Ədəbi
köşk: Nə var, nə
yox?
Kal armudların imtinasız həyatı
Qələm adamlarının bir qismi hər şeyə
can atır. Teymur Elçinin "Mən də, mən də"
şeirini xatırlayıram. Bütün yaxşı şeylərə
bir cavab var: "Mən də, mən də".
- Ağaca çıxaq!
- Mən də! Mən də!
- Armudu yığaq!
- Mən də! Mən də!
- Armud kal imiş!
- Mən də! Mən də!
Kal! Məhz kal olanda belə mənzərə
yaranır. Bütün imtiyazları, səfərləri, fəxri
adları özünə "ləyağ" bilirsən.
Azər Qismət bir el məsələni yaxşı
yada salıb: "Qənimətdir, Əbili... Məsələ
burasındadır ki, bizim əksər yazı-pozu
adamlarımız da bu məsəli özünə zərbi-məsəl
seçib. "Havayı yeyib-içməkdir, qalmaq havayı,
gedək e".
Poeziya bayramına getməyi adama 10 dəfə də təklif
edərlər. Bəs sən etiraz etmisənmi ki, qoy bu dəfə
başqası getsin?
Bəs deyirdilər, yazı adamları Tanrının
seçilmiş bəndələri olur?
Özümə görə demirəm, çünki
çəkiliş vaxtı gedib görmüşəm.
İmtina mədəniyyətindən söhbət
gedir".
lll
"Tanınmış yazıçı" mifi
Sözsüz ki, hər bir yazıçının
ürəyinin dərinliklərində bir şöhrət
arzusu var. Daha çox auditoriyaya çatmaq, daha çox tiraj,
daha çox oxucu, imza günü, kitab satışı... Təəssüf
ki, ötən əsrə nisbətən
yazıçı-şairə kütləvi oxucu rəğbəti
bir o qədər deyil. Müqəssir texnologiyadırmı?
Gənc ədəbiyyatşünas Aqil Bəkir
yazır: "Tanınmışlıq bilinməkdir və hər
kəs bilinmək istəyər. Ancaq Azərbaycanda bilinmək
müəyyən kəsimlə məhduddur. Xüsusilə ədəbiyyatda
tanınmışlıq çox kəskin çevrə ilə
sərhədlənib və həmin sərhəd çərçivəsində
saxta məşhurluq xalqa yeridilir. Bir yazıçı əsərləri
ilə tanına bilər. Əsərləri müxtəlif
sosial təbəqə nümayəndələri tərəfindən
kütləvi oxunan yazıçı
tanınmışdır. Lakin bu gün "ədəbi
mühitsizlik" daxilində yaradılan şişirdilmiş
ədəbiyyat dünyası özünün
"tanınmış yazıçı" mifinin
istehsalı ilə məşğuldur. Ədəbi çevrədə
bilinən şəxsin tanınmış kimi qələmə
verilməsi və ortaya çıxan "saxta
şar"ların çoxalması cümlənin əvvəlindəki
"ədəbi çevrə"nin meydana gəlməsini,
zaman ötdükcə isə bütöv bir ədəbiyyatı
ələ keçirib həqiqi ədəbiyyatın sadəcə
onların yaratdıqları ədəbiyyat olduğunu diktə
etmələri ilə nəticələnir. Bu diktə sistemin
oturuşmasına yol açır.
Sirr deyil ki, hazırda tanınmış (" ")
yazıçıların tanınmışlığı
yuxarıda tərifini verdiyim məşhurluqla eynidir və
onların tanınmışlığının oxucular səviyyəsində
qarşılığı yoxdur.
Buna rəğmən, "ədəbi çevrə"yə
daxil olduqları üçün "öndər" və
ya "alt öndər" statusu qazanıblar və bu statuslar
onları hər yerə daxil etmə imkanına malikdir.
Onların irəliləmələri, ədəbi nərdivanı
üç-üç çıxmaları onlar kimi olmaq istəyənləri
də eyni yola yönəldir.
Bu vəziyyəti yox etmək isə çətindir,
lakin mümkünsüz deyil:
1. Yazıçı şəxsiyyətini
qorumalıdır;
2. Tanınmaq onun üçün ön planda
olmamalıdır;
3. Hər şeyə - özünə belə
qarşı gələ biləcək düşüncə səviyyəsində
çatmalıdır;
4. Xalqdan qopmamalıdır.
Siyahını digər kiçik ünsürlərlə
uzatmaq olar, amma digərləri bu 4 başlığın alt
başlığını təşkil edəcək.
Sonda: Tanınmışlıq keçicidir,
yazıçılıq (!) isə əbədi".
lll
Ədəbiyyat kimi xilas elədi?
Həmid Piriyev şair və tərcüməçi
Nicat Məmmədovdan müsahibə alıb. Süni intellektlə
yazılan mətnlərə münasibətdə qeyd edib ki,
bizim yazdıqlarımız ChatGPT üçün gübrə
rolunu oynayacaq: "O, bizim yazdıqlarımızdan
yararlanıb yeni yaradıcılıq növləri icad edəcək.
Virtual reallığa uduzuruq. Həm də ki, gənc nəsil
şeir oxumur, game oynayır. Özü də elə oyunlar var
ki, fəlsəfi tutumu heç də müasir poeziyadan geri
qalmır".
N.Məmmədov ədəbiyyatı
ideallaşdırmağın düzgün
olmadığını bildirib: "Bilmirəm nə olacaq,
proqnoz vermək istəmirəm. Amma poeziyanın, ədəbiyyatın
pafosunu da bir az aşağı salmaq lazımdır. Ədəbiyyatı
ideallaşdırmaq lazım deyil, məşğuliyyətdir də,
edirik. Mən ümumiyyətlə, nə ədəbiyyata, nə
də ümumən sənətə ciddi yanaşmıram. Niyə
də ciddi olmalıdır? Ədəbiyyat kimi xilas elədi?
Rusiya ilə Ukrayna qırır bir-birini, iki qardaş xalq. Bəs
o böyük rus ədəbiyyatı, Çexov, Tolstoy nə
oldu? Köməyə gəldilər? İdeallaşdırmaq
lazım deyil. Ölümü gözləyə-gözləyə
başımızı qatırıq. Pis iş
görmürük ki. Kimsə kombi düzəldir, biz də
şeir yazırıq".
lll
Xalq şairinin diqqətini çəkən
"Çilli qız"
Sabir Rüstəmxanlı Narıngül Nadirin yeni
çapdan çıxmış "Çilli qız"
kitabı barədə fikilərini bölüşüb:
"Çağdaş qadın yazarlarımız arasında
özəl yeri olan Narıngül Nadirin "Çilli
qız" adlı kitabı haqqında bir neçə
söz deməyi özümə borc bilirəm. Əlimizə
keçən kitabların hamısını oxumağa
vaxtımız çatmır; bəzisini vərəqləyib
keçirik, bəzisindən müəyyən fəsilləri
və ya seçmələri oxuyub ayrılırıq. Kitab səni
çəkmirsə, özünü oxumağa məcbur etmirsən.
Amma "Çilli qız"dakı iki povesti və hekayələri
axıradək maraqla oxudum. Narıngül xanım bizə Azərbaycan
qadınının sevgilər və ayrılıqlarla,
yaradıcılıq eşqi və ehtiyac iztirabları ilə,
ümid və arzularla dolu, canlı dünyasını göstərir.
Şəhər mühitinə yenicə düşmüş
və ya həyata ümidlə atılmış
qızların üzləşdikləri çətinliklərin
inandırıcı təsvirləri ilə Narıngül
xanım cəmiyyət və qadın münasibətlərinin,
mənəvi mühitimizin problemlərinə toxunur. Süjet xəttindəki
sərt, gözlənilməz dönüşlər, bəzi
hekayələrinin novellavari sonluqları müəllifin
istedadından, yetkin yazı qabiliyyətindən xəbər
verir. Dəyərli qələm dostumuzu bu uğurlu kitabı
münasibəti ilə təbrik edir, ona yeni
yaradıcılıq nailiyyətləri arzulayıram..."
lll
"4-5 nəfər ədəbiyyatı"
Emin Piri "kruq ədəbiyyatı"nın fəzilətlərindən
bəhs edir: "Müasir Azərbaycan ədəbiyyatını
giley, qınaq, ittiham dövrü də adlandıra bilərik.
Doğru, bəziləri yaradıcılıqla məşğuldu,
sanballı şeirlər yaranır, öz yerində. Amma
bütün bunlar istisnanı pozmur.
Daha çox "4-5 nəfər ədəbiyyatı"
adlandıra da bilərik.
4-5 nəfər yığışır bir yerə, məsləhətləşir,
şəkil paylaşaraq özlərini qaymaq adlandırır,
amma başqa 4-5 nəfəri "kruq ədəbiyyatı"nda
ittiham edi.
Sonra başqa 4-5 nəfər imza günləri
keçirir, sırf özlərini reklam edir, digər 4-5 nəfəri
paxıllıqda ittiham edir.
Başqa 4-5 nəfər də eyni efirləri
bölüşür, özlərindən
başqasının adını TV-lərə verməz, efirdə
də özlərindən danışır, digər 4-5 nəfərləri
isə onları gözü götürməməkdə
ittiham edir.
Bir 4-5 nəfər də müasir yazar dünya ədəbiyyatından,
yeniliklərdən danışır, digər millilikdən
danışan (əslindəsə "ərəb") 4-5 nəfər
bunları milli ədəbiyyatdan uzaq adlandırır.
Bir digər 4-5 nəfər bir-biri haqda "eşq
olsun"lu, "yaxam cırıldı"lı yazır,
sosial şəbəkələrdən üzü belə
özlərinin heç nəyə yaramayan reklamı ilə məşğul
olur, amma xarici səfərlərə gedən eyni 4-5 nəfəri
və ya onların göndərilməsində ittiham edir.
Sonra da tədbirlərdə eyni səhnəni 4-5 nəfər
bölüşür, digərləri həmin vaxt heç ya
da düşməz, amma bunlar başqa 4-5 nəfəri eyni
mükafatları onların almasında itiham edir.
Məmur yazıçını tərifləyən
4-5 nəfər başqa məmur yazıçını tərifləyən
digər 4-5 nəfəri yaltaqlıqda qınayır.
Eyni 4-5 nəfərin mediada dərc olunduğunu deyən
digər 4-5 nəfərinsə əlinə imkan düşən
saytda özlərindən başqa 4-5 nəfəri görməyə
bəsirət gözləri çatmır.
Xaricdə ancaq özü çap olunan eyni 4-5 imza
başqa 4-5 nəfəri bunları şair kimi görməməkdə
və ya ciddi qəbul etməməkdə qınayır.
Ta gerisi qalsın.
Vallah, hamısı da haqlıdı..."
lll
Hər gün bir lətifə
"Kulis" yeni rubrikaya başlayıb:
"Günün lətifəsi"
Budəfəki lətifə gülməli olmasa da,
yaxşı təşəbbüsdü:
"Ramil Əhmədin toyunda Ulucay Akiflə Nadir
Yalçın siqaret çəkmək üçün foyeyə
çıxır.
Nadir uzaqdan furşetə düzülmüş meyvələri
görüb özünü saxlaya bilmir, yan-yan yeriyir meyvələrə
tərəf. Başlayır iri çiyələkləri
bir-bir mədəsinə ötürməyə.
Az sonra foyeyə çıxan Fərid Hüseyn də
onlara yaxınlaşır. Nadirin çiyələkləri
iştahla tıxışdırdığını
görüb deyir:
- Nadir, sən də bir-iki dənə hekayə
yazmısan, basıb bütün çiyələkləri
yedin".
lll
Təzə nə var?
Qarşıdan parlament seçkiləri gəlir. Namizədliyini
irəli sürənlər arasında ədəbi mühitdən
Səfər Alışarlı, Əyyub Qiyas da var. Kəramət
Böyükçöl təşviqat şüarları ilə
çıxış etsə də, hələ namizədliyini
elan etməyib. Başqa bir neçə yazarın da namizədliyini
irəli sürəcəyi ilə bağlı söz-söhbət
dolaşır, amma dəqiq bir xəbər yoxdur.
lll
Azad Qaradərəlinin əsərlərinin beşinci
cildi çapdan çıxıb. Kitabın bu cildinə bir
roman və bir neçə hekayə daxil edilib. Nəşrin
redaktoru Mübariz Örəndir.
lll
AYB katibi, şair, tərcüməçi Səlim
Babullaoğluya Çukurova Ədəbiyyatçılar Dərnəyinin
"Atatürk" xatirə medalı təqdim edilib.
lll
İyulun 14-də saat 15:00-da Beynəlxalq Muğam Mərkəzində
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin 90 illiyi qeyd olunacaq.
lll
Hazırladı: Nadir YALÇIN
525-ci qəzet .- 2024.-13 iyul,№122.-S.13.