran, dünyanın bütün günahlarını yuyan onları bu dəmirlərə hopmuş nəfəslərinin qoxusudur?

...Dünya yeni rəngə düşürdü və bu yeni dünyada barıt iyinə yer yox idi. Dünyanın bu xoşbəxt anlarında gözləri yaşarmış xoşbəxt bir döyüşçü anbaan içində doğulan yeni bir ruhun səsi ilə öz-özünə pıçıldayırdı: "İlahi, intiqam üçün mənə səbir ver, mənə dözüm ver! Eşit səsimi, ulu Tanrı!"...

lll

Döyüş başlamışdı...

İtirdikləri mövqeləri geri qaytarmaq istəyən düşmən böyük qüvvə ilə əks-hücuma keçmişdi. Görünür, öz imkanlarını həddən artıq şişirtdiklərinə görə piyadaları irəliyə vermişdilər. Amma ön postlarda dayanan əsgərlərimiz onların burunlarını yaxşıca ovub dərslərini vermişdilər. Düşmən meyitlərini döyüş meydanında qoyub geriyə çəkilmiş, amma mühüm strateji əhəmiyyət daşıyan bu qəsəbəni yenidən ələ keçirmək istəyindən əl çəkmədiyinə görə qısa fasilədən sonra mövqelərimizə tərəf tank qrupu göndərmişdi. Taqımın döyüşçüləri sağ tərəfdəki təpələrə sığınıb düşməni qarşılamağa hazırlaşırdı.

"Döyüşə" siqnalı onun mürgüsünü yarımçıq qoymuşdu. Bir neçə dəqiqəlik mürgü vaxtı yuxuda evlərini görməyə, ata-anası, bacı-qardaşları ilə görüşməyə də macal tapmışdı. Bir də görmüşdü ki, balaca bir oğlan uşağını qolları üstündə atıb-tutur və hər dəfə o uşağı yuxarı atanda tərtəmiz səmada bərq vuran günəşin şəfəqləri gözlərini qamaşdırır...

Amma indi qızğın döyüş gedirdi...

Qəfildən ətrafa seyrək duman çökdüyündən düşmənin manevrlərini izləmək çətin idi. Tankların gurultusu aləmi başına götürmüşdü. Və bu gurultu içində ara-sıra komandirin var səslə elan etdyi komandalar eşidilirdi:

- Gizir Əliyev, bölməni sağ cinaha çək! Düşmənin bir tankı da bu tərəfə keçməməlidir!..

- Qumbaraatançı əsgərlər! Təpəliyin arxasında mövqe tutmaq lazımdır, Haydı, irəli!..

Qumbaraatan silahı çiyninə keçirib təpəliyə doğru qaçan əsgər yoldaşlarının ardınca getdi. Təxminən 30 metr qaçmışdılar ki, qarşıda mərmi partladı. Qəlpələrdən yayınmaq üçün üzüüstə yerə uzandılar. Arxadan komandirin səsi gəldi:

- Sağ tərəfə - yarğann içinə yumalanın!

Güclü leysan sularının açdığı yarğanın içi ilə irəliləmək nisbətən asan və təhlükəsiz idi. Buranı güllə, mərmi tutmurdu. Təpəliyə çatanda irəlidə gedən Əli qəfildən geri qanrılıb qəribə bir tərzdə dedi:

- Amma döyüş olacaq ha! Atalarını yandırmalıyıq!

O, dostunun nə demək istədiyini yaxşı başa düşürdü - tank hücumunda məsuliyyətin böyük bir hissəsi qumbaraatanlarla silahlanan əsgərlərin üzərinə düşürdü

Arxadan kömək gəldiyini görən döyüşçülər ürəkləndilər. Sol cinahda vəziyyət nisbətən yaxşı idi. Döyüşün ağırlıq mərkəzi yavaş-yavaş təpəliyə tərəf keçirdi. Düşmən burada mövqe tutub nəfəsini dərmək niyyətində idi. Ermənilər qəfil həmlə ilə təşəbbüsü cüzi də olsa, ələ alacaqlarını düşünürdülər. Amma hələ heç nə həll olunmamışdı. Üstəlik, qəfil peyda olan duman döyüşün əsl döyüş kimi getməsinə mane olurdu.

Haradasa yaxında pulemyot şaqqıldadı və Kərimin qısıldığı oyuğun yuxarı divarları ovum-ovum olub töküldü. Dumanın içindən qəfildən iki tank çıxdı. Kərim tələsik onu dümsüklədi:

- Sağdakı mənimdir... soldakı...

O, sözünü bitirə bilmədi. Qəribə bir şaqqıltı eşidildi - elə bil qalın bir buz parçasını sındırdılar və Kərim sinəsini tutub yerə yıxıld.

Bəlkə də yolunu azmış bir güllənin güdazına gedən dostunun üstünə əyildi. Kərimin deyə bilmədiyi sözlər dodaqlarında donub qalmışdı.

Əli sərrast atəşlə tanklardan birini odladı. Göyümtül tüstü dumana qarışdığından ətraf bir anlığa görünməz oldu. İkinci tank torpağı eşə-eşə fırlandı və lüləsini onların olduğu səmtə yönəltdi. Hər şey saniyələrin hökmündən asılı idi. Qumbaraatanı çiyninə qoymağı ilə nişan alıb tətiyi çəkməyi bir oldu. Tankın sağ tıtrılı parça-parça olub töküldü. İndi kimin əsəbləri möhkəm idisə, bu qarşıdurmanı da o aparacaqdı. Tankın ağır-ağır havada qövs cızan lüləsi onların sığınacağına tuşlananda ikinci atəş açıldı. Mərmi düz hədəfə dəydi.

Sol tərəfdə "ürəkli" bir tank peyda olub sürətlə irəli şığıdı. Əli hündür daşın dalından çıxıb arxadan onu haqladı və silahı çiyninə qoyub tankı nişan almaq istəyirdi ki, sağ tərəfində partlayan mərminin zərbəsindən yıxıldı.

O, bütün təhlükələri unudub yaralanmış dostuna tərəf sürünməyə başladı. Pulemyotun yağdırdığı güllələr əllərinin, ayaqlarının yanında yerə sancılırdı. Əli dikəldi. Sol əlini sağ qolundakı yaranın üstünə basmışdı. Dostunun ona tərəf süründüyünü görüb ucadan qışqırdı:

- Hara? Məni boşla! Eşidirsən? Tankı buraxma!

Yenidən geriyə sürünmək mənasız idi. O, dostuna çatıb əvvəlcə qumbaraatanı götürdü və atəş açdı. Bircə anın içindəcə tankı qırmızı alov bürüdü. Əli gülə-gülə baş barmağını yuxarı qaldırıb dedi:

- Əla! Kişisən!

Ara qarışmışdı. Kimin harda olduğunu müəyyənləşdirmək çətin idi. Sol tərəfdə iki dəfə bərk gurultu qopdu. Böyük ehtimalla, tanklara dəyən mərmi partlayışlarının səsi idi

Əlinin sol qolunu boynuna keçirib təpəliyə tərəf süründü. Deyəsən, avtomatçılarımız onları görmüşdülər. Əsgərlərdən biri silahını çiyninə keçirib onlara tərəf iməkləməyə başladı. Təpəliyə az qalmış görüşdülər. Əlini arxadakı çökəkliyə aparıb yarasını sarıdılar...

Nəfəsini dərmək üçün yaxındakı daşın üstündə oturub alnında puçurlanmış tər damcılarını sildi. Əsəbləri tarıma çəkilmişdi, içini gəmirən qəzəbi bilmirdi necə boğsun. Amma indi öz qəzəbi ilə öcəşmək vaxtı deyildi.

Avtomatçılardan biri qəfildən silahını ayağa çəkib yerə sindi. O, cəld çevrilib əsgər yoldaşının boylandığı səmtə baxdı. Tüstülənən düşmən tankının üstündən erməni əsgəri ehmal-ehmal aşağı sürüşürdü. Ayaqları yerə dəyən kimi pişik kimi çömbəldi və onların daldalandığı təpəliyə tərəf iməkləməyə başladı. Avtomatçı səbrini cilovlaya bilmədi və güllə yağışına qərq olan düşmən arxası üstə düşüb hərəkətsiz qaldı. Açıq lükdən çıxıb tankın üstündə dayanan ikinci erməni bunu görən kimi yerə hoppandı və dumana qərq olmuş əks tərəfə - boşluğa sarı götürüldü. Avtomatçı dikəlib onun tərəfə bir neçə güllə yağdırdı, amma hədəfə dəymədi.

O, hər şeyi unudub qəfildən silahı yenidən atəş açmağa hazırlaşan sütül əsgərin əlindən qapdı, düşmənin dalınca götürüldü...

Seyrək duman get-gedə qatılaşırdı. Düşmən əsgərinin qara kölgəsi bu dumanın qalın pərdəsi arxasında ara-sıra görünüb yox olurdu. Təqib təxminən 300 metr davam elədi və bir də baxıb gördü ki, dumanın içində tək-tənha qalıb.

Dünya təzə gəlinlər kimi ağ örtüyə bürünüb, bəyaz duman dənizində çimirdi. Hər yan süd rəngində idi. Bəs nəfəs almaq niyə belə çətinləşmişdi? Bəlkə təngnəfəs olmuşdu, ona görə? Yox, dünya deyəsən, yenə barıt qoxusuna təslim olmağa başlamışdı. Haradasa uzaqlarda nəfəsindən süd iyi gələn körpələr top atəşlərinin gurultusu altında səksəkəli sübh yuxusunda idilər və nəfəslərindən gələn süd qoxusu dünyanın başı üstündən sərin yaz mehi kimi keçirdi. Bunu deyəsən, yalnız o duyurdu və duyduqca da burnunda süd qoxusu hiss edir, ömrünün ən işıqlı günlərini yenidən yaşayırdı. İlahinin onun qismətinə yazdığı məqam deyəsən, yetişirdi və o, ağ duman ümmanında quş kimi uçmaq, uçmaq istəyirdi...

Bəs bu tank lüləsi nədir? Dumanı yarıb nərilti ilə ona tərəf gələn bu tank hardan çıxdı?

Aralarındakı məsafə get-gedə qısalırdı. Geriyə dönüb ağ duman pərdəsi arxasında gizlənməyə, yox olmağa imkan vardı. Amma o, yerindən tərpənmirdi. Təkcə ona görə yox ki, arxada Vətən torpağı idi. Ona elə gəlirdi ki, tankın qabağından bircə addım belə geri çəkilsə, payızın ətrinə, yataqlarında şirin-şirin uyuyan nəfəsləri süd qoxulu körpələrin sübh yuxusuna, yuxuda atıb-tutduğu körpə oğlan uşağının gülüşünə, sevincinə xəyanət edər və bir əli onun çiynində olan Yaradan bu xəyanəti heç vaxt ona bağışlamaz. Bu xəyanət baş versəydi, dünya bir də gülməyəcəkdi, elə barıt iyindən əziyyət çəkə-çəkə qalacaqdı, hətta körpələrin nəfəsindən də barıt iyi gələcəkdi.

Bayaq mürgüləyəndə gördüyü yuxunu bir də xatırladı, o yuxuda ana-atası, bacı-qardaşları ilə bir də görüşdü, səmada bərq vuran günəşin şəfəqlərindən gözləri qamaşa-qamaşa bir oğlan uşağını qolları üstə atıb-tutdu və əlini kəmərinə aparıb oradan asılmış tank əleyhinə sonuncu qumbaranı açdı. Onu sinəsinə sıxıb aşağı əyildi, artıq bir neçə metrliyində olan tankın tırtılları altına atıldı...

Sonra sonsuzluq idi və o sonsuzluqda xoşbəxt bir əsgərin ruhu ağ göyərçin kimi harasa göylərə - səmasının ənginliklərinə doğru uçurdu...

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet .- 2024.-16 avqust (№146).- S.12;13.