Azərbaycan biomüxtəlifliyin
qorunması yolunda mühüm addımlar atır
XÜSUSİ MÜHAFİZƏ OLUNAN
ƏRAZİLƏR ŞƏBƏKƏSİNİN
GENİŞLƏNDİRİLMƏSİ
MƏQSƏDİLƏ ARDICIL İŞ APARILIR
Azərbaycanda ilk dəfə olaraq yeni növ beynəlxalq
statuslu xüsusi mühafizə rejimli ərazilərin-geoparkların
yaradılması və ölkəmizin YUNESKO-nun Qlobal Geoparklar
Şəbəkəsinə qoşulması nəzərdə
tutulur. Bundan əlavə, Azərbaycanda ilk dəfə olaraq
Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunun bazasında
Biosfer Qoruğu yaradılır. Bununla bağlı, YUNESKO-nun
"İnsan və Biosfer Proqramı"na təqdim ediləcək
nominasiya dosyesinin hazırlanması prosesi yekunlaşıb.
Ölkədə bioloji müxtəlifliyin qorunması
və xüsusi mühafizə olunan ərazilər şəbəkəsinin
genişləndirilməsi məqsədilə Samux və Qax
rayonları, Alazan (Qanıx) çayı vadisi və Axar-baxar
dağ silsiləsinin ərazisində yeni milli parkın
yaradılması ilə bağlı işlər davam etdirilir.
Bununla bağlı işçi komanda
formalaşdırılıb və işlər aparılır.
Ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar
Babayev deyir ki, ölkədə xüsusi mühafizə olunan təbiət
ərazilərinin sahəsi son 20 ildə iki dəfəyə
yaxın artırılıb. Son beş il ərzində ölkə
ərazisində 10 milyondan çox ağac və kol tingləri
əkilib: "Təkcə 2023-cü il ərzində ölkə
ərazisində dörd milyona yaxın ağac əkilmiş,
cari ildə 5 milyon ağacın əkilməsi hədəflənib".
Nazir qeyd edir ki, ölkədə yeni milli park və
qoruqların yaradılması istiqamətində tədbirlər
Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam
etdirilir: "Azərbaycanda xüsusi mühafizə olunan təbiət
ərazilərinin sahəsi son 20 ildə 2 dəfəyə
yaxın artırılaraq, 478 min hektardan 893 min hektara
çatdırılıb".
M.Babayevin dediyinə görə, azad edilən ərazilərdə
ekoloji mühitin bərpası istiqamətində geniş miqyaslı
tədbirlər görülür, xüsusi mühafizə
olunan təbiət ərazilərinin fəaliyyətinin bərpası
istiqamətində işlər davam etdirilir: "Meşə və
yaşıllıq ərazilərinin artırılması, təbiət
abidələrinin mühafizəsi və təbii sərvətlərdən
səmərəli istifadə edilməsi sahəsində layihələr
icra olunur. Yaıl artım konsepsiyasının tərkib hissəsi
kimi işğaldan azad edilən ərazilərin "yaıl
enerji" zonasına evrilməsi və burada karbon
neytrallığı hədəfinə nail olunması istiqamətində
siyasət həyata keirilir".
Muxtar Babayev bildirir ki, işğaldan azad edilən ərazilərin
dirçəldilməsi çərçivəsində bir
sıra mühüm qərarlar qəbul edilib ki, bu da həmin ərazilərin
2050-ci ilə qədər "karbon neytrallığı
zonası" elan edilməsinə imkan yaradıb.
İşğaldan azad edilmiş ərazilər
üçün Karbon Neytrallığı
Konsepsiyasının layihəsi hazırlanıb.
Aztullantılı iqtisadiyyat, "yaşıl" enerji
zonası, "yaşıl" kənd təsərrüfatı,
"yaşıl" nəqliyyat, "ağıllı şəhər"
və "ağıllı kənd" konsepsiyaları -
bütün bunlar davamlı şəhərsalma istiqamətində
ümumi səylərə töhfə verəcək. Bu
gün Azərbaycan işğaldan azad edilmiş ərazilər
böyük quruculuq, infrastruktur, eləcə də unikal
ekosistemin bərpası məkanına çevrilir. Bu ərazilərdə
dayanıqlı şəhər inkişafı konsepsiyası həyata
keçirilir.
Nazir qeyd edib ki, dövri iqtisadiyyatın təmin edilməsi
istiqamətində işğaldan azad edilən ərazilərdə
yaşayış məntəqələrinin bərpası
zamanı tikinti tullantılarının dayanıqlı şəkildə
idarə olunması işlərinə start verilib. Ağdam
rayonunun Kəngərli kəndinin bərpa və yenidənqurma
işləri zamanı yaranan tikinti-söküntü
tullantılarının təkrar emalına və istifadəsinə
başlanılıb. Eyni zamanda, tullantı sularının səmərəli
idarə olunması, yağış, drenaj sularının
toplanması şəbəkəsinin qurulması, təmizlənmiş
tullantı sularının təkrar istifadəyə yönəldilməsi,
xüsusilə yaşıllıq ərazilərinin
suvarılmasında istifadə edilməsi prioritet
olmalıdır: "Qlobal çağırışlardan biri
də iqlim dəyişmələridir. Bu gün iqlim dəyişmələri
ilə əlaqədar gözlənilən risklər və
baş verən fəsadlar dünyada gündəmə
çevrilib. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının
məlumatına görə, iqlim dəyişmələri nəticəsində
baş vermiş təbii fəlakətlər son onilliklərdə
nəhəng dağıntılara və iqtisadi itkilərə
səbəb olub. Son 50 ildə dünyada iqlim dəyişmələri
ilə bağlı təhlükəli hadisələrin 5 dəfə
artdığı bildirilir. Bu baxımdan insanların və
iqtisadiyyatın fövqəladə hallara
hazırlığı, infrastrukturun mühafizəsi və təhlükəli
təbiət hadisələrinə
dayanıqlılığının təmin edilməsi, erkən
xəbərdarlıq sisteminin təkmilləşdirilməsi
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İqlim dəyişmələri
yayda isti havaların daha kəskin, daha uzunmüddətli
olması ilə nəticələnir. Digər tərəfdən
yağıntıların qeyri-bərabər paylanması nəticəsində
yaranan su çatışmazlığı şəhərlərin
suya olan gündəlik tələbatının ödənilməsi
üçün ciddi problem yaradır".
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin
(ETSN) Bioloji Müxtəlifliyin Qorunması Xidmətinin rəisi
Firuddin Əliyevin sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanda
ümumi sahəsi 893000 hektara qədər olan 10 milli park, 10
dövlət təbiət qoruğu və 24 dövlət təbiət
yasaqlığı fəaliyyət göstərir: "Bununla
yanaşı, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
genişləndirilməsi ilə bağlı bir sıra
işlər həyata keçirilir".
O əlavə edib ki, Azərbaycanda xüsusi mühafizə
olunan təbiət əraziləri genişləndirilib. Bəbirin
respublikada mühafizəsi üçün geniş xüsusi
mühafizə olunan təbiət ərazisi (XMOTƏ) şəbəkəsi
var: "Son illərdə bəbirlər yaşayan XMOTƏ-lərin
sahəsi xeyli genişləndirilib. Belə ki,
Naxçıvanda ötən əsrdə yalnız Ordubad
yasaqlığı (40000 ha) var idisə, hazırda orada
ümumi sahəsi 148645 hektar olan 4 XMOTƏ fəaliyyət
göstərir".
F.Əliyev bildirib ki, əvvəllər mövcud olan
2906 hektarlıq Hirkan qoruğunun bazasında yaradılan Hirkan
milli parkının sahəsi 40358 ha-ya
çatdırılıb: "İşğaldan azad
olunmuş ərazilərimizdə də yeni XMOTƏ-lərin yaradılması
və paralel olaraq mühafizənin gücləndirilməsi nəzərdə
tutulur".
Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri
- xüsusi ekoloji, elmi, mədəni, estetik və
sağlamlaşdırma əhəmiyyəti daşıyan təbiət
komplekslərindən və obyektlərindən, nadir və nəsli
kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan
bitki və heyvan növlərinin yayıldığı yerlərdən
ibarət olan, təsərrüfat dövriyyəsindən
tamamilə və ya qismən, daimi və ya müvəqqəti
çıxarılan torpaq, su (akvatoriya) sahələri və
onların üzərindəki atmosfer məkanıdır.
Ərazisində məqsədindən, mühafizə rejimindən
və istifadə xüsusiyyətlərindən asılı
olaraq xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri
aşağıdakı növlərə ayrılır:
dövlət təbiət qoruqları, o cümlədən,
biosfer qoruqları, milli parklar; təbiət parkları, ekoloji
parklar, dövlət təbiət yasaqlıqları, təbiət
abidələri, zooloji parklar, nəbatat bağları və
dendroloji parklar, müalicə-sağlamlaşdırma yerləri
və kurortlar, geoloji parkla.
Yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına və
müəyyən olunmuş tələblərə riayət
edilməsi vəzifəsindən və statusundan asılı
olmayaraq hər kəs üçün məcburidir. Lakin bu
cür tələblərə layiqincə əməl
olunmaması səbəbindən təəssüf ki,
xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərində,
meşə fondu torpaqlarında və ovçuluq təsərrüfatlarında
yanğın hadisələri baş verir. Belə yanğınlar
aidiyyəti qurumların və əməkdaşlarımızın
səyi sayəsində söndürülsə də, təbiətə
dəyən ziyanın aradan qaldırılması uzun müddət
çəkir və bəzi hallarda ümumiyyətlə
mümkün olmur. Bu cür ərazilərdə baş verən
yanğınlarda meşə təsərrüfatına
(ağac və kol bitkilərinə, yeni ağac pöhrələrinə),
fauna və flora aləminə, eyni zamanda,
"Qırmızı kitab"a düşən nadir növlərə
dəyən zərərin qarşısını almaq, bu ərazilərdə
yanğınların baş verməməsi üçün
yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına əməl
etmək lazımdır.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
yanında Bioloji Müxtəlifliyin Qorunması Xidmətinin rəis
müavini Arzu Babayeva deyib ki, dünyada bioloji müxtəlifliyin
müxtəlif qorunma üsulları var. Bunlardan ən vacibi
"Qırmızı kitab"ın təsis edilməsidir.
Hazırda bütün dünyada antropogen təsirlər, eləcə
də bəzi təbii mühit amilləri - qlobal istiləşmə,
su ekosisteminin, ətraf mühitin çirklənməsi,
ümumillikdə bütün ekoloji problemlər növlərin
sayının azalmasına səbəb olur. Məhz ona görə
də bütün dünyada "Qırmızı
kitab"lar təsis edilir. Azərbaycanda
"Qırmızı kitab"ın 3-cü nəşri
2023-cü ildə işıq üzü görüb. İki
hissəli olan kitab nadir və nəsli kəsilməkdə olan
fauna və flora növlərini özündə birləşdirir.
Bioloji müxtəlifliyin qorunmasının digər bir
üsulu isə xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
yaradılmasıdır. Azərbaycanda yaradılmış
xüsusi mühafizə olunan ərazilərin tarixi çox qədimdir.
Lakin milli parkların yaradılmasına 2003-cü ildən
başlanılıb. Hazırda ölkəmizdə xüsusi
mühafizə olunan təbiət əraziləri 893 min
hektarlıq ərazini əhatə edir ki, bu da ölkə ərazisinin
10,3 faizi deməkdir. Bu rəqəm 2001-ci ilə qədər
478 min hektar idi. 2001-ci ildən bu yana xüsusi mühafizə
olunan təbiət ərazisi iki dəfəyədək
artırılıb. Hazırda da yeni xüsusi mühafizə
olunan ərazilərin yaradılması istiqamətində
iş aparılır və bununla bağlı tədqiqatlar
davam etdirilir. Yeni növ, geopark və biosfer rezervatının
yaradılması istiqamətində işlər
aparılır. Yaxın gələcəkdə ölkəmizdə
Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunun bazasında
Zaqatala Biosfer Qoruğunun yaradılması nəzərdə
tutulub. Həmçinin Bakı və Abşeron
Yarımadası Palçıq Vulkanları Qrupu Dövlət
Təbiət Qoruğunun bazasında geoparkın
yaradılması ilə bağlı işlər də
aparılır. Bundan əlavə, bioloji müxtəliflik ilə
zəngin olan Alazan çayı vadisində Axar-baxar dağ silsiləsində
yeni Milli Parkın yardılması, İlusu Dövlət Təbiət
Qoruğuna milli park statusunun verilməsi ilə bağlı
işlər aparılır. Nadir və nəsli kəsilməkdə
olan növlərin artırılması,
populyasiyalarının bərpası istiqamətində də
2010-cu ildən layihələr həyata keçirilir. Ekologiya
və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, İDEA İctimai
Birliyi və Ümumdünya Vəhşi Təbiətin
Mühafizə Fondunun birgə dəstəyi ilə
reintroduksiya layihələri davam edir: "2010-cu ildə
ceyranların reintroduksiyası ilə bağlı başlanan
layihə daha sonra Qafqaz zubru, nəcib maral növlərinin bərpasına
təkan verib. 2010-cu ildən bu günə kimi ölkə ərazisində
ceyranların mühafizə reintroduksiyası tarixi
arealların bərpası layihəsi çərçivəsində
Şirvan Milli Parkından ölkənin müxtəlif ərazilərinə
ümumillikdə 370 baş ceyran köçürülüb
və layihə uğurla davam etdirilir. 2019-cu ildən Avropa
ölkələrindən Qafqaz zubrunun ölkəmizə gətirilməsinə
başlanılıb, hazırda onların sayı təbii
artımla birlikdə 61 başa çatıb".
Sevinc QARAYEVA
525-ci qəzet .- 2024.- 5 iyul, №(116).- S.14.