"Qarabağ atları Qarabağa qayıdacaqlar"

Qarabağ atlarının yetişdiricisi Yaşar Quluzadə: "Şuşada, Xankəndidə at yetişdirmə mərkəzləri yaratsaq, Qarabağ atlarının gözəllik müsabiqəsini də təşkil edə bilərik"

- Yaşar bəy, günün birində bütün dostlarınıza bir at şəkli göndərib az qala gözaydınlığı verdiniz. Lap Arximedin "Evrika"sı kimi "Alındı" dediniz. Nə olmuşdu? Nə idi alınan?

- Bundan necə xəbər tutdunuz?

- Bakıdakı dostların çoxu sevincinizə şərik idi. Sevincli xəbər bizə də çatmışdı təbii. Hekayəsini özünüzdən dinləmək istərdim.

- 3-4 il bundan əvvəl eşitdim ki, zooparka xəstə, əldən düşmüş bir ayğır göndəriblər ki, vəhşi heyvanlara yem kimi istifadə olunsun. Həmin ayğırın cins at olduğunu bilirdim. Belə bir vəziyyətə düşmüş atdan bala almaq ağılagəlməz dərəcədə çətin idi.

- Heç kəsin ağlına gəlməyən işə siz qol qoydunuz?

- Özü də necə... Yoldaşlarla qərar verib o ayğırı zooparkdan götürdük. Bu, Şam xəttinin sonuncu nümayəndəsi, 1997-ci ildə doğulmuş məşhur təmiz cinsli Qarabağ atı Saturn idi. Bir müddət Saturnu baytar nəzarətində saxladıq. Yemlədik. Nazını çəkdik. Bir neçə aydan sonra onu Aypara adlı madyan ailəsinin üzvü olan bir Qarabağ atı madyanı ilə cütləşdirdik.

- Deməyin ki, nəticəsi də oldu.

- Əlbəttə, oldu. 11 aydan sonra bir erkək bala aldıq. O bala doğulanda bilirdim ki, əsl köhlən almışıq. Sevincimizin həddi-hüdudu yox idi.

- O bala doğulmasaydı?

- Hesab eləyin ki, bir nəsil şəcərəsinin zənciri qırıla bilərdi. Sonralar həmin atdan yenə də balalar aldıq.

- Bir at nəslinin taleyi bir atdan asılı imiş demək?

- Elədir. Birinci Qarabağ müharibəsi dönəmində cins atlarımızın damazlıq özəyi böyük tələfata uğramışdı. Ona görə də bu gün hər bir təmiz cinsli Qarabağ atı doğulanda bizim üçün bayram olur. Yəni həmin at öz nəslinin xilaskarına çevrilir və şəcərə xətti davam edir.

- Sizin hansısa atınızın sorağı rəsm qalereyalarından gəlirdi. Nə məsələydi elə? Bu hadisənin də hekayəsini sizdən eşitmək istərdim.

- O başqa at deyil ki, elə həmin Saturndur.

- Eləmi? Nə qəribə, sizin atçılıq fəaliyyətinizlə bağlı bütün maraqlı hekayələrin baş qəhrəmanı!

- Latviyalı rəssam xanım Datse Ştrausa Saturnun xilasından necə təsirlənmişdisə, fotolarını çəkib sonra kətana köçürərək onu Şuşada, Cıdır düzündə təsvir etmişdi.

- Xanım animalistdir?

- İxtisasca at mütəxəssisidir, zoomühəndis və rəssam-fotoqrafdır. Üç il Azərbaycanda yaşayan xanım Datse bizim Qarabağ atlarına valeh olandan sonra onların rəsmlərindən qalereya yaratmışdı. Həmin rəsmlərdən ibarət "Canlı miras" adlı sərgi isə 2018-ci ildə Latviya səfirliyi və Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin birgə dəstəyi ilə Bakı muzey mərkəzində nümayiş olundu. Sonradan bu sərgi iki dəfə Finlandiyada, Rusiyada, Şuşada və sonuncu dəfə 2023-cü ilin noyabrında Latviyanın Qulben şəhərində keçirildi. Hər bir Azərbaycan atsevəri kimi Ştrausa da Qarabağ atlarının tezliklə öz doğma yerlərinə qayıtmalarını arzu edir və bütün sərgilərindəki çıxışlarında bu arzusunu dilə gətirir.

- Bu gözəl arzunun yerinə yetməsi üçün, çox güman, artıq konkret işlər də görülür.

- Əlbəttə, iş gedir. Baxın, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdində respublika süni mayalanma mərkəzi fəaliyyət göstərir. Göygöl ərazisində yerləşən həmin mərkəz belə bir təşəbbüs irəli sürdü ki, təmiz cinsli Qarabağ atlarının, yəni şəcərəsi bilinən, cinsin tələblərinə cavab verən ayğırların dondurulmuş spermalarının kreobankı yaradılsın. Bu hadisə Qarabağ cinsli atların respublika üzrə ən qiyməyli xətlərinin itmə təhlükəsini aradan qaldırdı. Artıq heç bir ayğırın xətti itə bilməz. Elə bizim xilas etdiyimiz məşhur Saturnun da.

- Yəni dondurulmuş sperma ilə süni mayalanma aparılacaq deyirsiniz?

- Aparılır, bəli. Respublika Süni Mayalanma Mərkəzində artıq bu yolla 6 baş təmiz cinsli Qarabağ köhləni əldə edilib.

- Kreobankdan yalnız zavoddakı atları artırmaq üçün istifadə olunur?

- Xeyr. Bu yaxınlarda Baku Ekspo Mərkəzində təşkil olunmuş kənd təsərrüfatı məhsulları sərgisində kreobankın məhsulları Azərbaycanda atçılıqla məşğul olan bütün şəxsi təsərrüfatlara da təqdim olundu.

- Azərbaycan tarixinin ən şərəfli dönəmində yaşayırıq. İndi ölkə Qafqazın bir nömrəli dövlətinə çevrilib. Beynəlxalq tədbirlər - bizdə. Festivallar, yarışlar - bizdə. Ən nüfuzlu COP-29 da - bizdə. Belə dönəmdə Qarabağ atlarının təyinatını necə görürsünüz?

- Təbii ki, ilk işimiz Qarabağ atlarının damazlıq özəyini düzgün bərpa etmək olmalıdır.

- Daha nə?

- Turizm sahəsində Qarabağ atlarından istifadə edə bilərik. Düşünürəm ki, Şuşada, Xankəndidə at yetişdirmə mərkəzləri yaratsaq, Qarabağ atlarının gözəllik müsabiqəsini də təşkil edə bilərik. Türk dünyasının atçılıq mədəniyyətinin mərkəzində duran, bütün Asiya cins atçılığında yaxşılaşdırıcı at kimi istifadə olunan Qarabağ köhləninin dünyaya tanıdılması məqsədilə konfranslar, festivallar, rəsm sərgiləri təşkil olunmalıdır. Çünki Qarabağ atları təkcə Azərbaycanın deyil, bütün dünyanın cins atçılığında böyük rolu olan ən qədim üç cinsdən biri, bəlkə də birincisidir.

- Bu niyyətlə də deyirsiniz ki, yaxşı kişilər yaxşı atlara minib geri qayıdacaqlar?

- Mütləq Qarabağa. Qarabağ atları Qarabağa qayıdacaqlar.

Afaq VASİFQIZI

525-ci qəzet .- 2024.- 6 iyun,№99.-S.7.