Ailə anlayışı yeni mərhələdə: yaxın qohumların nikahına qadağa

GENEFONDUN SAĞLAMLIĞININ QORUNMASI ÜÇÜN BU ADDIM ATILMALI İDİ

Prezident İlham Əliyev Ailə Məcəlləsinə edilən dəyişikliyi bu günlərdə təsdiqləyib. Beləliklə, Azərbaycanda əmi, xala, bibi və dayı uşaqlarının evliliyinə qoyulan qadağa 2025-ci il iyulun 1-dən qüvvəyə minəcək. Belə ki, nikahın bağlanmasına mane olan halların sayı artırılır. Qardaşların və (və ya) bacıların ümumi bioloji baba və (və ya) nənəsi olan uşaqları, bioloji qohumluğu olan əmi (dayı) və qardaş (bacı) qızı, həmçinin bibi (xala) və qardaş (bacı) oğlunun evlənməsi qadağan olunur.

Millət vəkili Fazil Mustafa bildirir ki, Azərbaycanda əmi, xala, bibi və dayı uşaqlarının evliliyinə qoyulan qadağanın təsdiqlənməsi arzuolunan idi: "Azərbaycanda da bu məsələdə kifayət qədər cahillik elementləri var. Çox vaxt doğulan uşaqlarının irsi xəstəliklərə məruz qalmasının da səbəbi məhz qohum evlilikləri ilə bağlıdır. Bunu aradan qaldırmaq bir qədər çətinləşib. Ona görə də qanunla qadağan olunması daha doğru oldu. İnsanlar bunu şüurla etmirlərsə, qanunla qadağan etməkdən başqa yolu yoxdur. O baxımdan bu çox faydalı qanundur. Yaxın qohumların, yəni qardaş və bacı uşaqlarının qanuni şəkildə nikaha girmək imkanlarının aradan qaldırılması vacib idi".

Fazil Mustafanın sözlərinə görə, bizim kimi cəmiyyətlər üçün başqa formada qohum evliliklərini aradan qaldırmaq mümkün deyildi: "Qohum nikahların cəzasını xəstə, əlil uşaqların çəkdiyinə dair çoxsaylı acı faktlar göz önündə olmasına baxmayaraq, yenə də əmi, xala, dayı, bibi uşaqlarının evlənməsi halları adi hal almaqda idi. Bu evliliklər çox vaxt məhz valideynlər və qohumların təklifi və təkidi ilə baş tuturdu. Bununla da valideynlər öz övladlarını bilə-bilə bu "qohum nikahı" uçurumuna itələyirdilər. Artıq qanunla bu qadağandır".

Həkim-pediatr Vaqif Qarayev deyir ki, təkcə əmiqızı, əmioğlu yox, lap uzaq qohumların da evlənməsi arzuolunmazdır. Çünki xromosom kodunda eynilik var, indi olmasa da, gələcək nəsillərdə dəyişiklik ehtimalı həddindən artıq çoxdur. Ona görə də, bizdə irsi genetik xəstəliklər çoxalıb. Bu problem təkcə bizdə deyil, yəhudilərin də müəyyən bir qolu var ki, onlarda da yaxın qohumla evlənirlər. Ancaq dünya miqyasında müsəlman arealında qohum evlilikləri daha çoxdur, ən çox isə ərəb ölkələrindədir: "Azərbaycanın çox böyük bir kəndində beynəlxalq təşkilat qohum evliliklərinin monitorinqini aparıb, hesabatda ortaya çıxıb ki, əksəriyyəti qohumu ilə evlənib. Mən elə bir ailə tanıyıram ki, yaxın qan qohumu ilə evlənib, 4 uşağın 4-də də əqli və fiziki qüsur var. Soruşuram ki, bunların ikisi xəstə doğuldu, digərlərini niyə müayinələr aparmadan dünyaya gətirirsiniz? Cahillikdir və deyirlər ki, Allahın verdiyi paydır. Bu gün də bu yanaşma var. İstənilən xəstəliyin öhdəsindən gəlmək olar, ancaq irsi-genetik xəstəliklərə təbabət heç nə edə bilmir. Qohum evliliklərində irsi xəstəliklərin olması ehtimalı çoxdur, insanlar bunu anlamalıdırlar. Bəlkə də cahillik dövründə bunun izahı var idi. Ancaq maraqlıdır ki, indi təhsili olan insanlar da var ki, övladını yaxın qan qohumu ilə evləndirir".

Pediatrın sözlərinə görə, məhz bu səbəbdən irsi-genetik xəstəliklər sürətlə artır, Azərbaycanda ən çox yayılan talassemiyadır: "Autizmin isə səbəbləri tam bəlli deyil, irsi-genetik faktorun da rolu var. Ancaq Avropada da autizm geniş yayılıb, hərçənd onlarda qohum evlilikləri yoxdur. Yeni doğulan uşaqlara 7 gün ərzində daban testləri olunmalıdır, orada 4 çox ağır xəstəliyin ilkin diaqnostikası aşkar olunur. Ana bətnində Daun xəstəliyinin diaqnostikası mümkündür, laborator analizlərlə, ultrasəs müayinəsi ilə təyin edirlər. Yaxın qohumların nikahından olan hamiləliklərində xromosom patologiyaları ola bilər, bəzi klinikalarda bunu təyin etmək mümkündür. Əqli və fiziki qüsur yaradan xromosomları müəyyən ütmək olur. Qohum evliliklərində genetik istiqamətdə müayinə çox vacibdir. Daun xəstəliyi hamiləliyin elə dövründə aşkarlanır ki, ana onda uşağı məhv etmək və ya dünyaya gətirməklə bağlı seçim qarşısında qalır. İndi bir humanist yanaşma var. Çünki Daunla doğulan uşaqlar arasında kifayət qədər intellektli olanlar da var. Ancaq valideynlər göz dağı görmək istəmirsə, yaxşı olar ki, qohum evliliklərindən uzaq olsunlar. Təbabət bunun qarşısında acizdir. Diaqnostikasında irəliləyişlər olsa da, müalicəsi ilə bağlı heç nə edə bilmirik. Talassemiya isə nikaha gedən şəxslərin qan analizi ilə müəyyən olunur. Əgər cütlükdə hər iki tərəf talassemiya daşıyıcıdırsa, artıq onların hər 4 övladından biri talassemiya xəstəsi ola bilər. Problem odur ki, bu mərhələdə artıq gənclər nikaha girir, toy ərəfəsindədir, bəzən nə çıxsa da, nikahdan imtina etmirlər. Bu xəstəliyin müalicəsi müəyyən qədər var, xəstəyə sümük iliyi köçürülür. Ancaq risk etməyin mənası yoxdur. Təbabət məsləhət görür ki, iki daşıyıcı evlənməsə yaxşıdır. Bundan başqa, qohum evlilikləri ilə irsi karlıq və korluq, ürək xəstəlikləri ötürülə bilər. Epilepsiyada, ürək patologiyalarında da irsiyyətin çox böyük əhəmiyyəti var. Ona görə bir daha vurğulayıram ki, yaxın qohumla evlənmək düzgün deyil".

Millət vəkili Tahir Rzayevin sözlərinə görə, qohum nikahından doğulan uşaqların sağlam olmama riski yüksəkdir: "Uşaqlarla bərabər, ailələr də əziyyət çəkirlər. Onların doğulması cəmiyyət üçün faydalı deyil. İnsan onlara baxan zaman təəssüf hissi keçirir ki, belə uşaqlar niyə doğulur? Bunun günahı qohumluq əlaqəsi olan ailələrdədir. Onlar bilməlidirlər ki, bu münasibətlərdən dünyaya gələn uşaqların sağlam doğulmama ehtimalı var. Bu gün belə hallar çoxdur. Xüsusi olaraq rayonlarda, kəndlərdə bu cür hallara rast gəlmək olar. Mən qohumluq əlaqələrinin əleyhinəyəm. Əksər ölkələrdə bu qadağa var. Nə yaxşı ki, Azərbaycanda da bununla bağlı qanun qəbul olundu. Mənim öz yaxın adamlarımdan biri qohum evliliyi etmişdi. Uşaq sağlam doğulmadı və 28 il yatağa məhkum şəkildə yaşadı. Ana onun zülmünü çəkdi. 28 yaşında dünyasını dəyişdi. Nəticədə, zülm çəkən ana uşağın ölümündən bir neçə il sonra vəfat etdi. Bu, əzabların nəticəsi idi".

Tibb elmləri doktoru, professor Adil Qeybulla bildirib ki, qohum evlilikləri tarixən yaşayış tərzindən irəli gəlib: "Sadəcə əldə olan imkanın, eləcə də var-dövlətin başqa şəxsə keçməməsi kimi məsələlər qohum evliliklərini aktuallaşdırıb. Xüsusilə, ikinci və üçüncü dərəcəli qohumlar arasında nikahlar çox olub. Bu nikahlar genefondun sağlamlaşmasına, onun yeni genlər götürməsinə maneə olub. Belə ki, uşaq hər iki valideyndən gen götürür. Azərbaycanda talasemiya, o cümlədən, müxtəlif genetik, xromosom xəstəliklər var. Təəssüf ki, bu xəstəliklərin sayı da az deyil".

Onun sözlərinə görə, iki qohum evlənirsə və onların hər ikisi xəstədirsə, uşağın normal genlər götürmək imkanı məhdud olur: "Bu da xəstəliklərin yayılmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan qohum evliliklərinin qadağa olunması müsbət haldır. Genefondun sağlamlığının qorunması üçün bu addım atılmalı idi".

Hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlu qeyd edib ki, Azərbaycanda əmi, xala, bibi və dayı uşaqlarının evliliyinə qoyulan qadağaya ciddi ehtiyac var idi: "Eyni qanı daşıyan insanlar bir-biri ilə evlənməməlidir. Çünki onlar da dolayısı ilə bacı-qardaş sayılır. Və belə evliliklərdən dünyaya gələn uşaqlar çox vaxt qüsurlu olurlar. Digər tərəfdən, ailələr boşananda qohumlar arasındakı münasibətlər pozulur, hətta düşmənçilik həddinə qədər gedib çıxır. Bu baxımdan mən ölkədə belə bir qanunun qəbul olunmasını alqışlayıram".

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova deyir ki, həyatımızın çox hissəsi ailədə keçir. Ailə cəmiyyətin, dövlətin çox vacib bir nüvəsidir, əsasıdır. Buradakı atmosferdən, münasibətlərdən insanlar arasında, cəmiyyətdə, onun müxtəlif təbəqələri arasında, ən əsası, dövlət və onun qarşısına qoyduğu hədəflərə çatmaq istiqamətində çox şey asılıdır. Biz bu ailədə hansı mühitə malik oluruqsa, buradakı böyüklər, kiçiklər, 1-ci, 2-ci, 3-cü dərəcəli yerlərdə dayanan insanlar, eynilə bu sosial mühitdə əldə etdiklərini cəmiyyətə daşıyırlar. Qanunlara münasibətdə ona daha çox üstünlük verirlər, öhdəliklərindən, məsuliyyətlərindən daha çox istəklərini, arzularını bu istiqamətdə söyləməyə çalışırlar: "Qohumlar arasında nikah halları və bunun törətdiyi fəsadlar digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan cəmiyyətində də narahatlıq doğuran aktual ailə məsələlərindən biri idi. Belə nikahların baş verməsi bir çox hallarda sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların dünyaya gəlməsinə və nəticədə sosial cəhətdən həssas qrupların sayının artmasına səbəb olurdu. Elmi araşdırmalar göstərir ki, qan qohumları arasında bağlanan nikahlar nəticəsində doğulan uşaqlarda genetik xəstəliklərin olması riski olduqca yüksəkdir və dünya əhalisinin bir qismi bu problemdən əziyyət çəkir. Təəssüf ki, Azərbaycanda da yaxın qohumlar arasında bağlanan nikahlara rast gəlmək mümkündür".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet .- 2024.-27 iyul,№(132).-S.23.