"Şeirim də öz gəlişimdir..."
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü,
şair-publisist Yusif Nəğməkarın mənə
bağışladığı "Sevgi məbədi",
"Mən Vətənə oxşayıram" şeir
kitabları masamın üstündədir. Akademik Nizami Cəfərovun
Xalq şairi Nəriman Həsənzadəyə həsr etdiyi məqalədə
işlətdiyi bir ifadə yadıma düşdü:
"Şairlik də diplomatiyadır". Və
öz-özümə düşündüm, görəsən,
Yusif Nəğməkar necə diplomatdır?!
Elə diplomatiya deyəndə söz
anlaşılır. Söz barədə söz adamları
çox deyib. Yusif Nəğməkar üçün hikmət
daşımayan söz ölüdür:
Sözün hikmətdir gülü,
Hikməti yox söz ölü.
Şairin 20-dən artıq kitabı işıq
üzü görüb. 1984-cü ildə "Gənclik"
nəşriyyatında "Sazın işığı"
adlı ilk şeirlər kitabı çap olunub. 2 il ondan sonra
1986-cı ildə "Yazıçı" nəşriyyatı
tərəfindən çap olunan "Bilsəydim
ayrılıqdır" adlı şeirlər kitabı
oxucularına təqdim edilib. Sonrakı illərdə
"Alın yazım", "Qələm səsi",
"Bəsirət gözəli", "Nizami demiş",
"Mələklər yuxusu", Milli qəhrəmanımız
Çingiz Mustafayevə həsr olunmuş "Çingiz
çini", "Altmışıncı yuxu",
"Qurbannamə", "Haqqın qurbanı", "Vəslin
edamı", elat həyatının təsviri verilmiş
"Zal ağacı" və sair yuxusuz şair gecələrinin
barı-bəhrəsi oldu.
Yusif Nəğməkar Azərbaycan şeirinə
öz gəlişi ilə gələn şairdir:
Qəlbimin etiraf səsi -
Şeirim də öz gəlişimdir...
Həyatın müxtəlif tərəfləri
olduğu kimi şairlər də həyatı müxtəlif
tərəflərdən görə, duya, tərənnüm
edə bilirlər. Yusif Nəğməkar
yaradıcılığında məni özünə cəlb
edən ilk təəssürat onun milliliklə bağlı
yazıları oldu. Bütün imperiyaların ilk həmləsi
milli şüurun üzərinə yönəlir. Və elə
hər şey milli dillər üzərinə olan hücumla
başlayır. Dilin müdafiəsini kimlərin həyata
keçirməli olduğunu şərh edən Ulu öndər
Heydər Əliyev vaxtında bu barədə demişdi:
"Bu gün müstəqil bir dövlət kimi ən fəxr
etdiyimiz bir də odur ki, bizim gözəl Azərbaycan dilimiz
var. Azərbaycan dilinin formalaşmasında, inkişaf etməsində,
bugünkü səviyyəyə çatmasında
yazıçılarımızın, şairlərimizin, ədəbiyyatşünasların,
dilçi alimlərin xidməti var".
Bəzən insanların xarakteri onların yerinə
yetirdiyi missiya ilə açılır. Yusif Nəğməkarın
Dövlət Televiziyasında çalışdığı
illərdə "Bizim ellər yerindəmi" silsilə
verilişlər aparıcısı olması
özlüyündə çox şey deyir. Məhz bu
verilişlərdə onun diaspor fəaliyyəti göstərən
şair olması qənaətinə gəlirik. Ümumbəşəri
dəyərlərin yolu milli təəssübkeşlikdən
keçir. Yusif Nəğməkar milli təəssübkeş,
türkçü şairdir.
Türkçülük qayəsi Yusif Nəğməkar
poeziyasında təsadüfdürmü?! Yox! At belində, dəvə
ovsarı əlində olan türk balasının yetkin
yaşdakı bu şeirləri nə təəccüb
doğurur, nə də heyrət. Arandan üzü dağlara
köç edən, Laçının Mıxtökən
yoxuşu ilə Kəlbəcərə - Sarıyerə
çatıb yurt quran, tərəkəmə elinin
ağır, sərt, torpağa bağlı həyatını
dadan türk balasının türklüyü tərənnüm
edən, şərqilərə çevrilən şeirlər
yazmasında təəccüb yox!
Bu millilik onun yaradıcılığının
müxtəlif guşələrindən boylanır, şairin
yazılarında böyük mətləblərdən xəbər
verir! Qlobalizasiya, inteqrasiya terminlərinin həyatımıza
soxulduğu cağımızda boşanmalar kimi sosial problemlər
şeir dili ilə çözülür, tutarlı cavab
verilir:
Yurdun bir gülünü solduran oğlan
Bir qarış torpağın qoruya bilməz.
Şair gələcək yazılarını da bu məmləkətə
mərd oğullar doğan güllərə - Azərbaycan
qadınlarına həsr edəcəyini dilə gətirir:
Gül nəğmələr yazam gərək,
Gülün tale kitabına...
Yusif Nəğməkar poeziyası müdrik
öyüdlərlə zəngindir. "Öyünmə
gözəl..." şeirində gözəllərimizi
lovğalığa, təkəbbürə yol verməməyə
səsləyir:
Könül vermə bica yerə,
Lovğalığa, təkəbbürə...
Qəsdən rəvac verər şərə
Kim ki, nəfsinin quludur.
Yusif Nəğməkar oxucusunu düşüncələrə
dalmağa vadar edən şairdir. O, xalqın milli ruhunu əks
etdirən, elin-obanın dilində səslənən
frazeologizmləri poetik bir dillə oxucusuna
çatdırır. Elə misraları var ki, onları bəsirət
gözü açıq, fəhmli oxucu duya və qiymətləndirə
bilər:
Elə hönkürürəm səsim içimdə,
Bəsirət gözümdə selim
görünmür.
Onun şeirlərində adət etdiyimiz təbiət
təsvirləri, təbiət gözəlliyinin tərənnümü
kimi ifadələrdən fərqli olaraq sərt türk-tərəkəmə
həyatını dadan şairin həyat tərzi
özünü göstərir:
Həsrət duman qalxır bu dağ sinəmdən
lll
Çıxmışam sinəmdə sinə
dağıma,
Qəm dağ zirvəsində çən
axtarıram.
"Dərd qurd tək yol tapdı
örüşümüzə" poetik ifadəsini sərt tərəkəmə
həyatını görmüş şair işlədə
bilər. O boranlı-çovğunlu gecələrdə qurdla
üzbəüz dayanan babalardan qalma bu söz, budeyimo həyatı
dadmış Yusif Nəğməkar poeziyasında ola bilərdi
və oldu da!
Düzənlər köksündə
umu-küsülü
Təpələr tutuşdu, biz qovuşmadıq.
"Təbiət və insan ayrılmazdır" fəlsəfi
fikrini poeziyaya gətirə bilmək, bu zaman oxucunu
düşündürə bilmək hər şairə nəsib
olmur. "Qəm atını" yəhərləyib minəsən,
yola (üzəngiyə) qədəm basıb, yüyəni
(payızı) ələ alıb şeir göndərəsən!
Bu da Yusif Nəğməkar tablosu! Necə də Füzuli
tablolarına oxşayır.
Payız-yüyən, yol-üzəngi,
Süvardır həsrətin rəngi...
Yəhərləyib qəm ahəngi
Çapar mehr göndərirəm
Sənə şeir göndərirəm.
Şairin, yazıçının şəxsi
xarakteri onun yazılarındadır. Yusif Nəğməkar
Allaha tapınan təvazökar şairdir:
Təbi mizan başqadır,
Yazı yazan başqadır.
Uca səslənən başqa -
Böyük Ozan başqadır!..
Digər bir poetik ifadə də "söz əkinçisi
olub vərəq xırmanına məhsul daşıyan" və
bu zaman yenə də "şeir yazmayan" təvazö
timsallı şair görünür:
Mən bir söz əkinçisi,
Münbit yer sən, düzən sən.
Məhsulu səndən alıb
Bu vərəq xırmanına
Daşıyan mən, düzən sən.
Mən ki şeir yazmıram...
Yusif Nəğməkar Azərbaycan dilinin, nitq mədəniyyətimizin
zənginləşməsində rolu olan şairdir. Xalqın
milli ruhunun təcəssüm olunduğu frazeologizmlər və
sinonimlərin şairin yaradıcılığında öz
yeri var:
Buludlar gözündən axsa da sellər
Quşlar şeh dadacaq o su camından
"Yusif Nəğməkarın dili", "Yusif Nəğməkar
poeziyasının dil-üslub xüsusiyyətləri"
geniş tədqiqat mövzularıdır. Xalq deyimləri, zərb-məsəllər
Yusif Nəğməkar şeirlərini bəzəyir,
xalqın qan yaddaşının saxlanılması yolunda
mühüm vasitəyə çevrilir: "Qış
qapını kəsdirməmiş Soyuğunu közdən
gördüm", "İçin xıltına
baxmadım"...
Bunlar ayrıca bir tədqiqat mövzusu olsa da,
qısaca bəzi elementləri məqaləmizdə təqdim
etmək niyyətinə düşdük:
Daranıb, çəkilməyi yox,
Qıvrılıb, bükülməyi yox,
Çiyninə tökülməyi yox,
Nə tez qısa-lülə qaldı.
Yuxarıdakı bəndlərdə "daranmaq,
çəkilmək", "qıvrılmaq, bükülmək"
sinonim cərgəsi göz oxşayır. Bəzən də
şairin özünəməxsus şəkildə
yaratdığı sinonimlər yaddaqalan olur:
Ümid - xoş gün qazanası,..
Səhv addım - qəza zonası
Bir ömür nurdu ki sevgi
Atəşdi, qordu ki sevgi.
Yuxarıdakı "nurdu ki", "qordu ki" ifadələrində
adətən bağlayıcı kimi qəbul edilən ki ifadəsi
ədat yerində işlənərək şeirə
xüsusi bir ekspressivlik qazandırıb. Uzaq uşaqlıq illərindən
qulaqlarında sırğa etdiyi xalqın dilindəki deyimlər
şairin yetkin yaşında qələmə
aldığı misraların bəzəyinə çevrilib:
"Fürsəti fövtə vermə" deyimi kimi:
Kövrək vağzalların çalınan fiti
Hicran qatarının açdı yolunu.
Hara yola saldıq onda fürsəti
Bağlayıb sevginin biz əl-qolunu?!
Yusif Nəğməkar maraqlı təşbehləri
ilə də dilimizin zənginləşməsinə kömək
edən şairlərdəndir:
Sevginin ayağı yer tutmayacaq,
Ürəyim üstündə yol yeriməsən.
Xalqın dilindəki "göz qəlbin
aynasıdır" ifadəsi Yusif Nəğməkar
poeziyasında özünəməxsus çalarlar qazanır:
Gözün içindəyəm, özgə nə
güman?!
Ötüb "səbr elə"dən,
keçibdir "döz"dən...
Sevgiyə açar olaraq, Yusif Nəğməkar
öz poeziyasında sehrli dünya kimi başa düşülən
"göz"dən istifadə edir. Şairə görə
sevgi dünyasında qələbə yoxdur. Bu qələbənin
yolu o sehrli dünyaya təslimiyyətdən keçir, sevginin
qəlb üzərindəki qələbəsindən
keçir. "Sevginin qalib bayrağı" şeirində
ecazkar bir təvazökarlıq və səmimiyyətlə hələ
sevgi şərbətini içmədiyini:
Necə anladaydım o gözlərə mən
Heç vaxt gözdən-gözə girmədiyimi?!
- deyərək, bu sevgi şərbətini dadmağa
gecikdiyini dilə gətirir, təəssüflə dolu məsum
bir sevgi tablosu yaradır:
Heyif, görməmişdim nahaq yerə mən
Orda indiyədək görmədiyimi!..
Yusif Nəğməkar poeziyasında məzmun və
forma (ahəng) vəhdətdədir:
Bütün altuna baxmadım,
İçin xıltına baxmadım,
Üstün altına baxmadım,
Hər üzünü üzdən gördüm...
Yusif Nəğməkar poeziyamızda varislik ənənələrini
yaşadan şairdir. Onun poeziyasından Dədə Ələsgərin
"Həm aşiqəm, həm dərvişəm, həm dəli"
misralarına uyğun gələn bir eşq dəlisi
boylanır:
Yaxşı ki, yamanlar bizi ayırdı,
Yaxşı ki, hicrinlə hər an
görüşdüm!..
"Olmayanda" rədifli şeiri Mövlana Cəlaləddin
Ruminin "ölümdən sonra yaşam başlar"
müddəasına uyğundur.
Yuxu kimi
mən olanda olmamışam,
olmayanda olacağam.
Başqa bir məqamda bu "eşq dəlisi"
sevgisi yolunda sədaqət mücəssəməsi olan
şairə çevrilir:
Mənimçün dünyada başqa çiçək
yox...
Qeyri gözəllərin gözəlliyi kəm...
Mənimçün ayrı haqq, ayrı gerçək
yox,
Səndən özgəsini sevə bilmərəm.
Yusif Nəğməkar ədəbiyyatımızdakı
varislik ənənələrini qorumaqla yanaşı, yeni poetik
deyimlər yaradan şairdir:
İnad köhləninə minmisən daha,
Əlindən üzülür əlim, ay gözəl.
Və yaxud
Səni yad gözlərdən qorumaq azmış,
Get ki, həsrətinə keşikçi qalım...
Təzadlar, ziddiyyətlər yaradan şairdir Yusif Nəğməkar:
Sevgim ürəyimin azadlığıdır,
Məni azadlığım əsir eləyib...
Y.Nəğməkar şeirlərində dialektik
qanunlar, dünyanın ziddiyyətlərdən kənarda
qalmaması fəlsəfi fikirlər həmişə öndədir.
Şair dünyanı birtərəfli qəbul etmir:
Dünya da gözəl kimidir -
Vəfalıdır, vəfasızdır.
Bax, elə bu misralarda da dünyanı şərdən,
ziddiyyətlərdən kənar bir gözəl görmək
istəyən şairlərdən fərqli düşünərək,
dünyanı bir filosof-şair kimi öz ziddiyyətləri ilə
birgə qəbul edir.
Bu yazını Yusif Nəğməkar
yaradıcılığına bir ötəri baxış
hesab edirəm. Poeziyasının gələcəkdə
monoqrafik tədqiqatlarda işıqlandırılacağına
inanaraq,Y.Nəğməkara azad olmuş yurdumuzda lirik-fəlsəfi
əsərlər yazmaq, o uludağlarımızdakı tərəkəmə-türk
həyatından təzə-tər poeziya nümunələri
yaratmaq yolunda uğurlar diləyirəm.
Nağdəli KEŞTƏKLİ
ATU-nun dosenti, Nəsimi adına Dilçilik
İnstitutunun dissertantı
525-ci qəzet .- 2024.-
19 mart, №51.- S.14.