"Reallığı görə bilmirik deyə yuxunu reallıq kimi qəbul edirik"

Sənətşünas Ülkər Veysəlli-Hacıyeva: "Sivilizasiyanın inkişafı, informasiya bolluğu fonunda hamımız bir çaşqınlıq içində yaşayırıq"

Yaradıcılıq və sənətin mədəniyyət adlı bir ünvanı var. Amma özlüyündə o qədər zəngin bir sahədir ki, araşdırdıqca, qatların dərinliyinə vardıqca, yığıb-yığışdırmaq olmur, ardı elə hey gəlir. Mədəniyyət bir milləti var edən əsas üç amildən biridir. Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti ilə bağlı qəzetimizdə kifayət qədər yazılar, müsahibələr öz əksini tapıb və davam da edir. Dəfələrlə olub ki, mədəniyyət adamlarının içində sənətşünaslıq elmi dərəcəsini daşıyan müsahiblərimizlə də rastlaşmışıq. Lakin sırf sənətşünas kimi bir həmsöhbətim olmamışdı bu günə qədər. Bir təsadüf onu da qarşıma çıxardı. Üstəlik, onun mərhum bir həmkarımızın qızı olduğunu biləndə, bu fürsəti əldən vermək istəmədik. Beləliklə, əziz oxucu, şənbə nömrəmizin bugünkü müsahibi jurnalist, yazıçı-publisist Nemət Veysəllinin qızı, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Ülkər Veysəlli-Hacıyevadır.

- Dünya narahat, bizlər də Ağ babanın yolu ilə yürüməkdə...

- Haqlısınız... Dünya da gərgindir, elə həyatımız da. Amma düşünürəm ki, bu gərginliyin içində insan nikbinliyini yüksək tutmağı bacarmalıdır. Ona görə ki, davam edən həyatda nikbinlik insanın yardımçısı olaraq, onu bir çox çətinliklərdən xilas etmiş olur.

- Ziyalı ailənin qızı sənətşünaslıq sahəsini seçdi...

- Mən ətrafında daima qələm, kitab görən bir mühitdə böyümüşəm. Atam qələm əhli, anam kitabxana rəhbəri idi və ziyalı ailəsinə xas xüsusiyyətlər daxilində boya-başa çatmışam. Bu ənənə ilə böyüdüyümüzdən onları hələ də özümdə yaşadıram. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin mədəniyyətşünaslıq ixtisasına yiyələndim. Magistr dərəcəsindən sonra Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyası fəaliyyətimin ilk ünvanı oldu və elə orada da "Naxçıvan rəssamlarının yaradıcılığında üslub və istiqamətlər" mövzusunda namizədlik işimi müdafiə edib sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsini aldım. Uzun müddət fəaliyyətim bu akademiya ilə bağlı oldu. Daha sonra bir sənətşünas kimi yolum İçərişəhərdə "Art Qarden" İncəsənət Qalereyasından keçdi. Hazırda isə bir sənətşünas olaraq yaradıcı insanlarımızın fəaiyyətini əhatə edən məqalələrlə çıxışlar edirəm. Məqalələrimin əsas istiqaməti Naxçıvan rəssamlarıdır, çünki elmi işimin mövzusu onlar olub. O zaman mənə bu mövzunu işləməyi məsləhət görəndə çox tərəddüd keçirdim ki, axı mənim Naxçıvanla heç bir əlaqəm yox idi, orada heç kəsi tanımırdım. Lakin araşdırmalarım davam etdikcə, materiallar topladıqca Naxçıvan rəssamlarının yaradıcılığının sözün həqiqi mənasında vurğunu oldum. Və bu gün də tükənmək bilməyən bu mövzu üzrə məqalələrimlə yola davam edirəm. Bir sənətşünas kimi daha da mükəmməlləşməyimdə bu, mənə çox bilgilər verir.

- Böyüdüyünüz ziyalı ailənin başçısı Nemət Veysəlli...

- Ümumiyyətlə, valideyinlərimiz bizə hər şeyin mənəvi tərəfini aşılayıb. Bütün dövrlərdə maddiyyatı üstün tutan mühit olub. Atam istənilən cəmiyyətdə mənəviyyatı, dəyərlərimizi üstün tutmağı tövsiyə edib. Onu ötən il itirdik. Qız övladı üçün ata itkisi ağır olur. Ata faktoru çox böyük anlayışdır. Mən atamı itirəndə keçirdiyim ağır sarsıntıya söykənərək bunu deyirəm. Nemət Veysəlli müasir hərbi jurnalistikanın görkəmli nümayəndələrindən biri olub. Hələ I Qarabağ müharibəsi dövründə atam Müdafiə Nazirliyinin orqanı olan "Azərbaycan ordusu" qəzetinin hərbi müxbiri idi. O illəri yəqin ki, xatırlayırsınız, çox ağır, çətin vaxtlarda atam ön cəbhədə olub və bütün xəbərləri qaynar nöqtələrdən qəzetə göndərib. O, böyük vətəndaş idi, çünki özünü torpağına, millətinə, xalqına həsr edən, bu yolda can yandıranlardan biri olub. Onun yaradıcılığı, insanlığı, şəxsiyyəti ilə o qədər qürur duyuram ki... Nemət Veysəlli ədalətli, sözün düzünü deyən və bundan çəkinməyən bir insan idi. Bilsəydi ki, sözün düzünü deyib bundan əziyyət çəkəcək, yenə də yolundan dönməzdi. O yerdə ki, atamdan tənqid əvəzinə tərif gözləyirdilər, o, cəsarətlə tənqidi deməyi bacarırdı. Düzgünlük onun həyat prinsipi idi. Onun yazılarını oxuyanda həmişə bir məqam məni cəlb edib. Nemət Veysəlli məqalə və oçerklərində cəmiyyətin alçaldılmış, təhqir olunmuş, başqaları tərəfindən tərk edilmiş insanlarını həmişə gözəl təsvir edib. Cəmiyyətin bər-bəzəyi, təm-tərağı, bir məşhuru tərifləmək kimi tərəflər onun yaradıcılığından çox uzaq olub. Onun qəhrəmanları fiziki cəhətdən kiçik olsalar da, mənən həmişə ucada dayanıblar. Digərlərinin ört-basdır etmək istədiyi problemləri atam yaradıcılığında daima qabardıb. Mənim üçün Nemət Veysəlli bir ata, bir ziyalıdan savayı, haqq-ədalətin tərəfdarı olan insanlıq simvoludur. Ailədə çox tələbkar idi. Deyərdi ki, bir insanın yanında onun şan-şöhrəti, var-dövləti naminə deyil, insani xüsusiyyətlərinə görə dayanın. Eynilə də sizə yaxınlaşanlar daxili insanlığınıza, təmiz mənəviyyatınıza dəyər versinlər. Onun haqqında danışanda dərhal kövrəlirəm, eyni zamanda özümə təsəlli verirəm ki, nə yaxşı belə bir insanın övladıyam.

- Sənətşünas haqqında danışaq...

- Əsrin əvvəlindəki sənətşünasla bugünkü arasında böyük fərq var. Bu gün texnologiya elə bir inkişaf mərhələsindədir ki, bütün sahələr üzrə sürət artır. Dövrümüzdə sənətşünas dünyada gedən prosesləri insan mənəviyyatına, ruhuna, əxlaqına, mədəniyyətinə, insanın düşüncəsinə belə, təsirini analiz etməyi bacaran, onu bu gün cəmiyyət üçün düzgün təqdim edəndir. Bir rəssamın çatdırmaq istədiyini tamaşaçı görməyə bilər. Sənətşünas isə məhz onun görmədiyini insana çatdırandır. Bu gün sənətşünas bütün sahələrdə var. O, həm tarixçidir, həm həkimdir, həm siyasətçidir, həm musiqiçidir, yəni onun müdaxilə etmədiyi bir sahə yoxdur. Ona görə də dövrümüzdə sənətşünasların daşıdığı məsuliyyət yükü çox ağırdır. Artıq hər hansı bir əsərin təhlili ilə məşğul olan sənətşünas yoxdur. Cəmiyyətdə baş verən qlobal proseslərin, dəyişikliklərin içində insan çaş-baş qalır və məhz sənətşünas bütün bu çaşqınlığı ona sadə bir dildə təqdim etməyi bacaran kəsdir. Mədəniyyət bu gün dünyada informasiyanın qəbul olunacağı dillərdən biridirsə, sənətşünas onun tərcüməçisidir.

- Dediniz ki, sənətşünas bu gün bütün sahələrə baş vurmaq iqtidarındadır. Bu sahələrin içində mədəniyyət daha əhatəlidir. Mədəniyyətimizin bu günü haqqında sənətşünas fikri...

- Sualınızı qane edir və ya etmir deyə, bir cavab versəm, bu, düzgün olmaz. Düşünürəm ki, Azərbaycan mədəniyyətinin vəziyyəti necədir sualına cavab vermək lazımdır. Bu gün dünyəvi şəbəkənin mövcud olduğu eranı yaşayırıq. Artıq məhdud miqyasda düşünmək mümkün deyil. Çünki sivilizasiyanın inkişafı, informasiya bolluğu fonunda hamımız bir çaşqınlıq içində yaşayırıq və ona görə də çox vaxt yanılırıq. Reallığı görə bilmirik, gördüklərimiz bizə qarabasma kimi gəlir və əksinə, yuxunu reallıq kimi qəbul edirik. Biz insanlar bunun izahını tapmaq üçün ya iştirakçı olmalıyıq, ya seyrçi. Və mədəniyyət də bu gün seyrçilikdən çıxıb iştirakçı mövqeyində dayanmalıdır ki, insanların düşdüyü panikada, ajiotajda, stresdə, informasiya bolluğunda onlara kömək edə bilsin.

- Mən yenə də mədəniyyətimizdən, daha doğrusu, onun bir qolundan danışmaq istərdim. Konkret olaraq kinomuzdan...

- Kino kollektiv sənət növüdür. Yəni burada bir nəfərin deyil, bir yaradıcı kollektivin əməyi var. Bu gün hara fırlansaq da, nəticə gəlib maddiyyata söykənir. Bizim nəhəng kino sənətimiz olsa da, bu gün həmin sahə acınacaqlı dövrünü yaşayır. Nəyə görə? Düşünən başlar var, yaradıcı gənclər var, peşəkar rejissor və ssenaristlər var, lakin məntiqli bir film yoxdur. Əvəzində məişət dedi-qodusu zəminində çəkilərək, müəyyən tamaşaçı kütləsini cəlb edən seriallarda görürəm ki, istedadlı aktyor da var, peşəkar rejissor da, savadlı ssenarist də. Amma gərək ki, bu istedaddan düzgün istifadə edilsin. Ona görə deyirəm ki, kinomuz üçün aktyor da var, rejissor da var, mövzu da var. Çatışmayan tək şey maliyyə vəsaitidir. Dövlətin kinoya qayğısı da var, maliyyə dəstəyi də, lakin görünən odur ki, bu, kifayət etmir. İstedadı olan aktyora yaxşı qonorar verilməlidir ki, o, bayağı filmlərə üz tutmasın. Bu, rejissorlara da, ssenari müəlliflərinə də aiddir. Kino sənətinə böyük sərmayələr lazımdır. Təəssüf ki, bu vəsait yalnız seriallar üçün tapılır.

- Demək ki, filmlərin kölgədə qalmağında serialların payı var...

- Var... Cəmiyyətdə hər növ təbəqə yaşayır. Çəkilən seriallar da müəyyən bir təbəqə üçün nəzərdə tutulub. Əgər bir rejissor çəkdiyi serialda cəmiyyətin problemlərini, güzəranını, nailiyyətlərini əks etdirirsə, buna ancaq sevinmək olar. Amma bu gün bizim seriallarda nələr var? Yaradıcı və bacarıqlı bir heyət birləşib ortalığa bir iş qoyur. O işin isə bir mövzusu var - məişət, ailə ziddiyyəti və münaqişəsi. Ailə özlüyündə böyük mövzudur, bu, öz yerində. Lakin bizim cəmiyyətdə insan intellektini, düşüncəsini yüksəldə biləcək o qədər mövzu var ki... Olmazmı bu seriallar yolu ilə həmin mövzulara toxunaraq və tamaşaçı təbəqəsinin zövqünü artıraq? Çexovun gözəl bir sözü var: "Teatrı xalqın səviyyəsinə salmayın, xalqı teatrın səviyyəsinə qaldırın". Yəni bu seriallar ona tamaşa edən təbəqənin düşüncə tərzinin, dünyagörüşünin ikişafına yönəlsə, daha yaxşı olmazmı? Bax, bəla da elə burasındadır. Olmazmı düşünən bir beyin elə bizi düşündürən bir mövzuya müraciət etsin? O cür mövzular isə kifayət qədərdir.

- Bir xalq, bir millət olaraq ağrılı 30 il yaşamışıq. Bu mövzuya müraciət heç də ürəkaçan deyil...

- Bilmirəm fikrimi necə izah edim ki, yanlış anlaşılmasın. Bəzən cəmiyyətdə müharibə yolu keçənlər haqqında qeyri-sağlam bir düşüncə ilə qarşılaşıram. Bunun da səbəbi odur ki, dediyiniz 30 illik yol, şəhidlər, qazilər, müharibə iştirakçıları kifayət qədər işıqlandırılmayıb. Bu proses mədəniyyət və incəsənətin bütün sahələrində düzgün istiqamət götürsəydi, belə ürəkağrıdıcı hallarla rastlaşmazdıq. İdeoloji təbliğatı elə bir xətt üzərində qurmaq lazım idi ki, bu salnamə vətənpərvərlik ruhunun yüksəlməyinə xidmət etsin. Bəzən içimizdə elə gənclərlə rastlaşıram ki, Vətəninə, dövlətinə, millətinə nifrətlə yaşayır. Adamı vahimə basır ki, hardandır bu qədər zəhər? Deməli ki, təbliğatımız kifayət qədər deyil. Mədəniyyət və incəsənət xadimləri bunun üzərində ciddi düşünməlidir. Onlar insanın hisslərinə təsir edən sənət nümunələri üzərində ciddi düşünməlidirlər ki, yetişən gənclik ətrafına qara pərdə arxasından baxmasın.

- Amma bu 30 ilə 44 gün bir zəfər möhürü vura bildi...

- Hisslərimə qapılsam da, deyirəm ki, bu 44 gün labüd idi. Bu 44 gün bizim mənliyimizi qaytardı, başımızı dikəltdi, inləyən şərəfimizi tapdaq altından xilas etdi, çirkab içində çabalayan ləyaqətimizə ağappaq bir don geyindirdi, bizi özümüzə qaytardı. Batan səsimiz elə açıldı ki, düşmən bağırtımızdan hürkdü. İgidlərimizin qanı Vətənin daşlarında iz qoydu və yol gözləyən torpaqların intizarı bitdi. İndi isə o torpaqlar artıq sakinlərini qarşılamağa başlayıb. Bu qələbəni bizə yaşadanlara tək özümüz deyil, neçə nəsil övladlarımız da, borclu olacaq.

SÖZARDI: Elə dəyərlər var ki, insan kimliyindən, hansı yaşda olmağından asılı olmayaraq, onlar haqqında danışanda kövrəlməyə bilmir. Ülkər xanım atası Nemət Veysəlli və bir də ana Vətənimiz haqqında danışanda nə hisslərini, nə də səsindəki titrəyişi gizlədə bildi. O yerdə ki söhbət ən həssas dəyərlərdən gedir, insanı heç bir qüvvə saxlaya bilməz.

Tamilla M-zadə

525-ci qəzet .-2024.-31 avqust (№157).- S.18.