"Biz ayrı düşmüşük kök-budaq kimi"

Esse

Bu yaxınlarda bizim ailənin "qadağan olunmuş qohumlar" siyahısından bir əqrəbamın toyunda iştirak etdim. Əslində tamamilə təsadüf nəticəsində baş verdi həmin toyda iştirakım. Dost toyuna getdiyimi zənn edirdim, amma şadlıq evinin qapısından içəri girəndə uzun illərdən bəri münasibətlərimizin buz kimi olduğu qohumlarımı gördüm. Lap "Əhməd haradadır?" filmindəki kimi: "Oğlumu axtarırdım dostumu tapdım".

Məlum oldu ki, dostumuzun ailə qurduğu xanım mənim çox yaxın qohumumdur. Gəlin olan qızın uşaqlığının bir hissəsi mənim yeniyetməlik illərimə təsadüf etmişdi. Əlindən tutub parka gəzməyə aparar, birlikdə oyunlar oynayardıq. O uşağın 5 yaşından sonrakı həyatında mənimlə olan xatirələr elə sadaladığım bu iki-üç fraqmentdən ibarətdir.

Uzun sözün qısası, qəribə və bir o qədər də kədərli vəziyyət yaranmışdı. Qohumlarımla soyuq salamlaşmadan sonra sakitcə keçib oturdum oğlan evi tərəfdəki masalardan birində. Təsəvvür edin, oğlan evindən bəy xaric heç kimi tanımırsan, amma qız tərəfdəki bütün masalarda sənin yadlaşmış doğmaların oturub. Mərasim boyu qız evi tərəfdən qohumlar gəlib bir-bir mənimlə görüşüb gedirdi. Çoxunu tanıya bilmirdim. Bəziləri də məni tanımırdı. Eləsi var, mən görəndə uşaq idi, eləsi də var, o məni görəndə mən uşaq olmuşam. Yəni belə bir çıxılmaz, anlaşılmaz vəziyyət...

Qız evi ilə oğlan evi arasındakı geniş ərazi mənə Pakistan-Hindistan sərhədi kimi gəldi bir anlıq. Ən pisi də odur ki, eyni qanı, eyni soy-kökü daşıyan adamların bu uzaqlığının təməlində bağışlanması mümkün olmayan heç bir səbəb dayanmır. Beş-altı arvadın hikkəsi, eqosu bir nəsilin uşaqlarını bir-birinə yad edib.

Beləcə, məclis başa çatdı və biz yenə qohumlarla, bəlkə də, bir daha görüşməmək üzrə sağollaşdıq. Yolboyu bu soyuqluğun, uzaqlığın, kimsəsizliyin mənim həyatıma təsirlərini sorğuya çəkdim beynimdə. Və birdən xatırladım ki, eyni ölkədə, eyni şəhərdə, hətta eyni qəsəbədə yaşadığım qohumlarımla aramızdakı sərhədin bu yay düz 20 yaşı tamam olur.

Yazıma bu kiçik əhvalatla başlamaqda məqsədim xaosa çevrilən bəzi problemləri özümün timsalımda şərh etmək, əyani göstərməkdir. Cəmiyyətimizdə mənim kimi insanların sayı həddindən artıq çoxdur. Bəs bu cəmiyyət hara gedir belə? Qohumluq əlaqələri həqiqətən yox olurmu? Bu sualın cavabı, təəssüf ki, "Hə"dir. Günümüzdə qohumluq münasibətləri günü-gündən yara alır və ölməyə doğru üz tutub. Sorğu keçirilsə, Azərbaycanda hər 20 ailədən 15-də qohumlar bir-birini ancaq toyda, yasda, əlamətdar günlərdə görürlər. Qohum ziyarətləri, qonaq gedib-gəlmək ənənəsi tarixə qovuşub bir çox ailələrdə. Bu gün ailə modellərindəki kiçilmələr, şəhərləşmə və "çəyirdək ailə" modelinə həvəs bu münasibətlərin deformasiyaya uğramasını sürətləndirən səbəblərdən biridir. Bu kiçilmələrin həm də millət olaraq azalmağımız kimi ciddi bir təhlükənin xəbərçisi olduğu barədə mütləq düşünməliyik.

Bu gün qohumların bir-birindən uzaqlaşmasının təməlində təkcə texnoloji inqilab, şəhərləşmə deyil, həm də qadın - qadınlar faktoru dayanır. Fikir verin, qohumlar arasında yaranan söz-söhbətin təməlini çox vaxt biz qadınlar qoyuruq. Qayınana-gəlin, baldız-gəlin, eltilərarası "savaşlar" münasibətləri soyudur, zədələyir.

Qohumlar arasında bir qoz qabığını doldurmayacaq səbəblərdən meydana gələn incikliklər gələcəkdə şizoid şəxsiyyət pozuntusuna sahib insanların sayının artmasına səbəb ola bilər.

"Ağac budaqları ilə böyüyür" kimi məşhur bir deyim var. Mənası odur ki, insan qohum-əqrabasının çoxluğu ilə güclənir. Bu bir həqiqətdir ki, insanlar köklərindən qoparıldığı zaman içinə qapanır. Bəzən keçmişinə sığınır və özü də daxil, ətrafındakı hər kəsi "Biz əvvəllər də belə idikmi?" deyə sorğu-suala çəkir. Qohum-əqrəbasından ayrı düşən insanlar özünü müdafiəsiz və kimsəsiz hiss edərək panikaya qapılırlar. İnsanlar canlı ünsiyyətdən, sosiallaşmaqdan uzaqlaşaraq texnologiyaya sığınırlar. İndi sosial şəbəkələr də darıxan, tənhalıqdan depressiyaya girən, bezən, hərdən bu vəziyyətlərini müdrikləşmə dövründə olduqları ilə pərdələyən, özünü tapa bilməyən və ya ifadə etməkdə çətinlik çəkən, şəxsiyyət pozuqluğuna sahib insanlarla doludur. Bu insanların bəziləri heç bir qohumu onu tapmasın, tanımasın deyə saxta profilərdən çıxış edir, bir çoxu da zaman-zaman yarıciddi, yarızarafat statuslar yazırlar "qohumlarımı blok etmişəm" deyə. Hətta bir dəfə mən özüm də belə bir status yazdığımı xatırlayıram: "Əziz qohumlarım, nə yaxşı ki, yoxsunuz!" Bu statusa yüzlərlə şərh yazılmış, gülüş işarəsi və "ürək"lər atılmışdı. Bu ironiya ilə pərdələnib mühafizə edilən incikliyin, qəzəbin əsasında əslində təkliyin, yalnızlığın üsyanı yatır. Amma bunu heç kim etiraf etmək istəmir. Çünki hamı özünü bu uzaqlığa vəsilə olan böyük səbəblərin olduğuna inandırıb və özümdən bilirəm ki, bu inamı qırmaq heç də asan deyil. Ancaq vaxt gəlir, yaşadığı müddətdə bizim üçün "ölü" olan hər qohum fiziki ölümü ilə xatirələrimizi dirildir. Bu amansız "dirilmə" içimizdəki qəzəbin şiddətini azaldır və sadəcə bu sözləri pıçıldaya bilirik: "Gərək belə olmayaydı".

Qohumluq bağlarının zəifləməsi təkcə fərdin özünə ziyan vurmur, həm də müxtəlif sosial boşluqlar və sarsıntılar gətirir. Psixiatrlar da intihar halları ilə insanların tənhalığı arasındakı paralellər, bağlantılar olduğunu qeyd edirlər. Dünya psixologiya elmi ilə hələ 18-ci əsrin sonlarından tanış olsa da, ötən əsrin 90-cı illərinə qədər bu sahə üzrə mütəxəssislərin sayı və onlara ehtiyac indiki qədər çox deyildi. Buna səbəblərdən biri də qohum-əqraba münasibətlərinin sağlam, isti olması idi. Söhbətləşmək, ötənlərdən-keçənlərdən danışıb, şam işıqlı xatirələrə boylanmağa bir qohum saxlamamışıq yanımızda. Qohumluq əlaqələrinin itməsi insanların keçmişini də silməsi deməkdir. Bu isə bir insan üçün dəhşətli faktdır. Keçmişi olmayanın gələcəyi olarmı?

Belə getsə, bu gün rahatlıq kimi qəbul etdiyimiz bu uzaqlıq bir gün, bizim də olmasa, sonrakı nəsilin boğazına tənhalıq, kimsəsizlik, hətta ölüm şəklində çökəcək.

Günel MUSA

525-ci qəzet .- 2024.- 20 iyul,№(127).-S.18.