Bakı-Moskva səmalarından dünyaya...

"ŞƏRQ BÜLBÜLÜ"NƏ - LEYLA ŞƏRİFOVAYA ELEGİYA

Boz ay Böyük və Kiçik çillənin soyuq şıltaqlığının acığına baharın hənirtisini obaların buz tutmuş damarlarına yeridir, qaynar bulaqların gözünü açır, boş qalan qaranquş yuvalarını müjdələyir, Günəşin varlığını torpağın yadına salır. Boz ay qədəm qoyanda bəzən bu təzələnmə havasına tab gətirməyən zəif vücudlar yenidən güc yığmağı bacarmır, yazın gələn qədəmlərini qarşılaya bilmir. Bu gün Boz ayın ilk günüdür. Bir neçə gün öncə isə Boz ayın gəlişindən xəbər tutan və yenidən cəh-cəh vurmağa taqəti qalmayan ellər müğənnisi - "Şərq bülbülü" bu dünya ilə əbədi vidalaşdı, nəğməsi kainatın səs yaddaşına qovuşdu.

Ona Leyla Şərifova, Leyla Şəripova, Leyla Şərifi də deyirdilər... İsmini, soyadını necə ansalar da, tək bir həqiqət var: o, şərəfli idi, nəcib idi, əziz idi... Mən onu daim həsrət qaldığı cənubi azərbaycanlıların dili ilə "xanım Şərifi" deyib yad etmək istəyirəm.

Leyla Şərifova deyirdi ki, anam cənubi azərbaycanlı, atam İzmir türkü olub. Atası işlə əlaqədar öz xanımı ilə birlikdə Azərbaycanda məskən salıb. Bakıdakı doğum evlərindən razı qalmadıqlarından Moskvaya yollanıblar. İş elə gətirib ki, doğuşu gözləməyiblər və geri qayıdanda, 1930-cu ilin yanvarın 28-də Moskva-Bakı səmalarında - təyyarədə xanım Şərifi dünyaya gəlib (Bəzi sənədlərdə 1931-ci ildə doğulduğu yazılıb, ancaq 1985-ci ildə 55 illik yubileyi ilə bağlı konsert verməsi bir çox insanın xatirindədir). Anasının təkidi ilə sənədlərə doğum yeri Moskva yazılsa da, Leyla xanım bütün müsahibələrində bildirib ki, mən Bakıda doğulmuşam... O, ucsuz-bucaqsız səmanın Bakı payını daha çox ürəyinə sığdırıb, özünü göylərin Bakı səmtinə söykəyib. Təyyarədə doğulmasının taleyinə təsirinə şübhə etmirəm. Xanım Şərifinin şöhrəti dünyaya yayıldı. Onu poliqlot müğənni də adlandırmaq olardı; Azərbaycan, türk, əfqan, türkmən, ərəb, fars, özbək və ispan dillərini bilirdi, həmin dillərdə biri-birindən gözəl nəğmələrin ifaçısına çevrildi.

Leyla Şərifovanın həyat yolu barədə müxtəlif fikirlər mövcuddur. Hətta bəzi sənət adamları onunla bağlı xatirələrini bölüşəndə xeyli təhriflərə yol veriblər. Xanım Şərifi dünyaya gələndən sonra ailəsi İranın Məşhəd şəhərinə köçüb. Məşhəddə orta təhsil alan Leyla yaşa dolduqdan sonra İranda ailə həyatı qurub. İranın Baş naziri Məhəmməd Müsəddiqin çevrilişindən sonra alovlanan repressiyadan yaxa qutarmaq üçün 1950-ci illərin ikinci yarısı həyat yoldaşı ilə birlikdə İrandan siyasi qaçqın kimi SSRİ-yə üz tutaraq Tacikistanda məskən salıblar. Bununla da Leyla Şərifovanın ana yurdu ilə əlaqəsi tamam kəsilib.

Sovet hökuməti gənc ailəyə yaxşı təkliflər irəli sürüb. Rus dilini öyrənib Tacikistanda işləmək müqabilində ev, maaş, pulsuz xidmətlər barədə vədlər veriblər və bütün deyilənlər həqiqəti əks etdirib. Leyla xanım xatirələrində qeyd edib ki, biz sovet hökumətinin qurduğu sosializmin real olduğunu gördük.

50-ci illər Tacikistanın opera və simfonik musiqisinin formalaşması kimi xarakterizə edilir. Bu mənada, tale Leyla xanımın üzünə gülüb. İlk illərdə Tacikistanın dövlət radiosunun farsca verilişlərinin diktoru kimi fəaliyyət göstərib. Dövrün məşhur bəstəkarı Fazliddin Şahobov Leyla xanımın səsini eşidəndən sonra məsləhət görüb ki, musiqi ilə məşğul olsun. O, bu təklifdən sonra musiqi üzrə ali təhsil alıb.

Leyla xanımın səsi Tacikistanda maraqla qarşılanıb və sensasiya yaradıb. O öz ifasında Şərqlə Qərbi birləşdirməyi bacarıb. Tacikistanın böyük sənətkarları ona yüksək qiymət veriblər, Leyla xanımın səsini lirik poetizmin təcəssümü kimi dəyərləndiriblər. Sovet dövrünün strereotiplərini qıran sənətkar ifasına artisizm qataraq tacik dinləyicisinin qəlbini ələ almağı bacarıb. Uzun illər "Gülşən" xalq çalğı alətləri ansamblının solisti olan Leyla Şərifova Tacikistanın Əməkdar artisti, Xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb.

Bəzi insanlar deyirlər ki, Leyla Şərifova Tacikistandan küsüb gəlmişdi. Bəziləri isə Azərbaycan SSR-in Xalq artisti, daha sonra SSRİ Xalq Artisti fəxri adına layiq görülməsi məqsədi ilə Bakıda məskən saldığını qeyd edirlər. Özü isə tamam əksinə, həyat yoldaşının işləri ilə əlaqədar Azərbaycana gəldiyini deyib... Başqa mənbələrdə isə, Leyla Şərifovanın Türkmənistandakı milliyyətçiliyikdən narazı olduğu, senzuradan usandığı göstərilir... Səbəb nə olursa olsun, Leyla Şərifovanın Azərbaycana gəlməyi milli musiqimiz üçün qazanc idi. O, ana dilimizdə 200-ə yaxın mahnını lentə yazdırıb. Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio verilişləri komitəsinin, Adil Bağırovun bədii rəhbər olduğu "Xatirə" xalq çalğı alətləri ansamblının, Gülarə Əliyevanın bədii rəhbəri olduğu "Dan ulduzu" instrumental ansamblının solisti olub. Azərbaycanlı dinləyicilərin qəlbinə yol tapan sənətkar Bakıda yaşamağından məmnunluq ifadə edib.

Azərbaycanın sevilən aktrisası Münəvvər Kələntərli Tacikistanda olanda Leyla xanımla tanış olublar və isti münasibətləri yaranıb. Münəvvər xanım ora qonaq getmişdi. Leyla xanım isə həyat yoldaşı ilə bərabər məskunlaşmaq üçün Bakıya üz tutanda bir il Münəvvər Kələntərlinin evində yaşayıblar, sonralar Bakıdan ev alıblar. Münəvvər xanımla ana-qız münasibətində olan Leyla Şərifova daim onu yaxşı xatırlayıb, "Bakıda bir anam var idi..." deyib.

Azərbaycan SSR-in Xalq Artisti fəxri adını alsa da, SSRİ Xalq Artisti adını ondan əsirgəyiblər...

Tale Bakıda da xanım Şərifini sınağa çəkib. Çox sevdiyi həyat yoldaşı 1982-ci ildə ağır xəstəlikdən dünyasını dəyişib. Bununla da mənəvi çöküş dövrünə qədəm qoyan sənətkar depressiyaya düşüb. Bir müddət sonra Azərbaycanı tərk etməyi barədə müxtəlif versiyalar irəli sürülsə də, özü bu gedişini həyat yoldaşının vəfatı ilə əlaqələndirib.

Leyla Şərifova Bakıdan köçəndə öz mebellərini şair İlyas Tapdığa satıb. Həm xanım Şərifi, həm də şairimiz bu mənzərəyə kövrəliblər. Firuz Mustafa yazır ki, həmin vaxt Leyla xanımın alma yanaqlarını yaş islatmışdı...

Özü bununla bağlı heç nə deməsə də, Adil Bağırov xatirələrini bölüşəndə qeyd edib ki, həyat yoldaşı Bakıda vəfat edəndən sonra Leyla xanım bir əfqanla ailə həyatı qurub: "Onun yoldaşı əfqan millətindən olan qohumu idi. Uzaqdan gəlmişdi. Bakıdakı köhnə "Moskva" mehmanxanasında toyları oldu. Bir müddət Bakıda yaşadılar. Toydan 1 il keçəndən sonra Almaniyaya getdilər".

Almaniyaya köçən Leyla Şərifova ilk illər Berlində yaşayıb. Qızı da onunla birgə olub. Berlində konsert verib, məlahətli səsi uzaq diyarları da bəzəyib. Daha sonra Düsseldorf şəhərinə köçüb və son gününə qədər orada yaşayıb. Düsseldorfda vaxtilə Tacikistanda solisti olduğu "Gülşən" ansamblını yenidən yaradıb.

Sonrakı illərdə Leyla xanımın qızı ilə münasibətləri soyuyub, əlaqələri tam kəsilib. Dünyaya gətirdiyi övladının ona dönük çıxması ruhunu sızıldadıb... Müsahibələrindən bəlli idi ki, tək ömür sürüb. Adil Bağırovun xatirələrini əsas götürsək, əfqan həyat yoldaşı ilə birlikdə Almaniyada yaşasalar da, görünür, sonrakı illər ya ayrılıblar, ya da həyat yoldaşı dünyasını dəyişib... Leyla xanım həm də şair olub. Şeirlərinin birində tənhalığını belə nəzmə çəkib:

Depressiyada olan bir adamdan soruşdular:

"Niyə depressiyadasan?"

"Təkəm", - dedi.

Dedilər: "Niyə təksən?"

Dedi: "Çünki mən cazibədar deyiləm".

Dedilər: "Niyə cazibədar deyilsən?"

Dedi: "Çünki mən hər şeyi itirmişəm".

Dedilər: "Nə itirdin?".

Dedi: "Ölkəm, gəncliyim, qüdrətim, dostlarım,

valideynlərim, əzizlərim - hər şeyi itirdim".

Dedilər: "İndi nə edirsən?"

Dedi: "İndi mən dostumu gözləyirəm".

Dedilər: "Dostun kimdir?"

O dedi: "Əbədi ölüm".

Gözlədiyi dostu Leyla Şərifovanın qapısını döydü... Ölənə qədər Cənubi Azərbaycan həsrəti ilə alışıb-yanan Leyla xanım hələ Tacikistanda yaşayanda İranla məktublaşmaq üçün icazə alsa da, heç vaxt həsrətində olduğu yerlərə getmədi. Ondan soruşanda ki, əgər yenidən doğulmaq şansı olsaydı, həyatını necə qurardı, o deyirdi: "Bəlkə də heç vaxt İranı tərk etməzdim. İnsan vətən hesab etdiyi yerdə yaşamalı, orada ölməlidir. Başqa yerlərdə nə olursa olsun, mühacirdir, qəribdir".

Leyla xanım şeirlərinin birində yazırdı:

Bəlkə də, bir zaman görərsən məni,

Basarsan bağrına Təbrizim mənim...

Yəqin ki, onun ruhu indi Təbriz səmalarındadır. Ana Təbriz öz bülbülünü birdəfəlik bağrına basdı.

Ruhun şad olsun, bülbül səsli xanım Şərifi!

Nadir YALÇIN

525-ci qəzet.- 2024.- 22 fevral, №34.- S.11.