Gözlənilməz qarşılaşma

Təsəvvür elə, 60 yaşın var və 30 il öncə yolun bir şəhərə düşür. Həm hər şeyi öyrənmək istəyəcək qədər gənc və cəsur, həm də hər şeyi bilməyəcək qədər təcrübəsizsən. Xoş anlarla, xatirələrlə, maraqla yaşadığın həmin şəhəri bir müddət sonra tərk edirsən. Ömrünün yarısı olan həmin illərdə həm dünya, həm o şəhər, həm də sən, hər cür dəyişikliyə, savaşa, yeniliyə, çürümüşlüyə, ölümlərə, doğumlara, təbii fəlakətlərə, planlanmış bəlalara şahid olursan. Dünya bambaşqa yerə çevrilmiş olur. Hər şeyə rəğmən, illər əvvəl yaşadığın o anları unutmur, əksinə, mütəmadi yada salırsan. Ömrünün yarısı qədər xatırladıqlarını, beyninin küncündə saxladıqlarını, gözlənilməz anları, heyran olduğun yerləri, yaşadığın hissləri zərrə-zərrə toplayırsan, sonra bu şəhərə növbəti dəfə gəlmək üçün illərlə hazırlıq görürsən. Nəhayət, otuz ildən sonra həmin şəhərə qayıdırsan. Özü də bu dəfə böyük memar, sənətçi və həmin şəhərdə təşkil edilən sərginin müəllifi olaraq dönmüş olursan.

Sənəti və elmi birləşdirərək yenilikçi əsərlər yaradan, dünyaya və dünyadakılara həssaslıqla yanaşan, öz sahəsində fərqli imzaya sahib olan danimarkalı sənətçi Olafur Eliassonun İstanbul Modern Muzeydə ilk sərgisi açıldı. İnsanın duyğularına xitab edən və düşünməyə sövq edən qırx əsərinin nümayiş etdirildiyi sərgi beyində qəribə hisslər yaradır. Sərginin adı da maraqlıdır: "Sənin gözlənilməz qarşılaşman"!

Hiss etmədiyini anlaya bilməzsən!

İstanbula yenidən dönməyi böyük həyəcan adlandıran sənətçi, buranın onun həyatındakı önəmini yaratdığı əsərlərlə isbat edir. Ziyarətçiləri ətraf aləmə tamamilə fərqli bucaqdan baxmağa vadar edir. Məsələn, sərgini gəzirsən, bütün əsərləri bir-bir gözdən keçirirsən, ən axırda İstanbulun gözəl mənzərələrindən birinin önündə sərili olduğunu tilsimlənmiş kimi izləyirsən. Bəlkə də, adi vaxtlarda o mənzərənin yanından ötüb keçir, başını çevirib baxmırsan, heç görmürsən də. Sənətin gücü budur; görünməyəni göstərmək...

Eliassonun sənətində məkanların, dənizlərin, təbiətin önəmli olduğu gördüyü işlərdə özünü bəlli edir. Onlardan biri Boğaza doğru açılan çərçivədəki dairəvi şüşələrdən ibarətdir. Yaxınlaşıb baxanda görürsən ki, dünyanın dörd yanına gedən gəmilər sanki bu dairələrin içində hərəkət edirlər. Sənətçinin bu əsəri həyatın sadəcə mövcud olduğumuz nöqtədən və yerlərdən ibarət olmadığını, çox uzaqda və çox yaxında başqa dinamika olduğunu yada salmaq məqsədi daşıyır. Bəli, yada salmaq... Çünki bəzən özümüzə o qədər köklənirik ki, haralardasa başqa ömürlər, başqa kədərlər, sevinclər, uğur və uğursuzluqlar olduğunu unuduruq və ya görməzlikdən gəlirik. Bəzən də görürük, amma anlamırıq. Sonra başa düşürük ki, Şekspir haqlı idi, "hiss etmədiyin bir şeyi anlaya bilməzsən" deyəndə.

Sərginin kuratorluğu Özsoy Sağnaq, Nilay Dursun, Ümid Məscdir. Əsərlərin hamısı modern tərzdədir. Hətta telefonun sənət həyatındakı önəmini burada bir daha anlayırsan. Çünki bəzi əsərlər kamera ilə daha çox məna tapır.

Tikə-tikə bölünmək

Dünyanın fərqli coğrafiyalarından izlər daşıyan sərgidəki ilk qarşılaşma, sənətçinin İstanbul Modern Muzeyi üçün xüsusi tərtib etdiyi "Sənin gözlənilməz səyahətin" ilə başlayır. Düz bucaqlarla zidlik yaradan dairəvi aynalar bir-birinə bağlanaraq özünü-özünlə qarşılaşdırır. Getdikcə parçalara bölünürsən, hissə-hissə qalırsan, tikə-tikə olursan. Bu vaxt keçmişi düşünürsən, nə qədər yaralandığını, nə qədər bölündüyünü, bölündüyün yerlərdən birləşdiyin, gücünü itirdiyin yerdən gücləndiyin ağlına gəlir.

Boğazın sehri

Muzeyin ikinci mərtəbəsində müddətli sərgi zalında açılan bu sərgi, sənətçinin bütün karyerası boyu ərsəyə gətirdiyi əsərlərdəki qavram, rəng, işıq, heykəllərlə, fiqurlarla birlikdə dünyadakı gündəlik məsələləri də düşünməyə vadar edir. Sərgi üçün xüsusi olaraq yaradılan və İstanbul Boğazının dəyişən rənglərini sərgi zalına daşıyan "Günəşin batışından şəfəqə doğru Boğaziçi" adlı əsər, yeni rəng təcrübələri və sulu boyalarla işlənmiş əsərlərlə, tək rəngli otaqla muzeydə bambaşqa ab-hava yaradır.

Yalos olaraq adlandırılan odun parçaları üstündə üfürülmüş şüşələrlə yığılan panel görülməyə dəyər. Əsərlərdə önə çıxan obyektlər, şüşələr, projektorlar, rəngli aynalar, kaleydoskoplar, sənətçinin yönəldiyi nöqtələrdir. Yeri gəlmişkən, Olafur Eliasson qlobal istiləşməni, iqlim krizisini əsərləri ilə göstərən və bundan nə qədər narahat olduğunu bəlli edən sənətçilərdən biridir. Sənətin dünyadakı mənasını və əhəmiyyətini sorğulayır. Eliassonun əsərləri 1997-ci ildən bəri dünyanın müxtəlif ölkələrindəki muzeylərdə sərgilənir.

"Fotoqrafın tıxanıqlığı"

Beş mərtəbə və böyük əraziyə sahib olan İstanbul Modern Muzeyində hazırda altıdan çox çox aktiv sərgi mövcuddur. Eliassonun əsərlərinin sərgiləndiyi zalın qarşısında Türkiyənin məşhur fotoqraflarından olan Ozan Sağdıçın əsərləri sərgilənir. "Fotoqrafın tıxanıqlığı" adlı sərgi, Türkiyənin 1950-ci illərdən etibarən sosial, siyasi, iqtisadi, mədəni, ədəbi, tarixinin bəzi anlarını, adamlarını sanki donduraraq divarlara asıb. Sərgidə, cümhuriyyətə yön verən siyasətçilərin, sənət və ədəbiyyatın öndə gələn adamlarının portretləri ilə bərabər, digər sahədə çalışan işçilərin, balıqçıların, fəhlələrin, uşaqların, qocaların, əylənənlərin, qucaqlaşanların, kövrələnlərin, qısacası, sadə insanlarla dolu fotoları görmək mümkündür. Sərgi sayı 127 olan ağ və qara fotodan ibarətdir.

Əslində, İstanbul Modern Muzeyi özü başlı başına sənətdir. Olduqca rahat, işıqlı və şəffaf bir dizaynla ışım-ışım ışıldayan memarlığa sahibdir. Açıldığı son bir ildə ziyarətçi sayı bir milyon yarımı keçən muzeyə maraq durmadan artır. Bu yeni bina sərgi və proqramlara ev sahibliyi edən, beşmərtəbəli möhtəşəm memarlıq incisidir. Yeri gəlmişkən, on min beş yüz kvadratmetrlik beşmərtəbəli binada dünyanın simvoluna çevrilmiş kültür sənət mərkəzlərini inşa edən Renzo Pianonun imzası var. Baxan kimi hiss edilir ki, bu memarlıq abidəsi ciddi və qüsursuz əməyin bəhrəsidir. Mütləq görməyə dəyər.

Türkan TURAN

525-ci qəzet .- 2024.-27 iyul,№(132).-S.17.