Tarixi Şuşa Bəyannaməsinin 3-cü ili

Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin tarixində Şuşa Bəyannaməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Üç il əvvəl, 2021-ci il 15 iyun tarixində Şuşada imzalanmış Bəyannamə iki qardaş ölkənin münasibətlərini yeni müstəviyə çıxaran tarixi və siyasi önəm kəsb edən müttəfiqlik haqqında hüquqi sənəddir. Bəyannamədə ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın bütün aspektləri əhatə olunub. Sənəddə hər iki ölkənin müdafiə sənayesi, milli təhlükəsizlik məsələləri, iqtisadi, siyasi, mədəni, humanitar, səhiyyə, təhsil, sosial, gənclər və idman sahələrindəki imkan və potensialların birləşdirilməsi əksini tapıb. Bəyannamədə 100 il bundan əvvəl imzalanmış tarixi Qars müqaviləsinə istinad edilir. Həmçinin, 1994-cü il fevralın 9-da imzalanmış "Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında dostluq və hərtərəfli əməkdaşlığın inkişafı barədə Müqavilə"nin və "Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Protokol"un, eləcə də 2010-cu il avqustun 16-da imzalanmış "Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Müqavilə"nin rəhbər tutulduğu bildirilir. Sənəddə ən vacib məqamlardan biri şübhəsiz ki, müdafiə sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı hərbi yardım məsələləridir. Qeyd olunub ki, iki dövlətin ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə üçüncü dövlət və ya dövlətlər tərəfindən təhdid və ya təcavüz edildiyi təqdirdə, bir-birini qoruyacaqlar.

Sənəddə deyilir: "Tərəflərdən hər hansı birinin fikrincə, onun müstəqilliyinə, suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə, beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin toxunulmazlığına və ya təhlükəsizliyinə qarşı üçüncü dövlət və ya dövlətlər tərəfindən təhdid və ya təcavüz edildiyi təqdirdə, Tərəflər birgə məsləhətləşmələr aparacaq və bu təhdid və ya təcavüzün aradan qaldırılması məqsədilə BMT Nizamnaməsinin məqsəd və prinsiplərinə müvafiq təşəbbüs həyata keçirəcək, bir-birinə BMT Nizamnaməsinə uyğun zəruri yardım göstərəcəklər. Bu yardımın həcmi və forması təxirə salınmadan keçirilən müzakirələr yolu ilə müəyyən edilərək birgə tədbirlər görülməsi üçün müdafiə ehtiyaclarının ödənilməsinə qərar veriləcək və Silahlı Qüvvələrin güc və idarəetmə strukturlarının əlaqələndirilmiş fəaliyyəti təşkil olunacaqdır".

Bu müddəa əlbəttə ki, həm Ermənistana, həm də digər dövlətlərə Azərbaycan və Türkiyənin mühüm mesajıdır. Şuşa Bəyannaməsi ilə Türkiyə açıq şəkildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulması, dövlət sərhədlərinə təhdid kimi halların baş verməsi halında, ordu ilə ölkəmizin yanında yer alacağını beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırır.

Bu gün Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri özünün ən yüksək zirvəsindədir. Bu zirvənin ən pik nöqtəsi isə iki ölkə arasında Müttəfiqlik haqqında Şuşa Bəyannaməsinin imzalanmasıdır. Ümumiyyətlə, ölkələrimizin əməkdaşlıq münasibətləri unikal müttəfiqlik nümunəsidir. Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən imzalanmış Şuşa Bəyannaməsində strateji əhəmiyyət kəsb edən bütün əməkdaşlıq istiqamətləri əhatə olunur.

Şuşa Bəyannaməsini tarixi anlaşma adlandıran Prezident İlham Əliyev deyib ki, anlaşma nəticəsində Türkiyə və Azərbaycan rəsmən müttəfiq oldu.

“İkinci Qarabağ müharibəsində Qələbədən sonra Azərbaycan və Türkiyə de-fakto mövcud olan münasibətləri rəsmiləşdirdi və biz bunu məşhur Şuşa Bəyannaməsini imzalayaraq müttəfiqlik səviyyəsinə qaldırdıq. Bu, bizim xalqlarımız və ölkələrimiz üçün çox böyük nailiyyətdir, böyük sərvətdir. Həmin bəyannamə bizim qarşımızda yeni üfüqlər açır”, - dövlət başçısı bildirib.

Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə vurğulayıb ki, Şuşa Bəyannaməsinin müddəalarını bundan sonra da uğurla həyata keçirməkdə qərarlıyıq və bu məsələdə güzəştə getməyəcəyik.

Ehtiyatda olan türkiyəli general Yücel Karauz mövzu ilə bağlı “525”ə bildirib ki, Şuşa Bəyannaməsi yüz illərlə tarixi keçmişi olan Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin ən yüksək zirvəsidir. Buna görə də Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərini Şuşa Bəyannaməsindən öncə və Şuşa Bəyannamədən sonra şəklində dəyərləndirmək olar. Bu sənədi doğuran Azərbaycanın Qarabağ zəfəridir.

General bildirib ki, dünyada 200-dək dövlət var. Amma Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin, eyni zamanda Şuşa Bəyannaməsinin başqa iki dövlət arasında örnəyi yoxdur. Bu sənəd NATO-nun nizamnaməsinin 5-ci maddəsi kimi bir-birinə qarşılıqlı olaraq hərbi dəstək verməyi hədəfləyir. NATO nizamnaməsinin 5-ci maddəsinə əsasən üzv ölkələrdən birinə xarici hücum gerçəkləşərsə, bütün NATO dövlətləri hücuma məruz qalan ölkəyə dəstək verməlidir. Yəni iki ölkə biri-birinə gələn təhlükəni özlərinə olunmuş kimi qəbul edirlər. Başqa sözlə, bu anlaşmaya görə Ankara Bakı, Bakı isə Ankaradır.

General deyib ki, Şuşa Bəyannaməsi ilə bərabər, ölkələrimiz arasında hərbi, müdafiə sənayesi, siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələr tarix boyu müəyyən inkişaf mərhələsi qət edib: “Hərbi əlaqələr baxımdan Azərbaycan Ordusu türk ordu modelinə keçib. Komando briqadaları qurulub, Milli Müdafiə Universiteti yaranıb, ortaq hava məkanı yaradılıb. Azərbaycan və Türkiyə bir millət, iki dövlət, tək ordu halına gəlib. Müdafiə sənayesində Türkiyənin istehsal etdiyi məhsulların Bakıda istehsalı, bir sıra digər müştərək layihələrin həyata keçirilməsində irəliləmə var. Eyni zamanda, təhlükəsizlik siyasəti ilə bağlı əlaqədar qurumların rəhbərləri, milli təhlükəsizlik Şurasının üzvləri dünyada meydana gələn təhdidləri, riskləri dəyərləndirirlər”.

Y.Karauz hesab edir ki, Şuşa Bəyannaməsi həmçinin, Türk Dövlətləri Təşkilatının da yeni bir səhifəyə keçməsini təmin edib: “Şuşa Bəyannaməsi sadəcə Azərbaycan Türkiyə münasibətlərini deyil, regional və qlobal balansları dəyişdirib, keçmişdən bu günə gələn və sonsuzadək davam edəcək Türkiyə-Azərbaycan qardaşlığını sarsılmaz və əbədi edib”.

Milli Məclisin deputatı Fatma Yıldırım “525”ə deyib ki, Şuşa şəhərində müasir tariximizin ən mühüm hadisələrindən biri olan Azərbaycanla Türkiyə arasında Müttəfiqlik Bəyannaməsinin imzalanmasından üç il ötür. Bu tarixi sənədin imzalandığı 15 iyun 2021-ci il tariximizin ən parlaq və ən şanlı səhifələri sırasında olaraq daim yaddaşlarda qalacaq. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında imzalanmış Müttəfiqlik haqqında Şuşa Bəyannaməsi iki qardaş dövlətin münasibətlərinin zirvəsini təşkil edir.

Deputat bildirib ki, Şuşa Bəyannaməsi qardaşlığımızın yeni tarixi mərhələsini təşkil edir. Şuşa Bəyannaməsinin imzalanması ölkələrimiz arasındakı münasibətlərin bütün müstəvilərdə davamlı inkişafını təmin edəcək. Eyni zamanda, Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycan ilə Türkiyənin qardaşlığını bütün dünyaya bildirən bir mesajdır.

Onun sözlərinə görə, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Şuşaya səfəri tariximizin mühüm səhifələrindən birini təşkil etdi: “Şuşada iki ölkənin dövlət başçıları tərəfindən Müttəfiqlik haqqında Bəyannamənin imzalanması isə Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə öz möhürünü vurdu. Burada ən mühüm məqam ondan ibarətdir ki, tərəflər təhlükəsizlik amilinə xüsusi önəm verir. Belə ki, Bəyannamədə müdafiə sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı hərbi yardım məsələləri öz əksini tapır. Bu, tarixi nailiyyətdir. Bu, bir daha göstərir ki, biz bundan sonra da hər zaman bir yerdə olacağıq. Bundan sonra da bir-birimizin təhlükəsizliyini təmin edəcəyik. Necə ki, bu günə qədər Türkiyə və Azərbaycan bütün məsələlərdə bir yerdədir, bundan sonra da bu, belə olacaq. Hesab edirəm ki, bu fakt Ermənistana və onun havadarlarına qarşı ciddi mesaj oldu. Bəyannamənin Qarabağın tacı olan qədim Şuşa şəhərində imzalanması isə xüsusi məna kəsb edir.

Millət vəkilinin fikrincə, bundan sonra Azərbaycanla Türkiyənin birliyi daha da möhkəmlənəcək: “Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin dediyi kimi, Azərbaycanla Türkiyənin qardaşlığı sarsılmazdır, cənab Ərdoğanın dediyi kimi, Türkiyənin gücü Azərbaycanın gücü, Azərbaycanın gücü isə Türkiyənin gücüdür. Bəyannamədə xalqlarımızın böyük liderləri Mustafa Kamal Atatürkün “Azərbaycanın sevinci sevincimiz, kədəri kədərimizdir” və Heydər Əliyevin “Türkiyə və Azərbaycan bir millət, iki dövlətdir” kəlamları da öz əksini tapıb. Beləliklə, Şuşada dalğalanan Azərbaycan və Türkiyə bayraqları ölkələrimizin birliyini nümayiş etdirir. Eyni zamanda, Şuşa Bəyannaməsi müttəfiqliyin geostrateji əhəmiyyətini artırır. Azərbaycan ilə Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Şuşa Bəyannaməsinin imzalanması ölkələrimiz arasındakı münasibətlərin bütün müstəvilərdə davamlı inkişafını təmin edəcək. Şuşada Türkiyənin konsulluğunun açılması da nəzərdə tutulur ki, bunun da önəmi çox böyükdür. Beləliklə, Bəyannamədən irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ölkələrimiz arasında müxtəlif sahələri əhatə edən əməkdaşlığın dərinləşməsinə, regional inteqrasiyaya və təhlükəsizliyə xidmət edir, eyni zamanda, Azərbaycanın və Türkiyənin milli gücünün artmasını, dünyada söz və nüfuz sahibi kimi mövqeyinin daha da möhkəmlənməsini şərtləndirir. Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığı sarsılmazdır!”

Pərvanə

525-ci qəzet.- 2024.- 15 iyun,№106.-S.5.