Möhtəşəm duet

"Sadəcə Niyazi" silsiləsindən

...Məşq qabağı musiqi alətlərinin bir-biri ilə dil tapmayan, bir-birinə hörülməyən, hərəsi bir avaz oxuyan pərakəndə səslərini dəfələrlə eşitsə də, bu dəfə maestroya elə gəldi ki, səslərin belə sistemsiz harayında da nə isə bir hikmət var - elə bil onlar da insanlar kimi öz taylarını axtarır, bir-birlərini dişlərinə vurub yoxlayırdılar.

Qəfildən nə vaxtsa oxuduğu bir fikir yadına düşdü: "Əslində xaos olmasa, harmoniya da olmaz. Harmoniya nizama salınmış xaosdur".

Elə səslər səltənətində də belədir - düşündü. - Onlar dünyaya tək-tək gəlir, sonra yolları kəsişdiyindən bir-birləri ilə toqquşub öcəşə-öcəşə axırda dil tapır, bir-birlərinə hörülüb dürlü-dürlü əsərlərə çevrilirlər.!!

Köklənən, sazlığı yoxlanılan simli, klavişli, nəfəs alətlərindən çıxan səslər dəhlizdən keçib onun kabinetinin divarlarını, qapısını döyərək sanki maestroya minnətə gəlmişdilər: "Səni gözləyirik, maestro. Gəl, sehrli əllərinlə, barmaqlarının rəqsi ilə bizləri nizama sal, barışdır. Axı bizim dilimizi sənin qədər dərindən bilən yoxdur".

Maestro masanın üstünə səpələnmiş not kağızlarını səliqə ilə üst-üstə yığıb bir tərəfə, qələmi qələmdana qoydu. Ayağa qalxıb pəncərə tərəfə getmək istəyirdi ki, telefon zəng çaldı. Bu dəfə dəstəyi qaldırmadı, səmtini dəyişərək kabinetin qapısını açıb qəbul otağına keçdi.

Dəstəyi qulağına tutub cavab gözləyən qız cəld ayağa qalxdı, özünü itirdiyinə görə elə dəstək əlində titrək səslə dedi:

- Niyazi müəlim, vallah, dedim ki, indicə məşq başlayacaq. Amma...

Belə vəziyyətlərdə, adətən, əsəbiləşən maestro bu dəfə gülümsədi, yaxınlaşıb dəstəyi qızın əlindən aldı və ehmalca öz yerinə qoydu. Başını qaldırıb sağ tərəfə baxanda divanın yanında dayanmış orta yaşlı qadını və demək olar ki, onun arxasında gizlənməyə çalışan balaca qız uşağını gördü.

- Xanım deyir ki, Niyazi müəllimlə üç dəqiqəlik işim var. Cəmi üç dəqiqə.

Üz-gözümdən yorğunluq və nigarançılıq yağan qadın musiqiçiyə oxşamırdı. Təhər-töhüründən deyərdin ki, bütün günü ev işləri ilə məşğul olan adi qadındır. Deyəsən, evdən tələsik çıxdığından heç üst-başını da əməlli-başlı qaydaya sala bilməmişdi. Çox qayğılı görünürdü.

"Görəsən, bu qadının mənimlə üç dəqiqəlik nə işi ola bilər?" - deyə maestro öz-özünə sual verdi.

- Bağışlayın, Niyazi müəllim. İnanın ki, məcbur olub gəlmişəm. Başqa əlacım yox idi.

- Nə olub axı? - hövsələsizliyi ilə ad çıxarmış maestro tələsik saatına baxıb soruşdu.

- Deməyə də utanıram, vallah. Bizim bu uşaq dünən sizdən yaman qorxub. Az qalmışdı ki, ürəyi getsin...

"Paho!!! Bircə bu çatmırdı. İşə düşmədik! Bu qadın nə danışır, nə demək istəyir axı?"

- Necə yəni qorxub? Mən cin-şəyatinəm məgər? Çıldaqçılıqdan da başım çıxmır ki, uşağın qorxusunu götürəm - hiss olunurdu ki, əsəbləri yavaş-yavaş tarıma çəkilir.

- Bax, bu uşaq... - qadın arxasında dayanıb onun paltarından bərk-bərk yapışan uşağın qolundan tutdu və sonrakı sözləri ona dedi - Niyə gizlənmisən, qızım? Qorxma, irəli gəl, bax gör mən deyəndir, ya yox? Dünən televizorda gördüyün əmidir də. Görürsən, heç çubuq-zad da yoxdur əlində.

Maestro bayaqdan anasına qısılmış uşağın sifətini yalnız indi gördü və duruxub qaldı; uşaq şişib qıpqırmızı olmuş gözlərini bərəldərək ona zilləmişdi və bu gözlər qorxu, təəccüb və heyrətlə elə yüklənmişdi ki, maestro bir balaca diksinən kimi oldu.

- Bir az müfəssəl olar?

Qadın çantasından çıxardığı cib yaylığı ilə görünür, həyəcandan alnında puçurlanmış təri silə-silə danışmağa başladı:

- Dünən axşam televizoru yandırıb mətbəxə keçdim ki, yemək hazırlayam. Bu uşaq da oturub şəkil çəkirdi. Qəfildən ucadan qışqırıb ağlamağa başladı. Cəld otağa qaçıb soruşdum ki, bala, nə olub, barmağı ilə ekranı göstərdi...

Qadın sözünə ara verdi. Görünür, nəyə görəsə tərəddüd edir, fikrində nəyisə ölçüb-biçirdi.

- Nə gördünüz ekranda? - maestro bir uşaq marağı ilə soruşdu.

Qadın başını aşağı salıb utana-utana, titrək səslə dedi:

- Sizi, Niyazi müəllim...

Söhbət elə səpkidə gedirdi ki, maestro bayaqdan hamının ayaq üstə dayandığını unutmuşdu. Əli ilə "oturun" işarəsi verəndən sonra özü də sol tərəfdə - divanla üzbəüz qoyulmuş kresloda əyləşdi. Qorxunc nağıl qəhrəmanlarını yaddaşında dirildə-dirildə zarafatla dedi;

- Xanım, sizcə, mən o filmdə deyilir ey, cinə, şeytana oxşayıram?

- Əstəğfürullah, Niyazi müəllim... - qulaqlarının dibinə qədər qızaran qadın cəld cavab verdi.

- Onda xahiş edirəm, deyin - bu göyçək qız məndən nə üçün qorxmuşdu?

Qadın boğazını arıtlayıb danışmağa başladı;

- Elə mən də əvvəlcə çaşıb qaldım. Soruşdum, a bala, nədən qorxmusan. Handan-hana hıçqıra-haçqıra dedi ki, bax əlində çubuq tutan o əmidən. Bir azdan əlindəki o çubuqla qarşısında oturmuş o biri əmiləri, sonra da məni daşa döndərəcək.

Maestronu gülmək tutdu:

- Deməli, məni adamları daşa döndərən sehrbaz Kosaya oxşadıb, hə?

Qadın başını aşağı salıb bir anlığa susdu. Sonra əlində didişdirdiyi yaylığa baxa-baxa dedi:

- Kiridə bilmədim səhərə qədər. Axırda buranın ünvanını öyrənib gətirdim ki, sizi yaxından görsün, bilsin ki, siz əslində kimsiniz və çubuğunuz da o çubuqdan deyil.

Maestro musiqi sahəsində uşaqların hələ bağça yaşından sistemli şəkildə maarifləndirilməsinin vacibliyi barədə rəsmi dairələrdə dəfələrlə məsələ qaldırmışdı. Özü də hər dəfə israrla demişdi ki, bu iş quru söhbət şəklində yox, uşaqların başa düşdükləri dildə, praktiki şəkildə aparılmalıdır. O, ölkədə simfonik musiqiyə olan marağın üfüqlərinin genişlənməsinin yolunu bunda görürdü. Doğrudur, son illər aşağı siniflərin dərs proqramlarına "Musiqi" fənni də salınmış, hətta dərsliklər də nəşr olunmuşdu. Amma maestro onlardan birini vərəqləyəndən sonra sevinmək əvəzinə əməllicə dilxor olmuşdu. Çünki kitab uşaqların başa düşməyəcəyi dildə yazılmışdı. Hətta yazılmışdı demək də düz olmazdı: dərslik adlandırılan bu kitab gözə kül üfürmək üçün tələsik tərtib olunmuş boş söz yığınından başqa bir şey deyildi.

İndi bu qadının xəcalət çəkə-çəkə danışdığı qeyri-adi hadisə, uşağın az qala sümüyünə qədər işləyən qorxu, vahimə həmin biganəliyin, laqeydliyin nəticəsi deyildimi? Hələ bu harasıdır. Bir neçə il əvvəl eşitdiyi bir əhvalat maestronu elə təəccübləndirmişdi ki, bilməmişdi neyləsin - şaqqanaq çəkib gülsün, yoxsa ağlasın. Eşitmişdi ki, məktəblərin birində musiqi dərsində şagirdin "Müəllim, dirijor deyilən şəxs nə üçün ifaçıların qarşısında dayanıb əl-qol hərəkətləri edir? Bu hərəkətlərin mənası nədir?" sualına belə cavab verib ki, bala, əslinə qalanda heç nə. Çubuqdur da, götürüb ora-bura fırlayır. Bunu nənəm də edər...

Belə...

Maestro bir az çətin, naqolay vəziyyətə düşmüşdü. Bu qeyri-adi qonaqları elə-belə, həmin o uğursuz dərsliklərdə yazılmış qəliz sözlərlə təlimatlandırıb yola salmaq düzgün olmazdı. Di gəl, bu dəqiqələrdə uşağın könlünü almaq üçün konkret nə etmək lazım olduğunu tapmaq da asan məsələ deyildi.

Maestro qalxıb anasına qısılmış uşağa baxdı:

- Qızım, yaxın gəl, görüm.

Bir az sakitləşsə də, dünənki təlaş, vahimə canından tam çıxmamış uşaq tərəddüdlə anasına baxdı - yəni gedim, yoxsa yox?

- Dur qızım, get gör əmi nə deyir.

Qız qalxdı, ürkək addımlarla maestroya tərəf gəlib düz qarşısında dayandı.

Maestro onun yumşaq saçlarını sığalladı:

- Adın nədir, bala?

- Lalə...

- Boy, nə qəşəng adın varmış sənin... Bilirsən, Lalə bala...

Və maestro bəlkə də həyatında ilk dəfə sözünün ardını gətirə bilmədi...

Bilirdi ki, bu balaca uşağa dirijorluq sənətinin mahiyyəti, etdiyi jestlərin - o jestlərin ki, uşağın psixikası hələ qəbul etməyə hazır olmadığına görə duyğularının prizmasından keçib həzz, xoş ovqat əvəzinə vahimə aurası yaratmışdı - dili barədə ən sadə sözlərlə belə uşağa heç nə anlada bilməyəcək, bəlkə də əksinə, qaş düzəltdiyi yerdə vurub gözü də çıxaracaq. Uşağı nə isə başqa bir yolla sakitləşdirmək, deyilənlərə inandırmaq lazım idi

Qəfildən çevrilib iti addımlarla kabinetə girdi, seyfi açıb oradan nə isə götürü və pencəyinin qoltuq cibinə qoydu. Sonra qəbul otağına qayıtdı, "Xahiş edirəm, mənimlə gedək" - deyə qadına müraciət etdi və sonra qapını açıb foyeyə çıxdı. Karıxmış qadın tərəddüdlə katibə qıza baxdı. Qız başının yüngül hərəkəti ilə işarə elədi ki, maestronun ardınca getmək lazımdır.

Onlar filarmoniyanın böyük salonuna daxil olanda səhnədə öz yerlərini tutub səbirsizliklə gözləyən musiqiçilər duruxub qaldılar - ilk dəfə idi ki, mastro məşqə yad adamlarla gəlirdi. Onlar indiyə kimi belə şey görməmişdilər.

Birinci sıranın qarşısında dayanıb pencəyini çıxartdı və skamyanın söykənəcəyinin üstünə atdı. Sonra üzünü qadına tutub:

- Zəhmət olmasa, əyləşib bir az gözləyin - dedi. - Biz Ll xanımla bir az işləyəcəyik.

Sonra çevrilib təbəssümlə uşaqdan soruşdu:

- Hə, Ll bala, başlayaq?

Qız duruxub qalmışdı, bilmirdi nə etsin, nə desin.

Maestro onun əlindən yapışdı. Sağ tərəfdən səhnəyə qalxıb dirijor pultunun yanına çatanda irəli keçib lap başda əyləşmiş skripkaçı ilə görüşdü. Sonra arxaya çevrilib dedi:

- Gorürsən, qızım, burda əyləşmiş əmilərin əllərində müxtəlif musiqi alətləri var - skripka, truba, kontrabas, fleyta, qaboy, violonçel və sair. Onlar hamısı bir yerdə hansısa bir əsəri səsləndirməlidirlər. Müxtəlif səslər çıxaran alətlərin bir yerdə səsləndirdikləri belə əsərlərə çoxsəsli əsərlər deyilir. Amma burda bəzi incəliklər var. Məsələn, bir qrup alət bir melodiyanı səsləndirəndə olsun ki, digər alətlər başqa hava çalsınlar, yaxud sussunlar. Başa düşürsən nə deyirəm?

Uşaq çaşıb qalmışdı: gah üzünü çevirib zalda əyləşmiş anasına, gah gözlərini maestroya zilləmiş musiqiçilərə, gah da get-gedə daha da mehribanlaşan, "sehrbaz" imicini itirən arıq kişiyə - maestroya baxırdı.

Hiss etdi ki, uşağın onun dediklərini başa düşməsi dəryada balıq sevdası kimi bir şeydir və nə isə daha təsirli, amma sadə bir jest etməlidir. Qəfildən üzünü qadına tutub xahiş etdi ki, pencəyini ona versin. Amma onu əyninə geyinmədi, əlini qoltuq cibinə salıb bir vaxtlar gənc dirijorların beynəlxalq müsabiqəsində qalib kimi qazandığı qızıl dirijor çubuğunu çıxartdı. Çubuq tavandan asılmış çilçırağın işığında bərq vururdu.

Maestro çubuğu qıza uzadıb dedi:

- Tut bunu görüm.

Çubuğun rəngi, parlaqlığı uşağım xoşuna gəldi. Əlini uzadıb onu aldı.

Maestro pultun üstündəki o biri çubuğu götürüb dedi:

- Bax, Lalə biz indi bu çubuqların köməyi ilə müxtəlif alətlərdən gələn müxtəlif səslərin bir-biri ilə dil tapmasına, yeri gələndə bir-biri ilə döyüşməsinə, biri-birinə yol verməsinə, axırda da bir-birlərinə təslim olub ümumi bir melodiyaya çevrilməsinə kömək edəcəyik. Dirijor bunun üçündür. Əslində sən düz tapmısan - o da sehrbazdır, amma adamları daşa döndərmir, əksinə, səsləri idarə edə-edə kağız üzərindəki cansız notlara nəfəs, həyat verir.

Çubuq əlində donub qalmış qız ağzını açaraq maraqla ona qulaq asırdı.

- Sənin ən çox, sevdiyin mahnı hansıdır? - maestro soruşdu.

Nəhayət, qızın dili açıldı:

- "Qatar gəlir"...

- Ay sağ ol. Fikrətin mahnısıdır. Bax, biz indi səninlə bir yerdə o mahnıya nəfəs verəcəyik.

Bunu deyib üzünü musiqiçilərə çevirdi, əlindəki çubuğu qaldırıb bayaq görüşdüyü skripkaçıya göz vurdu və hər iki əlinin hərəkəti ilə "Başla" işarəsi verdi.

Əvvəlcə arxa sıradan qatar təkərlərinin tıqqıltısını xatırladan səslər eşidildi və elə bu fonda da mahnının oynaq, şən melodiyaları o biri alətlərin "canından" zala süzüldü.

Maestro üzünü qıza çevirib işarə elədi ki, sən də hərəkətə keç, mənim etdiklərimi təkrarla. Qız gülümsəyərək çubuğu qaldırdı, amma təbii ki, əlinin hərəkətlərini heç cürə mahnının taktına, ritminə uyğunlaşdıra bilmədi. Amma çox qəribədir ki, bundan pərt olmadı, o biri əlini də qaldırıb rəqs edirmiş kimi ritmik hərəkətlər etməyə başladı. Bunu görən maestro da ona qoşuldu...

Bir dəqiqədən sonra isə maestro və qız səs-səsə verib orkestrin müşayiəti ilə oxuyurdular:

Tez gəl, tez gəl, ey qatar,

Yel kimi əs, ey qatar...

...Məşq bitdi və dünən zəhmli simasından, jestlərindən qorxub səhərə kimi yatmayan qızcığaz indi qarşısındakı bu mehriban, uşaq təbəssümlü kişinin qucağına atılıb onu öpmək istəyirdi

Onlar əl-ələ qəbul otağına qayıdanda şəstlə, qalib görkəmində addımlayan Lalə bəlkə də dünyanın ən xoşbəxt uşağı idi.

Sağollaşanda maestro yenə də əlini pencəyinin qoltuq cibinə salıb parıldayan çubuğu çıxartdı və dedi:

- Lalə bala, unutma ha - bu çubuqla məndən sonra dirijorluq edən yeganə şəxs sən oldun.

Maestro bunu deyib güldü, sonra üzünü katibə qıza çevirib nəyəsə işarə etdi. Qız dərhal masanın daxılını açıb kiçik, ensiz bir futlyar çıxartdı. Maestro onun qapağını açıb içindən təptəzə bir dirijor çubuğu çıxartdı.

- Bax, bunu isə bizim bu qeyri-adi məşqimizdən xatirə kimi saxlayarsan. Vaxt gələr, ona baxıb bu günü yada salarsan.

Qız qəfildən irəli atılıb maestronun dizlərini qucaqladı.

Maestro bu dəfə əlini yan cibə saldı. Deyəsən, cib yaylığını axtarırdı...

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet .- 2024.- 5 iyul, №(116).- S.12;13.