Şəhid
ucalığının səhnə təcəssümü
VƏ YA YARIMÇIQ QALMIŞ SEVGİ DASTANI
Bu yazının ikinci - alt sərlövhəsi Gənc
Tamaşaçılar Teatrından çıxarkən poeziya
mənsublarından birinin dərindən köks
ötürüb dediyi məqamda yaddaşıma həkk olundu.
Fərqinə varmaq istəmədim, heç varmadım da! Məncə,
sənət əsərinin gücü ona dair yozumların, rəylərin
fərqliliyindədir. Bu mənada, dostumuzun şairanə
baxışlarında və dərd dolu ifadə tərzində
qüsur axtarmağın özü qüsurludur. Ancaq məhz
bu ifadə mənası və tərzi ilə, dəfələrlə
tamaşaçısı olduğum, sonra da bir saatlıq piyada
yol boyu düşüncələrimi götür-qoy etdiyim
doğma mədəniyyət ocağımızın yeni
uğurlu səhnə əsəri barədə bu
yazımı qələmə almağa məni sövq elədi.
Söhbət tanınmış şair Adilə Nəzərin
şəhid mayor Vüsal Vəliyevin əziz xatirəsinə
yazdığı "Axirətdən gələn səs"
pyesi əsasında İftixar Piriyevin qeyri-səlis təbəddülat
janrında hazırladığı qəhrəmanlıq
dramından gedir. Dram əsəri Cəfər Cabbarlı
adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram
Teatrının yaradıcı heyəti tərəfindən səhnələşdirilib
və 3 dekabr 2024-cü il tarixdə Azərbaycan Gənc
Tamaşaçılar Teatrında premyerası oldu.
İlk növbədə bunu qeyd etməliyik ki,
tamaşanı yetərli sayda elm, poeziya, mədəniyyət və
incəsənət mənsubları seyr edirdi, anşlaq idi,
yazsaq, daha doğru olar. Və bu maraqlı tamaşanı seyr
edənlərin zaldakı rolu, onların hiss və
duyğuları səhnədə baş verənləri
böyük maraq və diqqətlə izləmələrində
əks olunurdu. Sürəkli alqışlardan sonra Azərbaycan
Dövlət Himninin möhtəşəm oxunuşu
(sözsüz ki, ayaqüstə və sağ əlin sinədə
ürəklə birgə çırpınmasıyla)
tamaşanın pik nöqtəsi idi!
"Axirətdən gələn səs"dən
doğan alqışlar ilk növbədə hər bir şəhid,
qazi ailəsinin dərdini öz dərdi hesab edən, təkcə
qəm-qüssəyə şərik çıxmaqla yox, həm
də iti qələmi ilə
ağrı-acılarımızın şəklini çəkən,
ahəngini və rəngini yaddaşımıza
köçürən Adilə Nəzərin
ünvanınadır.
Eyni zamanda, Qərbi Azərbaycan adı dilimizdən
düşmədiyi bir vaxtda 96 illik fəaliyyəti zamanı
Azərbaycan dramaturgiyasının şah əsərlərini
tamaşaçıya sevdirmiş bir kollektivin öz evi, -
adına, fəaliyyətinə, tarixinə və
keçmişinə layiq ünvanı olması arzusu da ürəyimə,
dilimə gəlməyə bilmir. Mayor Vüsal Vəlievin
şəhid ucalığına töhfə vermiş
kollektivin bədii rəhbəri İftixar Piriyev, hər bir
aktyor, işçi heyət üzvü tamaşaçı
minnətdarlığını bol alqış sədaları
və çiçək dəstələri ilə
qazandı. Bu cür tədbirlərə can atan birisi olaraq bunu
tədqirəlayiq hesab edirəm.
Dəfələrlə teleekranlardan, efirlərdən,
mətbu orqanlardan "indi səhnəyə qoyulası əsərlər"
yoxdur deyənlərdən ricam budur ki, gəlib, son zamanlar
uğur və tamaşaçı rəğbəti
qazanmış bir neçə dram əsəri ilə bərabər,
bu tamaşaya da baxsınlar.
Tamaşaçılar arasında akademiklər Nizami Cəfərov
və Muxtar İmanovun, elm və mədəniyyət xadimlərinin,
şair və yazıçıların, jurnalistlərin,
şəhid ailələrinin çoxluq təşkil etməsi
ictimaiyyətin sonsuz Vətən sevgisinin böyük ifadəsi
və bir daha məmnunluqla qeyd edirəm ki, Azərbaycan
Dövlət Himninin aktyor və tamaşaçı vəhdətində
bu qədər coşqu ilə oxunması tamaşanın, həm
də Yurd eşqinin kulminasiya nöqtəsi idi!
Ancaq kulminasiya nöqtəsinədək, yəni bir
saat ərzində səhnədə baş verənlər,
aktyorların şəhid ucalığını təcəssüm
etdirən rollarına böyük məsuliyyət hissi ilə
yanaşmaları, əlbəttə, tamaşaçı
sevindirici hal kimi dəyərləndirilməlidir. Aktyorların
döyüş səhnələrində
döyüşçü dinamikasını əks etdirən
qıvraq, düşünülmüş xaotik və elastik bədən
hərəkətləri ilə yanaşı, hiss və
duyğuların obrazlarda həm susqun, həm də coşqun
mimik ifadələr səmərəli yaradıcılıq fəaliyyətinin
bəhrəsidir. Dram əsərində rəmzlərdən və
xalq mahnılarımızdan istifadə olunması xeyirlə-şərin,
yaşadanla-qəsbkarın qarşıdurmasının
uğurlu səhnə həllidir. Azərbaycanı vəsf edən
mahnı ilə başlayan tamaşa məqamı gəldikcə
əsərin ideyasına və şəhid obrazının
açılmasına xidmət edən xalq
mahnılarının ifası ilə davam edir. Bu zaman musiqi
seçimlərindəki rəngarənglik, tarixi və məna
dəyərliyi də unudulmur. Xalq adət-ənənələrinin
obrazlarda bədii həlli tamaşaçı
zövqünü oxşayır.
Tamaşa boyu it hürüşməsi ilə
alçaq niyyət və məramlarını
açıqlayan ermənilər Qurd ulaması ilə
hürkürlər, gizlindən, arxadan atəşlə xəyanət
etməyi milli keyfiyyətlərinə çevirmiş
düşmənlərimizin aqibəti general Polad Həşimov,
mayor Vüsal Vəliyev kimi oğullarımızın mərdliyi
və şücaəti ilə acınacaqlı hala gətirilir.
Sözsüz ki, bu əsərin əsas süjet xəttində,
bir həmkarımızın dili ilə alt sərlövhəyə
çevrilən, sevgi dastanı durur ki, onun da iki qolu bir-birinə
ayrılmaz tərzdə qovuşur. Vətən və Yar
sevgisi elə ucalan xətlə və ayrılmaz tellərlə
bir-birinə bağlanır ki, onları ayırd etmək olmur,
buna cəhd eləmək belə ağıla gəlmir. Vətən-İnci
sevgisi Vüsalın qəlbində (bu, həm də
tamaçıya sirayət edir) İncilənə-İncilənə
Vətənləşir, Vətənləşə-Vətənləşə
İncilənir. Və buradan da alt sərlövhəyə
çıxan o ifadəyə bir etiraz səsi ucalmağa
başlayır: doğrudanmı bu və buna oxşar sevgilər
yarımçıq sayıla bilər?!. Əgər belədirsə,
tam, bütöv sevgi necə olur, yaxud necə sevgi tam,
bütöv sayılmalıdır?!
Yəqin, razılaşmaq lazımdır ki, Nizami
"Xəmsə"sində canlanan, Füzuli poemasında
ürəkləri fəth edən Leyli-Məcnun sevgisi yüksək
hiss və duyğuların tərənnümü ilə bənzərsiz
və təkrarolunmazdır! Bu eşqi ilahi eşq səviyyəsinə
qaldıran şairləri də əsrlərdən-əsrlərə
adladıb yaşadan elə odlu, sönməyən və
sönməyəcək məhəbbətin özü
deyilmi?! Bu mənada, həyatda Vüsal-İnci birliyində
acı həqiqətə çevrilən bu məhəbbətin
dram əsərindəki səhnə həlli
tamaşaçı üçün mənəvi planda
yarımçıq dastan sayıla bilməz.
"Səs" dramındakı valideyn obrazları da
həyatdan götürülüb. Sözsüz ki, oğul
faciəsinə ürəyi tab gətirməyən (həyatda)
İslam atadan çox, məğrur, vüqarlı Azərbaycan
xanımı kimi dillərdə dastan olan Mədinə
ananın (Əməkdar artist Esmiralda Şahbazova), Səmayə
ananın (aktrisa Səmayə Nəbiyeva) obrazları premyerada
tamaşaçı üçün daha təsirli
alındı (həm də zalda Polad Həşimovun anası Səmayə
xanım, digər şəhid anaları da vardı). Gənc
aktrisa Pərvin Dadaşovanın məharətli ifasında
İnci obrazı həyatdakı reallıqları göz
önündə canlandırdı.
İnanıram ki, istedadlı qələm sahibi Adilə
Nəzərin şəhid Vüsal Vəliyevin əziz xatirəsinə
həsr etdiyi "Axirətdən gələn səs" pyesi
əsasında İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram
Teatrının hazırladığı "Səs"
tamaşası Zəfər tariximizin şanlı səhifələrini
əks etdirən səhnə əsəri kimi hər zaman sevilə-sevilə
baxılacaq.
Mahir CAVADLI
AMEA Folklor İnstitutunun şöbə müdiri, Azərbaycan
Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin
üzvü
525-ci qəzet .- 2024.- 10 dekabr(№226).-S.12.