Şəhid qoxulu Füzulim

Esse

Böyük qələbəmizdən sonra ilk dəfə idi, işğaldan azad edilmiş Füzuli rayonuna səfər etmişdim. Yaşadığım hissləri, qarşılaşdığım mənzərəni hər hansı bir sözlə ifadə edib cümlələrə düzsəm, anlatmaz, bəlkə də zəiflədər, amma mən yenə də o məqamların unudulmasından qorxduğum üçün xatirələrimi yazıya köçürmək istədim.

Xocalı soyqırımının 32-ci ildönümünə bir gün qalıb və yenə qar yağır. Amma bu dəfə qar sanki mülayimləşib, yerə düşən kimi əriyir, maşınların üstündə, otların, ağacların üzərində seyrək görünür. O gün Horadizdən gəlib çatdıq Füzuli postuna. Xəyallarımızın möcüzəsi, dualarımızın vətəni, ən gözəl xatirələrin yurdu olan Füzulinin düz astanasında, bir addımlığında həyəcanla gözləyirik. Mühafizə xidməti şəxsiyyət vəsiqələrimizi yoxlayıb bir-bir adlarımızı çəkdikdə uşaq kimi sevincək halda "burda" - dedim. Hər şey qaydasında! Biz o müqəddəs torpağa ilk dəfə qədəm basdıq. Elə sərhəddin girişindən kol-kos basmış ərazilər, bir tək çaylaq daşları qalan uçuq-sökük binalar və səngər izləri rayonun hər qarışında insana "mən yaralıyam, ağrılıyam" deyirdi. Sanki bizi də görüb bir az kövrəlmişdi o yerlər. Axı torpaq da canlıdır, o, hər şeyi hiss edir. Füzuliyə qonaq getmək - nə gözəl bir gündür, ilahi. Nəhayət, gəlib çatdıq ünvana. Bizi qarşılayan əzizlərimiz Elşən və Əfsanənin qonaqpərvərliyi bir başqa idi. Ev sahibləri ayrı sevincək, qonaqlar ayrı. Sevinc-sevincə qarışmışdı.

Düzü, ora gedərkən, mina təhlükəsinə görə, yeni tikilən binaların əhatəsindən kənara çıxacağımızı düşünmürdüm. Həmişə şəkillərini gördüyüm o gözəl mənzərəli küçələrin, yaraşıqlı binaların külləri, dağıntıları arasında olmağın, onlara toxunub ağrısını xəfiflətməyin mümkün olduğunu biləndə çox duyğulandım. Əvvəlcə yuxarıdan şəhərə ümumi nəzər salaraq içimdəki sükutla şəhidlərimizin xatirəsini yad edib, ruhlarına rəhmət dilədim. Mənzərəni seyr etdikcə "Çoxmu gecikdik sənə, Füzulim!" - deyirdim. Şəhərin incidildiyi, küskünlüyü hər halından bəlli idi. Yavaş-yavaş düşdük üzüaşağı, "Araz" qəzetinin redaksiyasına tərəf. Bir tək hündür sütunları qalan binanın məğrur duruşuna baxdıqca qulaqlarımda "Araz" qəzetinin devizi səslənirdi: "Günəş çıxmaya bilər, amma qəzet mütləq çıxmalıdır". İcra Hakimiyyətinin, Füzuli Dövlət Dram Teatrının, Məscidin, 8 illik orta məktəb binasının, digər inzibati və yaşayış binalarının qalıqlarına baxdıqca insan dəhşətə gəlir. Cənnət kimi təbiəti, insanlarının qaynar həyat tərzi olan bir şəhəri bu cür xarabalığa çevirməyi necə bacarıblar? İnsan zəhməti ilə tikilmiş evləri, binaları, salınmış bağları, əkilmiş ağacları insan əli məhv edə, bu şəkildə xarabalığa çevirə bilməz, demək ki, erməni bünyəsində tamam başqa şər qüvvələr var.

Ara küçələrdən enirik köhnə avtovağzala tərəf, bura o küçədir ki, qarşısından ötüb keçdiyimiz ikimərtəbəli yanıq, uçuq evdə bir zamanlar xalqın sənətkarı yaşayıb, yaradıb. Oradan ötüb keçənlərə xoş ovqat bəxş edən muğam səsi, Dədə Süleymanın avazında "Qarabağ şikəstəsi"nin sədaları hələ də qulaqlarımdaydı. Onda anladım ki, bu yaralı vətəni ayaqda tutan qədim milli mədəniyyətimizin sarsılmaz, güclü təməlidir.

Həmin gün zığ-palçıqlı küçələrdə gəzmək insanı, nəinki narahat etmirdi, əksinə, zövq verirdi. Zığlı-palçıqlı da, uçuq-sökük də olsa, biz Füzulimizdəydik. Yavaş-yavaş gəlib çatdıq rayonumuzun azadlığını cənab Prezidentin qürur və sevinclə xalqa bəyan etdiyi o məkanın ətrafına. Həmin yerdə Azərbaycan Bayrağı mavi səmalarda küləyin müşayiəti ilə əzəmətlə rəqs edir. Tarix köhnəldikcə həqiqətlər daha da aydınlanır. Necə ki, Qarabağ topaqlarının əsl sahiblərinin kim olduğu həqiqəti 30 il sonra bütün dünyaya ayna tək əks olunduğu kimi. Tarix, sən nə ədalətli hakimsən!

Daha sonra yeni yaşayış binalarının kənarı ilə qalxdıq üzüyuxarı, indiki Dəmir Yumruq prospekti, əvvəlki göz xəstəxanası və doğum evinə tərəf. Xəstəxana binasının qalıqlarının qarşı tərəfində əhaliyə müvəqqəti xidmət məqsədi ilə tibbi məntəqə qurulub. Yolun digər tərəfindən görünən Məngələnata yüksəkliyi də sanki yenə şəhərə keşik çəkir, ən strateji döyüş mövqeyi olaraq qanlı-qadalı döyüşlərdə sinəsini sipər etdiyi kimi, Qarabağ müharibəsinin ən ağır günlərində oğullarımızın kürəyini qoruduğu kimi. Köndələnçayın ürəkaçan və insanı heyrətə salan mənzərəsi vəsf etmək üçün o an ilhamlı bir şair lazım idi. Buludların əksi çayın üzərində elə dayanıb ki, sanki yerlə göy birləşib. Çayda üzən ördəklər isə elə bil suyun içində deyil, buludların arasında dincəlir. Digər sahildə havanın tutqunluğu elə mənzərə yaradıb, sanki yerlə göy əl-ələ tutub, bir-birindən muğayat olur. Köndələnin sağ tərəfində seyrək evləri olan Qərvənd kəndi, kəndin kənarında erməni vəhşiliyinin şahidi türbə, kəndin arxa tərəfindən ucalan yüksəkliklər və Köndələnin yuxarısından kəndə sarı boylanan tənha tut ağacı bir başqa təsirli mənzərənin detallarıdır. Onlar elə baxırlar ki, illərlə şahidi olduqları erməni vəhşiliklərindən bir kəlmə danışsalar, ürəyim tab gətirməyəcəkdi, bunu aydın hiss etdim.

Ətrafa baxdıqca mənə elə gəlirdi ki, torpaq məni tanıyır. İkimiz də azadıq, qürurluyuq, birimiz vətəninə, o birimiz doğmalarına qovuşub, amma ikimiz də daxilən yaralı... Biz bir-birimizi çox gözəl anlayırdıq, çünki eyni hissləri keçirirdik. Gəzdikcə gördüm ki, biz şəhərlə bir-birimizə necə də bənzəyirmişik, ikimiz də erməni vəhşiliyinin əzabını çəkirik.

Ən müassir texnikalarla təhciz edilən, ən müasir standartlara cavab verən Füzulidə ucaldılmış Mirzə Uluqbəy adına tam orta məktəb binası orada təhsil alan şagirdlər üçün böyük töhfədir. Dəmir Yumruq prospektindən məktəbə tərəf endikdə yol boyu 240 nəfərlik uşaq bağçasının planı həmin ərazidə hasarlara vurulub, yolun solunda texnikalar plana uyğun işlər aparır, sağında yeni yaşayış binalarının tikintisi gedir, digər tərəfdə yeni yollar salınır, şəhərin hər yerində quruculuq işləri görülür, ətrafda isə rayon sakinləri gündəlik həyat tələbatlarına uyğun olaraq şəhərin içində hərəkət edirlər. Bir sözlə, Füzulidə yenidən həyat qaynayır. Və bu həyat qığılcımlarını müşahidə etdikcə insanın qəlbində fərəh hissi coşub-daşır. Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı isə rayonumuzun dünyaya açılan qapısıdır. Bu gün Füzulimizin işğal dövründə aldığı yaralar yenilməz sərkərdə, müdrik dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin qayğısı ilə şəfa tapır...

Artıq saatlardan bəri bizi heyrətə salan, duğularımızı anbaan dəyişdirən, acıların məsumlaşdırdığı və məsumluğunun ecazkarlıq qatdığı bu şəhərdən geriyə - Horadizə qayıtmaq zamanıdır. Qayıtmaq istəməsək də, başqa bir gün, nə zaman istəsək, rahat şəkildə torpaqlarımıza gedib-gələ biləcəyimizə görə Tanrıya şükranlıq və ürəyimizdə əminlik hissi ilə geri döndük. Havasını acgözlüklə, doya-doya, həsrətlə içimə çəkdiyim şəhər ruhuma rahatlıq verirdi. Qəhrəmanların qanları ilə çiçəklənən şəhərimiz şəhid qoxurdu, bu şəhər şəhid Amilim qoxurdu. Şəhid qoxan Füzulim, biz unuda bilərikmi sənin köksünə çəkilən dağları?! Unuda bilərikmi qoynunda yaşadığımız tarixi?! Əziz şəhərim, yaraların sağalacaq, sən unudacaqsan 27 illik işğalda gördüklərini, yaşadıqlarını. Biz sənin yaşadığın hər əzabı unutduracağıq. Kürəyi Məngələnataya söykənmiş, biləyi Dəmir Yumruğa dönən insanları heç kim yıxa bilməz. Çünki bizi sən yetişdirmisən, sənin çörəyin, suyun, təbiətinlə böyümüşük, Vətən! Bizim damarımızdan axan azərbaycanlı qanıdır və sən də Azərbaycan oğulların qanı ilə çiçəklənən vətənsən, Füzulim! Yeni görüşlərə qədər, doğma şəhər!

Xalisə MƏMMƏDOVA

Şəhid Hüseynov Amil Rasim oğlunun həyat yoldaşı, Füzuli Tarix-diyarşünaslıq muzeyinin direktor vəzifəsini icra edən

525-ci qəzet .- 2024.- 15 mart, №49.- S.8.