İnadkar

Esse

Elvar adi, sıravi adamlardan biri idi. Özünü bildiyi gündən hamı kimi yaşayır, hamı etdiyini edir, hamı düşündüyünü düşünür, hamı istədiyini hamı istədiyi miqdarda istəyirdi. Camaatdan nə gözə çarpacaq qədər irəli gedir, nə də gözə çarpacaq qədər geridə qalırdı. El hayana, Elvar da o yana...

...Sonra köhnə quruluş həm himindən, həm də damından sökülüb dağılmağa başladı. O sökülüb dağılanda Elvar dedi: "Elliklə gələn toy-bayramdır".

Köhnə quruluş yerlə-yeksan olandan sonra, yəni ondan qorxu, xof əsər-əlaməti qalmayandan sonra Elvar - "Palaza bürün, elnən sürün!" - deyib, başına beş üç adam, qohum-əqrəbə, tanış-biliş toplayaraq hamı kimi milli azadlığa xidmət edən bir partiya yaratdı, adını qoydu "El var".

İndiyə qədər millət, azadlıq barədə qəti düşünməyən Elvar gündüzlər (boş vaxtlarında), gecələr (mürgüyə gedənə kimi) millət, vətən və azadlıq barədə düşünməyə başladı. Bu müşkül iş əvvəl başdan Elvara da müşkül göründü, amma get-gedə bu mövzuya alışdı, elə alışdı ki, nəticədə əməlli-başlı alovlandı.

Sən demə, vətən haqda, millət barədə, onun azadlığı uğrunda düşünmək necə asan, necə də xoşhallandırıcı bir məşğuliyyətmiş, çətini düşüncənin gözünü bulaq gözü kimi açana qədər imiş. Adam oturub bu barədə düşünəndə (düşünməyə başlaya bilsə) xəyalına min cür fikir, ideya, təşəbbüs, proqram, təklif, bəyannamə, nizamnamə, məramnamə və sair və ilaxır gəlir, hələ azadlığa çağırışları, dərin məzmunlu milli şüarları demirəm.

Elvar bu sahədə özünün əsl istedadını, coşqun qabiliyyətini aşkar etdi. Millət barədə düşünmək istəməyəndə belə millət barədə düşünürdü, məmləkətin istiqlalı haqda fikirləşməyəndə də məmləkətin istiqlalı haqda fikirləşirdi. Ayda bir dəfə olan partiya iclaslarını əvvəlcə beşə, sonra on beşə, daha sonra otuz beşə, otuz beşdən də qırx beşə qaldırdı. Neynəməli, əks təqdirdə cidarsız ideyalarını və cilovsuz fikirlərini partiyanın üzvlərinə deyib çatdıra bilmirdi.

Elvar bir gün gördü ki, özü barədə düşünəndə - millət barədə, millət barədə düşünəndə özü barədə düşünür. Elə bu gündən etibarən dibi görünməyən mürəkkəb fikirlərini qəzetlərdə verməyə, çoxsaylı müsahibələrdə söyləməyə başladı. Yeri gəldikcə özünü ən ali kürsülərdə gördüyündən dəm vurmağa girişdi.

Millət, ölkə, azadlıq barədə elə çox düşünür, elə sıx fikirləşirdi ki, bəzən bu sayaq fikirlərdən usanmış halda vicdan əzabı çəkərək millət haqda daha nə fikirləşəcəyi barədə düşünürdü. Heç kəsin ağlına gəlməyən Elvarın ağlına gəlsə belə, yenə necə fikirləşmək, necə düşünmək yanğısı içində qovrulurdu.

Bəzən aylarla iştahasını küsdürür, aclıq elan edib milli müstəqillik barədə yeni, hələ insan şüuru tərəfindən kəşf olunmayan düşüncələrə dalırdı. Aclığın ilk mərhələsində azadlıq soraqlı düşüncələri gödəndən o yana getməsə də, sonrakı mərhələlərdə bekarlıqdanmı, aclıqdanmı, Elvarın əzabkeş şüuru lap gicəllənir və başına olmazı xülyalar, ilğımsayağı niyyətlər dolurdu. Həmin günlərdə o lap əldən gedir, partiya dili ilə desək, radikallaşır, ipə-sapa yatmırdı. Belə olanda partiyanın yerdə qalan üzvləri boğaz çəkib yalvara-yalvara onu qılıqlayıb yağlı tikələrə tuturdular. O da tikədən-tikəyə, yəni tikələri ötürə-ötürə hiss edirdi ki, olub qalan ağlı özünə qayıdır.

Son vaxtlar Elvar öz başındakı fikir axınının, daha doğrusu, yaz aylarında daşan çaylar kimi coşan fikir selinin qarşısında aciz qaldığını hiss etməyə, bəzən də dərk etməyə başlamışdı. Bu nə qəribə şey imiş, başlamasın, başladısa, dağ başından diyirlənən qar uçqunu kimi heç kəs qarşısını ala bilməz, özü də əsl qar uçqunu kimi get-gedə böyüyür, gurlaşır, hamının, hər şeyin, yerin-göyün tabeliyindən çıxır.

Elvar, beynində baş alıb gedən fikir selinin qarşısında öz acizliyini anlayandan sonra (tək, lap tək qaldığı anlarda) onu da dərk eləyirdi ki, bu partiya deyilən şey, millət, el-oba uğrunda çarpışmaq heç ona lazım da deyil, sadəcə bu gərəksiz şeyləri zəhrimar zaman gətirmişdi, hərə bir partiya yaratmışdı, Elvar da eldən ayrılmamışdı. İndi isə: "Elvar da düşüb axına, min şey gəlir ağlına" (Bu atalar sözünü özü düzəltmişdi, amma heç kəsin yanında demirdi, tək qalanda güzgü önündə durub özünə göz basaraq, bəzən də öz yorğun çöhrəsinə yazıq-yazıq baxaraq həmin zərb-məsəli təkrarlayırdı). Elvar tək qalanda onu da anlayırdı ki, aclıq elan etməzdi, özü də dünyanın bu vaxtında, onsuz da yer kürəsinin yarısı bir qarın aç, bir qarın tox dolanır. Elvar onu da bilirdi ki, "qarın qardaşdan qabaqdır". Amma qeyri-ixtiyari qoşulduğu bu keşməkeşli iş, bu işdən doğan fikir axını, bu axından qidalanan hadisələrin gedişatı elə gətirirdi ki, Elvar istər-istəməz höcətləşib aclıq elan etməli olurdu. Heç kəs bilmirdi ki, Elvar öz aclığına ürəyinin dərin qatlarında hamıdan çox acıyır, bunun məhz belə olmasına hamıdan çox peşmandır, hamıdan çox yemək istəyir, məsləkdaşları ona ye dedikcə ağzının suyu tökülür, amma neynəməli, necə deyərlər: "Çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən, Koroğlu!"

Belə anlarda, tənhalıq məqamlarında Elvar içindən qanrılıb geriyə baxır və o günlər üçün, adi, sıravi insanlardan biri olduğu günlər üçün burnunun ucu göynəyir, bu göynərtidən ürəyinin başına od düşürdü.

İmir MƏMMƏDLİ

525-ci qəzet .- 2024.-26 iyul,№(131).-S.13.