"Ötən günə gün çatmaz..."

Keçmiş artıq "canını tapşırmış" "indilərin" üst-üstə yığılmasından yaranan yaddaşdır. Nə qədər ki, o yaddaş var, yaşayır, insan onu gətirib indisinə çatdıran ənənələrə bağlı olur, hansı yollardan keçib gəldiyini, hansı ömrü yaşadığını, hansı günahları etdiyini bilir. Bu mənada keçmişi unutmaq yaddaşı unutmaq, səni "sən" eləyən dəyərlərə arxa çevirmək deməkdir. Bunun sonuncu isə heç də yaxşı olmur - əgər səni "sən" eləyənlərə arxa çevirirsənsə, deməli, sənliyini də itirirsən, dönüb heç kim, yəni nakəs olursan.

Ona görə də yaddaşımızı sönməyə qoymayaq, əziz dostlar. "Gün keçdi" filmində deyildiyi kimi, keçmişimizi xatırlayaq ki, bu günümüzdə yaşaya-yaşaya gələcəyi fikirləşək...

DOĞUM GÜNÜMƏ YAZDIĞIM ODA - İZHAR

1959-cu il mayın 26-da Göyçay şəhərində doğulmuşam və bir neçə gün sonra anamın qucağında, o dövrün dəbində olan bələkdə doğum evindən bu həyətə və heç cür xatırlaya bilmədiyim köhnə evimizə gəlmişəm...

Bu evin tikilməyini və orada atdığım ilk addımlarımı isə dumanlı da olsa xatırlayıram.

Mənim uşaqlığım, ümumiyyətlə, 18 yaşına qədərki həyatım fasiləsiz olaraq gördüyünüz bu həyətdə, bu evdə keçib...

...Əvvəllər bu həyətdə qarğı "atımı" o yana-bu yana çapa-çapa özümü nağıl qəhrəmanlarına oxşadanda elə bilirdim ki, dünya elə bizim həyətimiz boydadır. Sonralar mənimlə birlikdə dünya da yavaş-yavaş böyüməyə başladı.

Amma dünya nə qədər böyüsə də, məni bu evə, bu həyətə bağlayan tellər qırılmadı, əksinə, illər keçdikcə bu həyəti, bu evi daha çox sevdim...

Axı, necə sevməyə bilərdim? Bu həyətin hər qarışının, bu evin hər künc-bucağının yaddaşında anamın həniri, dədəmin gur, zəhmli səsi, doğmalarımın isti nəfəsi, sevincim, kədərimlə bağlı yazılmamış neçə-neçə xatirəm yaşayır.

...İlk siqaretimi bu ağacların arxasında gizlənib çəkmişəm...

...Universitetdə oxuyanda növbəti semestrdə məni gözləyən kitabları yay tətilində bu ağacların kölgəsində oturub oxuyur, konspektini tuturdum. Bir də görürdüm anam məni səsləyir: "A bala, yeməyin soyuyur axı. Bəsdir özünə zülm elədin..."

...Sonra da mən eyvanımızda oturub anamın məxsusi yay imtahan sessiyasından sonra arıqlayıb qabırğaları görünən məni kökəltmək, adam "vidinə" salmaq üçün bişirdiyi və əvəzsiz, təkrarsız dadını hələ də unutmadığım xörəklərdən yeyirdim...

Dünyanın ən dadlı xörəklərini mənim anam bişirirdi...

Bu həyət, bu köhnə ev indi mənim üçün dünyanın ən gözəl, ən doğma, ən isti, ən sakit guşəsidir və inşallah, həmişəlik ora qayıdacağam günü səbirsizliklə gözləyirəm. Şair demişkən:

"Özünə qayıdır hər şey özünə,

Qoy, ana, başımı qoyum dizinə"

Nur içində yat, ay ana! Bu həyətin bəzəyi, yaraşığı sən idin!

Kim bilir, bəlkə elə bu qızılgüldən həyətimizə boylanan sənin ruhundur...

Kim bilir?..

Və çox qəribədir ki, indi, yaşımın bu vaxtında hərdən bu həyətin ortasında dayanıb canavar kimi ulamaq, ardınca da körpə uşaq kimi için-için ağlamaq istəyirəm...

Məşhur bir mahnının sözlərindəndir: "Hardan başlayır Vətən, nədən başlayır Vətən?" Mənim bu suala qəti cavabım var: "Vətən öz özəyindən, nüvəsindən - səni doğan anadan, onun südündən, oxuduğu layladan, sənin ilk qədəminə sinə açan bir qarış torpaqdan başlayıb onun sərhədlərinə qədər uzanan bir dünyadır, o dünyada olan hər şeydir - xəstəsindən, dəlisindən tutmuş dahisinə, mütəfəkkirinə qədər, sərçəsindən tutmuş qartalına, yaltağından tutmuş məğruruna, rüşvətxorundan tutmuş təmiz vicdanlısına, otundan, çayırından tutmuş yaşıl meşələrinə, susuz, şoran torpaqlarından tutmuş yalçın qayalarına qədər...

Amma iş onda deyil ki, sən Vətənin müqəddəsliyinin, gözəlliyinin şərəfinə pafoslu odalar deyəsən. İş Vətən-dünyanı yumruq boyda ürəyinə yerləşdirib ruhunun bir parçasına çevirə bilməyindədir.

Bunun üçün isə Vətəni özəyindən - ata ocağından sevmək lazımdır. Onda Vətənin ən uzaq sərhədlərini də öz doğma evin kimi sevəcəksən!

Mayın 26-da doğulan bütün təvəllüddaşlarımı təbrik edirəm!

MƏNİM İLK QATİLLİYİM - ÖLDÜRDÜYÜM SƏRÇƏYƏ DEDİYİM AĞI

Düz-dünyanı sərçələrin başına götürdüyü vaxtlar idi - biz uşaqlar toyuq-cücəyə atılan dənin, dirrikdə səpilən keşniş, soğan, turp toxumlarının, barı yetişməkdə olan gilas ağaclarının az qala hər gün keşiyini çəkirdik ki, məhsul yetişəndə, gilas tam dəyəndə böyüklər əsəbiləşib sərçələrin qarasına söyməsinlər. Bəzən vaxtımızın çoxu açıq pəncərələrdən otaqlara doluşmuş sərçələri qovmaqla, tutmaqla keçirdi. Dirriyin yanında, ağacların qabağında qurduğumuz müqəvvalar da bu qeyri-bərabər döyüşdə bizim mütləq qələbəmizə bəs eləmirdi...

Bağımızın ayağında böyük bir gilas ağacı vardı, həmin il yaxşı bar gətirmişdi. Bir gün atam evə doluşmuş sərçələrdən birini tutub ayağına ip bağlayaraq digər sərçələri qorxutmaq üçün həmin ağacın budağından asanda elə bil mənim ürəyimi də aparıb sərçə ilə birlikdə o budaqdan asdı. Sanki başıaşağı sallanan, çırpına-çırpına azad olub uçmaq istəyən sərçə elə mənim hardasa o ağacdan asılan ürəyim idi və mən mütləq o sərçə ilə bərabər, öz ürəyimi də həmin ipdən azad etməli idim - özü də hamıdan gizlin.

Ertəsi gün günorta - həyətdən əl-ayaq kəsiləndə gizlincə ağacın yanına gəldim ki, öz xilaskarlıq missiyamı yerinə yetirim.

Budaq çox hündürdə idi - ora çıxa bilməzdim, sərçə isə çapalamağında, məni köməyə çağırmağında idi. Qəfildən divara söykənmiş uzun taxta parçasını (biz tərəflərdə buna "qabırğa" deyirlər) görəndə sevindim, onu qapıb aramla sərçəyə yüngül zərbələr endirməyə başladım ki, ip qırılsın və sərçə azad olub mənə alqış edə-edə uçub getsin.

İp isə qırılmaq bilmirdi ki, bilmirdi.

Mən heç kim duyuq düşməmiş öz işimi başa çatdırmaq üçün zərbələri bir az gücləndirdim və nəhayət, deyəsən, ip qırıldı, amma sərçə uçub getmək əvəzinə daş kimi yerə düşdü və əvvəlkindən də böyük canfəşanlıqla çabalamağa başladı...

Ona yaxınlaşanda məni dəhşət bürüdü - sərçənin bir ayağı yox idi, dibindən qopub ip ilə bərabər ağacda qalmışdı (!)...

İçimdən qopan dəhşətli hönkürtünü zorla boğazımda boğa bildim və mənim gözlərimdən sel kimi yaş axa-axa səssizcə ağladığım o dəqiqələrdə sərçə gözlərimin qarşısında çabalaya-çabalaya axır ki canını tapşırdı...

Mən həmin o müdhiş dəqiqələrdə əlləri qana, özü isə günaha batmış qatil idim.

Gücüm ona çatdı ki, ağlaya-ağlaya əllərimlə ağacın dibində sərçə üçün qəbir qazdım, qurbanımı mənasını anlamadığım sözlərlə əzizləyə- əzizləyə, ona yalvara-yalvara öpüb dəfn elədim və bir həftə evdə-eşikdə sirrindən baş acmadığım qəribə bir psixoloji durumda kölgə kimi gəzdim.

Bu, mənim düşdüyüm ilk depressiya idi...

Sonralar, artıq böyük oğlan olanda atamın dediyi sözləri indi də xatırlayıram: "A bala, belə yuxa ürəyin ki, var, sənə həyatda çox çətin olacaq".

O hadisədən 50 ildən də çox vaxt keçib. Bu müddət ərzində çətinmi, asanmı yaşamışam - bilmirəm. Amma çox bilmək istəyirəm - görəsən, Allah o günaha görə məni bağışladı, yoxsa yox?

Dünyadakı bütün canlıları Allah yaradıbsa, hamısının yaşamaq haqqı, bəlkə də bizim bilmədiyimiz bir missiyası var. Çalışaq onları məhv etməyək - hətta yaxşılıq etmək istəyəndə belə.

MƏNİM İLK DƏRS GÜNÜM VƏ İLK "DƏRSİM"

Sizi bilmirəm, amma mən 1-ci sinfə getdiyim ilk günü yaxşı xatırlayıram...

Əynimdə rəhmətlik anamın məxsusi həmin gün üçün tikdiyi zolaqlı köynək (deyəsən, yaxalığı bir balaca əyri idi), ayaqlarımda o vaxt çox geniş yayılmış "sandal" vardı. Rəhmətlik atamın əlindən yapışmışdım və biz küçə boyu addımladıqca gördüklərimdən heyrətə gəlirdim - sən demə, dünya mənim indiyəcən düşündüyüm kimi təkcə bizim həyətdən ibarət deyilmiş, parkları, geniş küçələri, rəngbərəng adamları... olan sirli bir aləm imiş. Ağzım açıla qalmışdı. Görünür, atam elə buna görə tez-tez deyirdi ki, a bala, ağzını yum, yoxsa içinə milçək düşər.

Biz sonralar düz 8 il içindən keçib gedəcəyim, indi - aradan 54 il keçəndən sonra isə kiçilə-kiçilə 1-2 ağacın, 2-3 yaşıl kolun əhatəsində elə mənim kimi "ağzını" açıb yazıq- yazıq "işğalçı" obyektlərə baxan "Sabir bağı"ndan keçib 4 nömrəli məktəbin həyətinə daxil olanda heyrətim daha mükəmməl şəkil aldı, nəinki ağzım daha böyük ölçüdə açıldı (yəqin ki, milçəyi sərçə layiqincə əvəz edə bilərdi), üstəlik, gözlərim də bərəldi - aman Allah, bu qədər uşaq bura niyə yığışıb ? Bütün həyəti bürümüş bu neft iyi hardan gəlir? ...Bizi bura niyə yığıblar?..

Mənim açılmış ağzımı, bərəlmiş gözlərimi elə o həyətdə qoyub keçək birinci dərsin həyəcanına.

Boyum bir az hündür olduğuna görə məni sağ sırada ən axırıncı partada əyləşdirdilər. Xoşsimalı müəllimə ilk dərsi tanışlığa, uşaqları necə deyərlər, dişinə vurub hansı yuvanın quşu olduğunu müəyyənləşdirməyə həsr etdi - növbə ilə uşaqları qaldırıb adını, o vaxtkı terminologiya ilə desək, familiyasını, yaşadığı ünvanı soruşur, uşaqlar da ki, bülbül kimi ötürdülər. Mənsə ağzım bu dəfə bir az kiçik ölçüdə açılmış vəziyyətdə maraqla izləyirdim və qəfildən diksindim, yadıma düşdü ki, növbə axırda mənə də çatacaq, mən də qalxıb bülbül kimi ötməsəm də, hər halda nə isə deməliyəm. Bədənimi tər basdı. Məsələ burasındaydı ki, bağçaya-filana getmədiyimə görə adımı bilirdimsə də, familiyamdan xəbərim yox idi, küçəmizin nə demək olduğunu qanırdım, amma adını bilmirdim, evin nömrəsinin nə demək olduğunu isə, ümumiyyətlə, anlamırdım.

Necə deyərlər, ilk dərsdəcə hamının gülüş obyekti olub sinfin ən lodur uşağı statusu qazanmağıma az qalırdı...

Başladım uşaqların cavablarını "təhlil" etməyə - gördüm çoxu adından sonra "Məmmədov", küçə sözündən əvvəl isə "Lenin" deyir. Fikirləşdim: Yəqin bunlar yaxşı sözlərdir ki, onlara daha çox üz tuturlar (müəllimənin "sağ ol"u da öz yerində). Deməli, mən də familiyamı "Məmmədov", küçəmizin adını "Lenin" desəm, müəllimənin xoşuna gələcək və bir yağlı "sağ ol" da mən qazanacam. O ki, qaldı evimizin nömrəsinə, 10-a qədər bildiyim rəqəmlərdən birini deyərəm - kimdir yoxlayan.

...Lakin ilk zəng mənə bu həyəcanlı sevinci axıradək yaşamağa imkan vermədi. Tənəffüsə çıxanda isə atamın hirsli sifətini görüb lap çaşdım. Demə, 1"a" sinfi əvəzinə gedib girmişəmmiş 1"b" sinfinə. "Sağ ol" əvəzinə yaxşı bir "fərsiz" sözü qazandım.

(Ardı var)

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet .-2024.-30 avqust (№156).- S.12;13.