"Bir not dəftəridir
həyat..."
RƏFAİL TAĞIZADƏNİN POEZİYASI HAQQINDA
TEZİSVARİ DÜŞÜNCƏLƏR
Qazi zabit, şair, publisist, tərcüməçi Rəfail
Tağızadənin şeirləri, Lorkanın dili ilə desək, danışan şəkillərdi.
Bu poetik şəkillərin adı da özü kimi qeyri-adidi
- "Yağış da bir sevgidi", "Su üzərində
bahar","Ay gecənin şəklini çəkir",
"Azadlığa hamilə zaman", "Tənhalıq
yağışı", "Nöqtəsiz
ayrılıq", "Sükutun harayı", "Bakirə
yuxular", "Dəniz də qadın kimidi",
"Yaralı azadlıq", "Qıç
başdaşı", "Qara-qırmızı
Xocalı", "Bakı-Ağdam-Xankəndi" və sair.
R.Tağızadə
yaradıcılığının beş qolu var: Qarabağ-Vətən,
gecə, payız, dəniz, sevgi. O, "öz epoxasının
obrazıdı, ürəyinin qanı ilə şeir yazır.
R.Tağızadənin QAPIsından küllü Qarabağ
görünür" (Adil Mirseyid). "Qıç
başdaşı", "Xocalı oratoriyası",
"Şəhid məktubları", "Çadır
şəhərciyi", "Bir qazi toyunda, bir ər
toyunda", "Qarabağ Qazisi haqqında ballada",
"Qaçqın qəbiristanlığı", "Qazilər
yığıncağı" dərddi, qan-qadadı,
ölüm-itimdi, torpaq, yurd həsrətidi, nisgilidi,
nigarançılıqdı ("Mən sənin nəyinəm,
Vətən").
Qan qarın üstünə XOCALI yazır.
O gecə dərdlər də qara-qırmızı.
O qanlı torpaqlar, o qan torpaqlar
lalələr bitirər, lalələr ancaq,
üstündə qapqara güllə yarası.
Rəfail Tağızadənin səngər nəğmələri
(səngər və nəğmə, təzada fikir verin!)
savaş himnləridi. Səngərdə, torpaq altında -
blindajda ilahi duyğular - "gecə xəyalları"
içində gözləri döyüş yollarına dikilən
sevgilisinə namə göndərir. Xəbərdarlıq edir
ki, incimə, əzizim, Vətən sevgisi eşqimin ilk
nübarını üstələdi:
Öz torpağında səngər qazmaq
özünə qəbir qazmaq kimidi...
Mənim əllərim
soyumuş üzü sığallayır,
sənin əllərin mənim boş,
soyumuş yatağımı.
Qucağımdan qan damır,
əllərim qan içində.
Bu qanlı əllərdən
ayrı sevgi gözləmə.
Hər gecə səngərin o tayından
məni çağırırlar.
Bu sənə xəyanət deyil, əzizim.
Bu ilk sevgidi.
Yaddan çıxmaz,
unudulmaz, Vətən sevgisi.
"Çadır şəhərciyi"
poemasından başqa bir Qarabağ gerçəkliyi - Vətən
tarixinin qara ləkəsi:
Çadırda doğulan qızım,
Sən bəxtindən yarıdınmı?
Yelləncəyin vaqon altda,
Sən göy üzü tanıdınmı?
Bizim doğma "Ədəbi ovqat"ımız bu
dünyaya gəlməmişdən R.Tağızadəyə
"ovqat şairi" titulu vermişdim. O, mərhəmətlidi:
Görən mənim qədər dərdini çəkən
varmı
yerdəki mələklərin?
Göndər mənə, göndər mənə dərdləri,
qucaqlaşıb öpüşsünlər
tanışlar.
Ha bağrıma basıb, basıb hey öpüm.
Dərd sönmədi... Təzə dərdlər
oyandı...
Bu, şair taleyidi. Sözə könül verənlər
qaça bilməz taleyin dərd ərmağanından.
Tanrı dərdi çəkənə verir ki, çəkən
həm özü yaşasın, həm sözü, həm də
"ilham pərisi" dərdi yaşatsın.
Rəfail Tağızadə həssasdı - sarı
sim kimi:
Yarpaqlar not vərəqləri,
dirijor külək
bu gün meşədə
qışın 10-cu simfoniyasını səsləndirir
son akkordlarınadək...
Görəsən, daha kimlər bu simfoniyanı
eşitməyə qadirdi?
Şairin payız poetikası. Lorkanın təbiriylə
desək, danışan payız rəsmi. Oxuyanda insan
saflaşır, bir ilahi gözəlliyə baş əyir,
"payız gəlin"ə vurulur:
Soyunub əynini təzə gəlintək
töküb paltarını ayaqlarına,
Gecə yağışında yuyunub, təmiz,
Əlində xınası qurumamış qız...
Mən səni sevirəm, sevirəm, payız...
Yaxud, dəniz və payız birliyinin - sevgisinin
mübhəm məqamı:
Dəniz də payız kimidi,
adamı özünə çəkir:
sevdikcə sevmək istəyirsən,
getdikcə getmək istəyirsən,
ayrıla bilmirsən,
qoynuna sığınmaq istəyirsən...
Başqa bir dəniz və payız qolboyunluğu...
Şair "ikili sevda" yaşayır, dara
düşəndə - darıxanda ilk sevdanı köməyə
çağırır, ikincisini "bəyənmir". Yox,
bu xəyanət deyil, iki gözəllə birgə yaşamaq
istəyidi. Şair ürəyi, gözü gözəlliklərdən
nə vaxt doyub ki?.. O, hətta üçüncü gözələ
də vurulur:
Yağış da bir sevgidi, -
Öpüşdən adam doymur...
Mən hələ şairin dördüncü
sevgilisinin də olduğunu bilirəm - daha sirr
saxlamağın yeri deyil. Burada artıq şair qara
zülflü, qara gözlü gözəllə - gecə ilə
də vüsal anları yaşayır. Dörd sevgili ilə
yaşayan, "köpüklü şamran"la məst olan
necə şair olmasın?
Bu payız gecəsində ağaclar sərxoş...
Dəniz şampan köpüklü,
dalğalar vals gedir,
gəmilər ləngər vurur.
Bakının əlində gecəyə növbə
çəkən
Qız qalası dolu badə...
"Şopenin ürəyi" poeması poetik
simfoniyadı - nəhəng "danışan rəsm".
Ən azı Fransadan, Polşadan da seyrçiləri var. Və
o, insanlıq axtarışında olduğundan uzaqlarda
hayqırılan insanlıq haraylarını da eşidir:
"Nazim (Hikmət - V.O.) Moskvadan, Şopen Parisdən
insanlığa bağırırdı".
Şopen qeyri-adiliyi - zirvəsi. Özü də, sənəti
də, Vətən sevgisi də, həyatı da qeyri-adi. Parisdə
dəfn olunsa da, ürəyi əbədi Varşavadadı.
Müqəddəs Xaç kilsəsində Şopenin ürəyi
döyünür. Bu, Şopenin vəsiyyətidi. Bəli,
döyünür, belə ilahi ürək Vətənsiz
yaşaya bilməzdi. Vətəndədir, ona görə də
vurğusu heç vaxt dayanmayacaq. O müqəddəs ürək
Müqəddəs Xaç kilsəsində "axşam
duası" oxuyur - "orqan səsi" ilə.
Nazim Hikmət şeirləri ilə
döyüşürdü
hürriyyət savaşında.
Şopen musiqisiylə
azadlığa çağırırdı...
Hürriyyət üçün çalışanlar
igiddi, ərdi,
onlar ölümü yenənlərdi...
Rəfail Tağızadənin də, eləcə də
hamımızın üstündə torpaq dərdi vardı, məğlub
adı vardı, tarixin çadır şəhərcikləri
kimi qara səhifələri vardı, yurd yanğısı
vardı, zəfər sevincinə təşnə ürək
vardı, Xocalı ləkəsini təmizləmək vardı,
qisas qiyamətə qalmayacaq inamı vardı. Hələ
çox "vardı"lar vardı...
Nəhayət, taleyimizdə 44 gün də
varmış. Ali Baş Komandan, Azərbaycan əsgər və
zabitləri bizi bu dərdlərdən, ağrılardan, həsrətdən,
intizardan, nisgildən, utandırıcı məğlub
adından, inamsızlıqdan xilas etdi, Xocalı ləkəmizi
təmizlədi, Şuşada, Xankəndində zəfər
paradı sevinci yaşatdı. Bəli, "Vətən ora qədəm
basanda Vətən olur", Rəfail müəllim.
Rəfail Tağızadənin lirikasından nümunələrlə
sözsevərlərin söz zövqünü təzələmək
yerinə düşər. İnsanı düşündürən,
intəhasız xəyalların qoynunda süsləyən,
payız kimi kövrək, dəniz kimi saf, gecə kimi
duyğulu ilahiliyə bələyən ovqat həbi
sözdü.
Qala divarları
təzə şəhərin çılpaq ədasından,
səs-küyündən utanıb sıxılır,
içinə qısılır İçərişəhər...
Şəhər sürüyür
yorulmuş küçələri dənizə
sarı.
Qorxub geri çəkilir dəniz.
Payızı sevməyən süpürgəçi
qadın,
bu il mən də yığışdıra bilmədim
ömrümdən tökülən yarpaqları...
Süzüb ayaqdan başacan,
baxıb dodaqdan başacan,
səni gözlərimə yedizdirəcəyəm.
Sonra oturub ayna qabağında
könlümə köçürəcəyəm.
Söz adamları Tanrının yerdəki elçiləridi.
Müqəddəs yoldadırlar. Bəli, Rəfail müəllim,
"nə qədər nəfəs qalıb gedəcəyik bu
yolu"...
Nə olsun ki:
Bir not dəftəridir həyat -
insan ömrü
bir noktürn qədər qısa...
Vaqif OSMANLI,
Araşdırmaçı-yazar
525-ci qəzet.- 2024.- 17 fevral, ¹31.- S.21.