Ədəbi köşk: Nə var, nə yox?
Ötən həftə heç nə olmadı... Bəlkə
də, elə nə olmalı idisə, oldu. Ana təbiətin
hökmü bizim istəklərimizdən daha qətidir,
mütləqdir, realdır. Elə həmin təbiətin
bütün hadisələrini, səslərini, gözlə
görünən və görünməyən nüanslarını
adlandırmağı bacaran, hər şeyi öz ismi ilə səsləyən
bir şəxsin cismani yoxluğu da bir hadisə idi - təbiət
hadisəsi... Rubrikamızın budəfəki
buraxılışını bu günlərdə cismən
aramızdan ayrılan Xalq yazıçısı Mövlud
Süleymanlıya həsr edir, vəfatından sonra haqqında
yazılanlardan bəzilərini oxucularla
bölüşürük...
"525"
***
Mir Şahin Ağayev: "Mövlud Süleymanlı
keçindi - Şam kimi. Keçdi - Ocaq kimi. Çox
böyük bir yazıçımız yazıldı, oxundu,
bitdi. "Köç", "Dəyirman", "Səs",
"Yel Əhmədin bəyliyi"...və s. Belə...
"Və s." yazıram, amma o saat da yadıma
düşür ki, həmişə "Əsərlərimdə
bircə dənə də "və" tapa bilməzsən!"
deyər, bununla fəxr edərdi. Qəribə yanaşması
var idi, deyərdi ki, "və" ərəb
istilasının rəmzi kimi qalıb cümləmizdə.
Guya birləşdirir, əslində isə ayırır...
Mövlud Süleymanlı Azərbaycan radiosunun əfsanəvi
"Bulaq" verilişinin əsası idi, yaradanı idi.
Dilimizi bu bulaqda suya çəkərdi, pak edərdi. Sözlərimizin,
folklorumuzun dadı, tamı Səməndər Rzayevin Baba, Məhluqə
Sadıqovanın Nənə səsi ilə burdan axıb
keçərdi... Mövlud nəhəng
yazıçımız idi. Xalis, sırf
yazıçımız... Amma mən onu təkcə bədii
əsərləri ilə xatırlamayacam...
O, dualar yazırdı. O dualar radioda oxunurdu... Hər
günün duası var idi. Gecə səslənirdi. Səhər
üçün...
Bax bu gün mən o duaları dinləmək istərdim!
Həm də Mövludun ruhuna özünün oxuduğu dualar
kimi! Allah rəhmət eləsin! Başqa dünya, bir ayrı
aləm üçün Mövludun mübarək, Ədəbiyyatımızın
Həyası!"
***
Azad Qaradərəli: "Bir dövr qapandı:
Mövlud Süleymanlı vəfat etdi...
...Sözün "Səs"ini duyuran, otların,
çiçəklərin sevişmələrini görən
və göstərən, hekayə ilə uzun hekayənin,
romanla şeirin arasında əsir-yesir olan, Eldar
Baxışsız, İsa İsmayılzadəsiz, Akif Səmədsiz
dünyayla barışa bilməyən böyük türk
yazarı Mövlud Süleymanlı əbədi olmağa
getdi...
Eldar Baxış bu dünyaya üz çevirib gedəndə
hazırladığımız xüsusi buraxılış
üçün söz istəmişdim ustaddan. Yarı
gülər, yarı ağlar gözləri ilə
"günah eləmişəm - şeir yazmışam"
demişdi. İndi arxivimdən tapdığım o şeiri -
bizi tərk edən Mövludun bizi tərk etmiş Eldara həsr
etdiyi şeiri onun ölümünə ağı kimi
ötürəm:
Ömrə yarıtək yaxın,
Sözə arıtək yaxın,
Dərdə Tanrıtək yaxın,
Dərdlərə qarışanıdı.
Qopmuşdu məhək daşınnan
Dünyanın düz o başınnan,
Bircə damcı göz yaşınnan,
Nəm alıb yaşaranıdı.
Yollara əzmnən baxan,
Millətə sözünnən baxan,
Göz yaşı gözünnən baxan,
Küsüb də barışanıdı...
Qaldı göylərdə şəkli,
Ağacdı - tarixə əkili,
Tanrı ətəyinə bükülü,
Uzaqdan işaranıdı...
Əlvida, ustad. Yerin uçmaq olsun. Ordakı dostlara
salam apar. Onsuz da gec-tez hamımız ora
yığışacağıq".
***
Vaqif Sultanlı: "Uzun illər idi ki, onunla
görüşmək, çox sevdiyim yazılarının,
mifik örtüyə bürünmüş
yaradıcılıq dünyasının gizlinlərinə
varmaq, ümumən, ədəbiyyatla bağlı söhbət
etmək istəyirdim. Ancaq nə yazıqlar ki, mümkün
olmadı... Bu gün dünyasını dəyişdiyini
eşidincə büsbütün sarsıldım. Azərbaycan
ədəbiyyatına "Köç", "Dəyirman",
"Şeytan", "Yel Əhmədin bəyliyi",
"Duzsuzluq", "Səs", "Günah duası",
"Erməni adındakı hərflər" və başqa
biri-birindən dəyərli əsərlər bəxş
etmiş, bənzərsiz üslub gətirmiş görkəmli
yazıçı Mövlud Süleymanlı artıq
aramızda yoxdur. Nur içində uyusun. Adı və əsərləri
heç zaman unudulmayacaq".
***
Alik Əlioğlu: "Mövlud Süleymanlı mənə
Əli deyirdi. Torpağa qoyulanacan elə bilirdim
yanımdadır, bəlkə də yanımda idi.
Evlərinə çatanda dəfnə gələn
adamların azlığı məni kədərləndirdi. Elə
bu an onun gülümsəyən siması gözüm
önündə canlandı və qulağıma açıq
aydın səsi gəldi:
- Əli, narahat olma.
Adamlara baxırdım, yadıma salırdım kim gəlib,
kim gəlməyib.
- Əli, eybi yox.
Dəfnə getmək üçün oğlu Elbəyin
maşınına mindim.
Oğulları haqqında özü çox
danışmışdı. Elayı tanıyırdım, amma
Elbəyi ilk dəfə idi görürdüm. Daşlı,
palçıqlı yollarla gəlib Kərkənc kənd qəbiristanlığına
çatdıq.
Bizi burada təmtəraqlı əklillər, kənd
camaatı, çiskinli hava və Şamaxı rayon icra
başçısı qarşıladı.
Molla şablon rituallar həyata keçirdi. Cənazənin
yönünü müəyyən etdi.
Başçı Tahir Məmmədov
danışdı, Orxan Fikrətoğlu danışdı.
Elbəy və Elay ağlayırdı.
Cənazə torpağa
qoyuldu.
- Əli, hələlik".
***
Asif Hacılı: "Dağ Borçalıdan
qaynaqlanan türk ruhunu həyatı boyu varlığında
yaşadan və əsərləri ilə oxucularına
aşılayan, sovetin şax vaxtında cəmiyyətdəki
eybəcərlikləri və riyanı cəsarətlə dilə
gətirən, təzyiqlərə mərdanə sinə gərən,
durğunluğu silkələyib gəncləri
özgürlüyümüzə qoşan, ana dilimizin saflığını
yaşadan, etnik köklərimizi canlandıran, müasir ədəbiyyatımızda
mifopoetik cərəyanın banisi, görkəmli
yazıçımız, ziyalılıq və millilik örnəyi,
təvazökar insan, Xalq yazıçısı Mövlud
Süleymanlının vəfatı mədəniyyətimiz, ədəbiyyatımız
üçün əvəzolunmaz itkidir. Allah rəhmət eləsin!"
***
Bahəddin Həzi: "Mövlud
Süleymanlının, demək olar, qələmindən
çıxan bütün əsərləri oxumuşam.
Bunların arasında, xüsusilə, "Köç"
romanı əsl ədəbi şedevrdir. Yazıçı Qərbi
Azərbaycanda "Qızıl Şəfəq" kəndində
doğulub böyümüşdü. Adı bir az müasirliyə
işarə etsə də, qədimliklə, həm də təbiətlə
iç-içə bir kənddir. Məşhur qələm
adamlarından birinin dediyi kimi, o kənddən ancaq Mövlud
Süleymanlı kimi çıxmaq olardı.
...Mövlud Süleymanlının ən sevdiyim hekayəsi
"Duzsuzluq" hekayəsidir. Bu gün (fevralın 21-i nəzərdə
tutulub - N.Y.) Beynəlxalq Ana Dili Günü idi. Mövlud
Süleymanlı öz ana dili - Azərbaycan türkcəsi
üzərində həmişə əsirdi. Dilimizə
çox zənginlik qatmışdı Mövlud
Süleymanlı.
Millətimiz üçün, ədəbiyyat
üçün çox ağır itkidir. Mövlud müəllimin
məkanı cənnət olsun! Gəncliyimdən bəri
şəxsən tanıdığım, əsərlərini
sevə-sevə oxuduğum, sevdiyim böyük söz
ustasıdır Mövlud Süleymanlı..."
***
Elçin Mirzəbəyli: "Xalq yazıçı
Mövlud Süleymanlının ölümü çox
böyük itkidir.
Mövlud bəyin yaradıcılığını təkcə
ədəbiyyatla məhdudlaşdırmaq doğru olmazdı.
Mövlud Süleymanlı istiqlal və Vətən
savaşının ön sıralarında addımlayan
bütöv bir nəslin formalaşmasında müstəsna
rol oynayıb, əsərlərində genetik
kodlarımızın, milli şüurumuzun alt qatlarına
işıq salıb.
Millətimizin başı sağ olsun..."
***
Əkbər Qoşalı: "Dünən
axşamüstü bir "Səs" yayıldı...
Bir şöhrətli, şərəfli ömrün
"Dəyirman"ı dayandı dedilər... -
Hamımız "Mehman" olduğumuz bu "Dünyanın
işığı" bizdən sonra öləziməsin...
- Bəlkə, bu, bir "Günah duası"dır?
"Yamacda bir kənd"in, o kənddəki "Armud
ağacının nağılı" bitdimi?.. Bilmirəm, o
kənddə "Qar" varmı bu əbədi
"Köç" günlərində?..
Və bu da "Son dayanacaq"! -
Hamımızı gözləyən "Bir
ünvan"!..
Daha nə olacaqsa,
"Ömürdən qıraqda" olacaq...
"Söz içində söz" qalacaq... - "Ayın
aydınlığında"...
"And olsun, əsrə"!..
Mövlud Süleymanlı bu dünyadan
köçdü...
Ocağı sönməsin!
Ruhu şad olsun!"
***
Həmid Ormanlı: "Dilimizdən din
yaratmışdı sanki... Əsərləri o dinin kitabı,
özü peyğəmbəri idi. Və mən o dinə
tapınırdım... Mövlud Suleymanlı itkisini zaman
keçdikcə daha dərindən hiss edəcəyik. Dilimizin
Mövlud müəllim işləyən qatlarına çətin
bir də onun qədər varan olsun. Mənim üçün
çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında az qala
bir Mövlud Süleymanlı var idi, bir də digərləri.
Dilimizin gücü ilə Mövlud müəllimin at işlətdiyi
yerlərdə bəzən yazılı tariximizin atı
dırnaq salıb geri qayıdırdı. Olduqca ağır
itkidir...
***
Pərviz Seyidli: "Azərbaycan ədəbiyyatının,
romançılığının nəhəngi idi. Mən
ilk dəfə onu oxuyanda, sözün əsl mənasında,
heyrətlənmişdim. Bizim bu miqyasda, bu böyüklükdə
yazıçımız var imiş. Yeganə
yazıçılarımızdandır ki, kitabı həmişə
iş masamın üstündədir. Ürəyimə
düşdükcə bir neçə dəfə oxuduğum əsərlərini
yenidən vərəqləyirəm. Dilin, təhkiyənin
sehrinə düşürəm. Azərbaycan dilinə heyran
oluram... Çox insan onu "Köç"lə, "Dəyirman"la
tanıyır, onları daha çox sevir. Hər ikisi
böyük əsərdir. Ancaq masterin "Şeytan"
povesti, məncə, onun yaradıcılığının
zirvəsidir.
Heyif, çox heyif ki, sizinlə görüşmək
mənə qismət olmadı. Sizin ecazkar diliniz, min illik
yaddaşlardan qopub gələn təfəkkürünüz,
yazdığınız gözəl əsərlər hər
zaman yaşayacaq. Azərbaycan dilini bu qədər gözəl
bilən yazıçı Beynəlxalq Ana Dili Günü
dünyadan köçdü! Sənin haqqında deyəcək
sözlərim o qədərdi ki... Allah rəhmət eləsin!
Sözün həmişə diridir!
***
Aqşin Evrən: "Ədəbiyyatımız daha
bir Mövludunu itirdi. Allah hər ikisinə rəhmət eləsin.
Son vaxtlar ölkəmizdə, eləcə də
dünyada yaşanan faciələrin bir səbəbi də
müasir insan modelinin ölməsidir. Müasir insan
özünü məhv etməkdədir. Artıq yeni növ -
ultrayırtıcı insan yaranır.
Bu ağrılı prosesdə Mövlud
Süleymanlı kimi ziyaların ölümü dünyanı
aydınladan daha bir parıltının qeybə çəkilməsidir.
Parıltı qeybə çəkildi, lakin Günəşi -
əsərləri dünyamıza işıq tutmağa davam
edəcək".
Hazırladı: Nadir YALÇIN
525-ci qəzet.- 2024.- 24
fevral, ¹36.- S.13.