“Kentavr Xironun tərbiyə etdiyi Axilles”

“Bir rəsmin dedikləri” rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Sevda Rüstəmlidir. Onunla məşhur rəssam Jan-Batist Renonun “Kentavr Xironun tərbiyə etdiyi Axilles” əsərindən danışmışıq.

Jak-Lui David məktəbi ilə rəqabət aparan məktəbin banisi Jan-Batist Reno 9 oktyabr 1754-cü ildə Parisdə anadan olub. Fransız rəssamı və qravüraçısı olan Reno incəsənətdə akademik hərəkatın nümayəndəsi idi.

On yaşında ikən atası bütün ailəsi ilə birlikdə Amerikaya getməyə qərar verəndə, Reno Jan Batist kolleksiyaçı Batayem de Monvalemin verdiyi rəsmlərin kopyasını çıxarır. Anası ilə birgə Parisə dönən rəssam burada Nikolas Bernard Lepisye, Cozef-Mari Vien və Jan Bardinin tələbəsi olub. 1776-cı ildə isə “Makedoniyalı İskəndərin Diogenlə görüşü” adlı rəsm əsəri ona ilk Roma mükafatını qazandırır.

Reno 12 noyabr 1829-cu ildə Parisdə vəfat edib.

- Sevda xanım, Jan-Batist Reno “Kentavr Xironun tərbiyə etdiyi Axilles”i çəkərkən hansı mənbələrə istinad edir?

- Axil və Xiron duetini seçməklə Reno fransız rəssamı Fransua-Andre Vinsentin xüsusən də 1777-ci ildəki “Alkiviad Sokratla danışır” adlı əsərinə cavab verir. Biz Vinsentin XVI Lüdoviklə atası arasındakı münasibəti beləcə səhnələşdirdiyini görmüşük. Reno Vinsentin vəziyyəti çox ideallaşdırdığını düşünürdü. O, iki filosofun dialoqundan çox, ata və oğul mübadiləsini iki yöndəmsiz frankın söhbəti kimi şərh edir. Bu əsər də qədim mifologiyaya əsaslanır. Mifdə olduğu kimi, Kentavr Xiron Axillesin anası Fetidanın xahişi ilə onu böyüdür. Bu kentavr - yarı insan, yarı at, klassik mifologiyada müxtəlif qəhrəmanların və tanrıların məşhur müəllimi idi. Musiqi, tibb, at sürmə və ovçuluq onun öyrətdiyi əsas fəaliyyətlərdir.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Təsvirdə olan çalarlar mövzu ilə uyğunluq təşkil edir. İşığın tam udulması ilə görmə qabiliyyətimiz obyekti qara, tam əks olunmaqla ağ kimi qəbul edir, lakin çox vaxt ara dəyişikliklər görünür. Reno bu əsərdə intibah sənətçiləri kimi rəng nəzəriyyəsinə yaxınlaşıb və incə tonal keçidlərdən istifadə edərək kompozisiyanı tamamlayıb. O, bunun sayəsində obyektlərin maddiliyini çox dəqiq çatdıra bilib. Bəzi yerlərdə Barokko dövrünə xas olaraq rəng ləkəsinə də yer verib və dinamik fırça vuruşları, koloristik faktura kimi xüsusi texnikalardan istifadə edib.

Renonun əsərlərindəki rəng harmoniyası müxtəlif çalarların tez-tez növbələşməsindən irəli gəlir. Bu, onun istifadə etdiyi texnikanın qüsursuzluğudur, çünki palitrada boyaları qarışdırmaqla rəngi “almaq” inanılmaz dərəcədə çətindir. Ancaq reflekslər, yarım tonlar, vurğulamalar və tonal keçidlər də var ki, onların yaradılması ənənəvi üsullardan istifadə etməklə çirklənmə ilə nəticələnir. Ancaq burada boyalar fiziki olaraq deyil, şəffaf təbəqələri bir-birinin üzərinə əlavə edərək optik şəkildə qarışdırılıb. Beləliklə, ən üst təbəqə aşağı olanların səs çalarlarını əldə edərək, izləyicinin hiss və emosiyalarına təsir edən heyrətamiz rəng diapazonunu yaradır.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Kentavr xəyali bir yay çəkib sol əlində oxunu buludlara doğru tutaraq Axillesi öyrədir. O, bu şəkildə heç bir hədəfi vura bilməz, ən yaxşı halda səmaya zərər verə bilər: Renoya görə Xiron yalnız məşq edirdi. Axillesə gəldikdə, onun yayı və oxu çox realdır, lakin o, hədəfinə baxmaq əvəzinə, diqqətli şəkildə Xironun nümayişini müşahidə etmək üçün uzaqlara baxır. Onu da əlavə edək ki, Axillesin gənc ikən öləcəyi deyilirdi. Bu şəraitdə döyüşə getmək intihara bənzəyir və aslanın qalıqları bu fikri müəyyən mənada təsdiqləyir. Axillesin kentavr Xirondan öyrəndikləri ona ayğır kimi sərt olmasına, güc əldə etməsinə işarədir. XVI Lüdovik sənətdə bəzən şirlə təsvir olunur, şir onun astroloji əlamətidir. Vinsent padşahın simvolu olaraq Jerom da aslandan istifadə edir. Hər iki rəssamda aslan kölgədə dayanır. Vinsentdə Amerika inqilabına gizli dəstək verən Kral Aslan Yorktaunun saxta qələbəsi ilə uğursuzluğa düçar olur, şir ölür. Reno burada bu uğursuzluğun səbəblərini izah etməyə çalışır ki, bu da kralın uşaqlıq illərinə gedib çıxır. Daşların üzərində olan kök ilan şərin təcəssümüdür. Qəhrəmanın sağ əlindəki ox təkcə göyə deyil, həm də səhnəni tərk edən ilana tərəf yönəlib.

- Tablo harada saxlanılır?

- Əsər dünyada ən çox ziyarət edilən sənət muzeyi olan Luvr muzeyində qorunur.

- Sizcə, bu rəsm nə deyir?

- Burada Xiron ox deyil, çubuq tutur və dırnaqları təzyiq altında daşa çevrilmiş kimi görünən Axillesin ayağını əzir. Bu, Axilles əfsanəsinin dabandan başqa toxunulmaz olması iddiasına bir qədər əksidir. Əsərdə Axillesin ayağını əzməklə onu həssas etmək istəyən bir Xiron var.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2024.- 21 iyun,№107.-S.12.