Tanrı, Dünya və İnsan

COP29 MÖVZUSUNDA VARİASİYALAR

Uşaqlıqda eşidirdim ki, zaman gələcək dünyanı su basacaq. Dindar qocalardan kimisi Nuh peyğəmbərin gəlişi, kimisi də Sahib əz-Zamanın zuhurunu gözləyə-gözləyə dünyadan köçdülər. Dünyadan köçmək insanın öz əlində deyil, deyildiyi kimi, "Allahın işidir". Vaxtı çatanda (bəzən də vaxtsız!) hamımız Allaha olan can borcumuzu verməliyik. Dahilər dahisi, Şərq poeziysının zirvəsi Şeyx Nizami "İskəndərnamə" poemasında ideal cəmiyyətdən bəhs edərkən müdrik qoca İskəndərə deyir:

Bizdə cavanlardan ölüm uzaqdır

Ölüm çox yaşamış qocaya haqdır.

Ölüyə biz əsla saxlamırıq yas

Bilirik bu dərdə çarə olmaz.

Nizaminin ideal cəmiyyətində Din yoxdur, Tanrı və Təbiət var. Əslində İnsana elə bunlar lazımdır, din lazım deyil, din sonrakı mərhələlərin yanlışıdır. Dinlər insanı çaşdırır, təbii yaşamağa imkan vermir.

lll

Arxasında 5000, bəzi mənbələrə görə 7000 illik tarix olan qədim və ulu millət - parçalanaraq dünyada 40 adla yaşayan türk milləti haradan gəlib, hara gedir?!

Türkün dini Tanrılıq, Təbiət dini idi. Türklər təbiətin saf uşaqlarıdır. Türkün dini gecə və gündüzə, ağ və qaraya, əzəli həyat əlaməti olan oda əsaslanan, fateh İskəndəri heyrətdə qoyan Zərdüşt peyğəmbərin "Avesta" əsəridir.

Türkün "yol xəritəsi" Tanrıdan Allaha yönəlib. Tanrının Allaha çevrilməsi uzun bir prosesdir.

Türklər İslamı mənəviyyat fəlsəfəsi kimi qəbul ediblər. Onlar öz saflıqları, sadəlövhlükləri səbəbindən İslamı qəbul etdilər. Babək hərəkatı ərəb istilasına qarşı 22 il şərəfli mübarizə tarixi kimi hələ öyrənilməyib.

Kitablı dinlər (4 kitab) İnsanla Allah arasındakı səmimiyyəti pozdu. "Kitablar" dinlərini səmimiyyətlə (məhəbbətlə) qəbulu zamanı İnsanları zorladı, onun inamını ilahilikdən endirib çərçivəyə saldı.

Sufilərdə Allah eşqi, möminlərdə Allah qorxusu var. Sufilər 4 mərhələli təkamül yolu ilə (şəriət, təriqət, mərifət, həqiqət) insanı Allaha qaldırdılar, hürufilər Allahı insana endirdilər, insaniləşdirdilər.

Bölüşdürülmüş dünyanı yenidən bölüşdürmək, hakimiyyət, sərvət, şəriət uğrunda müharibələr aparması insanı Allahdan uzaqlaşdırdı. Bu, onun növbəti səhvi idi. İnsanların dinlərə və dillərə görə ayrılması onu ilk dəfə Tanrıdan uzaqlaşdırmışdı. Allah peyğəmbərlərə vəhy dilini öyrətmişdi. Peyğəmbərlər onu insandan gizlətdilər, ona öyrətmədilər.

Qədim türkçülük, turançılıq saf və güclü idi. Müasir türkçülük dinə "bulaşaraq" zəiflədi. Din türkçülüyü çərçivəyə saldı.

Bu gün dünyada din və həqiqətin mübarizəsi gedir: Cəhalət Ədaləti üstələyib. Hansı qalib gələcək?!

Tanrıdan danışanda Təbiətdən, Dünyadan danışanda Cəmiyyətdən, İnsandan danışanda mənəviyyatdan bəhs etmək lazım gəlir. Tanrı öz varlığını təbiətdə, dünya kimliyini cəmiyyətdə, İnsan öz varlığını mənəviyyatda - cənnətdə göstərir.

Bizim mühakiməmizdə bəşəriyyətin ən böyük varlığı Dövlətdə intişar edir. Dövlət insanlığın ən böyük nailiyyətidir. Dövlət Vətən, Millət, Xalq deməkdir. Dövlət yaradan millət xoşbəxtdir. Hər bir cəmiyyətdə İnsan Dövlətə arxalanıb yaşayır, yaradır, zəfər çalır.

Dövlət Peyğəmbərlikdən sonra ən kamil adarə formasıdır. Dövlət Dindən ayrıdır, fəqət hər bir "kitablı din" başqa sözlə, monoteist din mənsub olduğu dövlətin mənəvi dayağı olmalıdır.

Dinin funksiyası cəmiyyətdə mənəvi tarazlığı qorumaqdır. Bunun üçün din (İslam) məzhəb ayrılığından xilas olmalıdır. Məzhəb ayrılığı və təriqətçilik müasir İslam dininin ən zəif cəhətidir. Molla terminini öz əvvəlki yerinə (məllayı Rumi) qaytarmaq lazımdır.

lll

Müasir kompüter texnologiyaları cəmiyyətin harmoniyasını pozur. Ən çox zərər çəkən etnosun milli və tarixi kimliyini əks etdirən mənəvi münasibətlər, adət və ənənələrdir. Revanşist sıçrayışlı Avropadan fərqli olaraq, sakit, mənəvi-təkamüli inkişaf keçirən Şərq texnokratiyanı cazibədar şəkildə qəbul edərək, əslində dini cəhalətdən sonra ikinci dəfə İnsanı çamurluğa salır. Özgəyə aldanaraq özümüzü unuduruq.

1095-ci ildə Fransada çıxış edən Roma Papası II Urban "İsanın qəbrini kafirlərdən azad etmək" üçün Şərq ölkələrinə yürüşə çağırdı. 1099-cu ildə tarixdə Səlib müharibələri Xaç yürüşləri başlanır. Bu gündən etibarən Avropa Şərqdən faydalanır. Tarixçilərin dediyinə görə, "Səlibçilər bu yürüşlər nəticəsində Şərqdən çox şey öyrəniblər". Bu, Şərqdə ikinci renessans dövrü idi (Qeyd: 1186-cı ildə Misir hökmdarı Səlahəddin Əyyubi Qüdsü azad edir).

Bir də Səlcuq sultanı Alp Arslan 1071-ci ildə tarixi Malazgird döyüşündə 5 min cəngavər Alp ilə Bizansın 50 minlik ordusunu darmadağın edir. 1200 ildir ki, xaç dünyası bunu türklərə və müsəlmanlara bağışlaya bilmir. Alp Arslan Konstantinopol üzərindən Qızıl Xaçı qopardaraq Bağdada aparıb xəlifənin ayaqları altına atır.

İndi biz üzümüzü tənəzzül etməkdə olan Avropaya deyil, Şərqə - Asiyaya çevirməliyik. Avropa tarixdə heç zaman bizi istəməyib. Bu həmin Avropadır ki, Fəhddən xilas olmaq üçün Atillanı zəhərləyib öldürdü. Bu həmin Avropadır ki, onun dini-siyası mərkəzi Romada - Vatikanda əsrlər boyu Şərqə - türk-islam dünyasına qarşı işğal siyasəti, terror, casusluq şəbəkəsi hazırlanıb. Ağqoyunluların tarixi taleyi buna sübut ola bilər. Fransa təkcə bu gün bizim düşmənimiz deyil. Fransız kralı IV Karl fateh Əmir Teymura məxfi məktublar yazaraq Avropanı diz çökdürmüş İldırım Bəyazidə qarşı qoydu. Nəticədə iki fateh türk bir-birini məğlub etdi. İldırım Bəyazid əsir düşdü. Əmir Teymur onun qarşısına qolu bağlı gətirilən Bəyazidi görüb ağlamışdı, sonra da Çin səfərinə gedib orada qüssədən öldü.

Bu gün XXI əsrdə türkün güclənməsi - Avropanın tənəzzülü başlayıb. Dünya idarəçiliyi türklərin missiyasına çevrilib. Şərq, Türk-İslam fəlsəfəsi antik yunan elmini, Romanın renesassans mədəniyyətini üstələyib. İndi Platon, Aristotel, Volter, Russo, Monteskye, Didro yox, İbn Sina, Əl Biruni, Əl Fərabi, İbn Rüşd dəbdədir.

Avropanın tənəzzülü XVIII əsrdən - mənəvi-əxlaqı deformasiya və deqradasiyalarla başlanıb. Bunu ilk dəfə hiss edən fransız maarifçiləri - Russo, Didro, Monteskye, Volter olub. Onlar maarifçilik yolu ilə Avropanı xilas etmək istəyirdilər. Əlbəttə, bu işdə ümumavropa ədəbiyyatının - Molyerin, Servantesin, Hüqonun, Balzakın, Zolyanın da böyük rolu olub. Şərqdə, xüsusən türk dünyasında mənəviyyat, əxlaq həmişə birinci yerdə olub. Qədim türk imperiyaları (16 imperiya) fəthə və mənəviyyata əsaslanırdı. Türklərdə vətənçilik, Vətən əxlaqı çox güclü idi. Qədim, elə bugünkü türk ailəsi türk cəmiyyətinin, türk dövlətçiliyinin əsasını təşkil edir.

İslam dini qəbul ediləndən sonra (X əsr) din adından istifadə edənlər onun müqəddəsliyini pozaraq cəhalətə, fanatizmə, xürafata, mövhumata rəvac vermişlər. Bu, türkçülüyün ən zəif cəhətidir...

XX əsrdən başlayaraq Romanın - Vatikanın mənfur Şərq siyasəti - casusluq və terrorçuluq fəaliyyətini erməni qriqoryan kilsəsi, işğalçılıq siysətini I Pyotrun məxfi "Vəsiyyətnamə"sinə (1725) əsaslanan Rusiya davam etdirir.

XXI əsr, III minillik başlanandan bəri bütün dünyanı sel-su alıb gedir. Bu, hər şeydən öncə İnsanın Tanrıdan üz döndərməsinin "mükafatıdır". Təbiət İnsandan intiqam alır. İqlim dəyişmələri indi böyük bir problemə - İnsanın (və Yer kürəsinin) yaşam məsələsinə çevrilib. Bu, avropalılığından, asiyalılığından, siyasi mənsubiyyətindən, dinindən, dilindən asılı olmayaraq, bütün bəşəriyyətin ölüm-dirim problemidir. COP29-da Bakıya gələn dünya dövlətlərinin liderləri bütün çıxış yollarını arayıb nəhayət müəyyən nəticəyə gəldilər.

Bu gün bizim taleyimiz dünyadan yox, dünyanın taleyi bizdən asılıdır. Hər birimiz yaşadığımız Yer kürəsi üçün cavabdehik. Bunu əsla unutmamalıyıq.

Dindarlar insanları qorxutmaq üçün iqlim dəyişmələrini bəşəriyyətin haqq yolundan uzaqlaşması ilə əlaqələndirməyə çalışır və bununla da insanlarda Allah xofu, mütilik yaradaraq özlərinə tabe etmək istəyirlər. İqlim dəyişmələri qlobal problemlərlə bağlıdır: daşqınlar, anomal istilər, fəsillərin yerini dəyişməsi, dünyanı bürümüş yanğınlar heç də Allahın işi deyil. İnsan əməli ilə bağlıdır. Çayların qabağı kəsilir, təbii axınına yol verilmir. Dəniz və okeanlarda balıqlar ovlanır. İsveçrədə balina ovuna icazə verilir, yerin təkindən neft və qaz, qızıl və uran, dəmir filizləri çıxarılır. Ölkələr və liderlər tamahkarcasına təbiəti istismar edirlər.

Bakıda böyük uğurla keçən BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) Yer kürəsini İnsan əməlindən xilas etmək naminə qlobal problemlər irəli sürdü. Doğrudur, bəzi dargöz liderlər bunu Azərbaycanın işi hesab edib konfransı boykot etmək istədilər. Lakin bu, baş tutmadı. Bütün dünya - həm Avropa, həm Afrika, həm də Asiya dövlətləri bir səslə dünyaya çağırış etdilər: Gəlin sözdə yox, əməldə yaşıl enerjidən istifadə edək, karbon emissiyalarını azaldaq, suyu qənaətlə işlədək, külək və Günəş enerjisindən maksimum istifadəyə rəvac verək!

Yür kürəsinin İnsan yaşayışı üçün təhlükədə olduğunu yaxşı dərk edən bəzi ölkələr siyasi ambisiyalara (Azərbaycana qısqanclığa) qapılaraq özlərini məhv etmək yolunu tutdular.

COP29-un əsas uğurlarından biri liderlərin maliyyə məsələlərində bir araya gəlməsi oldu. Azərbaycan başda olmaqla əksər dünya dövlətləri Afrikanın kiçik ada ölkələrini aclıqdan, səfalətdən, İnsanın iyrənc əməli olan müstəmləkə zülmündən, təbii fəlakətlərdən xilas etmək üçün vahid maliyyə fondu yaratmaq qərarına gəldilər.

Məlum oldu ki, sosial problemlər, qlobal və regional müharibələr bəşəriyyətə təbii fəlakətlərdən daha çox zərər vurur. Və o da məlum oldu ki, iqlim dəyişir, lakin insanın şüuru dəyişmir, məhz insanlar təbiətə qənim kəsildikləri kimi, hakimiyyətə, sərvətə, əraziyə görə bir-birinə, dini, irqi fərqlərə görə daha amansız qənim kəsilirlər. Əl boyda İsrail az qala dünyanın yarısını tutan müsəlman dövlətlərinə qan uddurur. Uşaqları, yəni genefondu məhv edir, dünyanın gözəl, bərəkətli ölkəsi olan Ukraynada insanlar, xüsusən körpələr qırılır, şəhərlər viran edilir. Dünya isə bütün bunları görür və susur, siyasət mənəviyyatı məhv edir. Terror, narkomaniya, qətllər, gündən günə artır, atalar anaları, oğullar ataları, nəvələr babaları, qonşu qonşunu adi bir söz üstündə, pul, mal, örüş, otlaq üstündə qətlə yetirir...

Ona görə də təbiəti, Yer kürəsini xilas etmək üçün əvvəlcə insanın şüurunu və mənəviyyatını xilas etmək lazımdır.

Avropa ilə Asiya Azərbaycanda - Bakının Fatmayı kəndində birləşib ayrılır. Deməli, biz coğrafi baxımdan həm avropalı, həm də asiyalıyıq. Mənəvi baxımdan, düşüncə və əxlaq tərzinə, min illərlə daşlaşmış adət və ənənələrə görə asiyalıyıq. Doğrudur, bu heç nəyi həll etməsə də, pozitivizm fəlsəfəsinə görə coğrafi mənsubiyyət, klimat psixologiyaya və xarakterə təsir edir, onları formalaşdırır.

Nizaməddin ŞƏMSİZADƏ

Dövlət mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi

525-ci qəzet .- 2024.- 10 dekabr(№226).-S.10.