Canlı məzar
novella
Mən Qivi Vaxtanqiçlə göyün yeddinci
qatında tanış oldum.
İkimiz də Moskvaya uçurduq, təyyarədə
yerimiz yanaşı idi.
Uçaq ayağını yerdən üzəndən
sonra bir müddət sezilməz gərginlik içində
bütün sərnişinlər kimi susduq, sanki təyyarənin
yuxarıda öz yoluna rəvan olub qəddini düzəltməsini
gözlədik.
Elə ki hər şey qaydasına düşdü,
salonda alçaqdan söhbət eləyənlərin səsləri
eşidilməyə başladı.
Yolumuz uzaq idi, təxminən üç saata yaxın
uçmalı idik. Bunu nəzərə alıb fikirləşdim
aşağıdakı ağ buludlara zillənən yol
yoldaşımla ordan-burdan danışmağa dəyər,
uçaqda insanın canına calanan həyəcanı
unudaram.
- Siz də Moskvaya uçursunuz?
- Bəli, - deyib ani sükutdan sonra mənə tərəf
çevrilib gülümsünərək əlavə etdi, - təyyarə
hara, biz də ora.
Başa düşdüm ki, sualım yersiz oldu, amma yol
yoldaşım bunu büruzə vermədi.
- Məsələyə bu məntiqlə yanaşsaq, yəqin
demək olar ki, siz də Moskvaya uçursunuz, - qara
bığlarının altından yenə təbəssüm
keçdi.
- Bəli, - dedim, - uşaq orada oxuyur...
- Sizin səfərinizin məqsədi mənimkindən
xeyli yüngül imiş, - dedi.
- Bağışlayın, adınız?..
Cümləni tamamlamağa qoymadı:
- Adım Qivi Vaxtanqiçdir, - deyə dərhal cavab
verdi və mənim də adımı bilmək məqsədiylə
üzümə zilləndi.
- Mən Əhməd Mürşüdiçəm,
-deyib əlavə etdim, - Səfərinizdən gileyləndiniz,
müşkül iş dalınca gedirsiniz?
- Necə deyim, müşkül də demək olar,
yüngül də... Uzun söhbətdir, - deyib köks
ötürdü, - baş ağrısı olmasa,
danışım.
- Danışın, xoşdur. Yolumuz uzundur...
- Moskvada dostum yaşayır, tələbə
yoldaşım olub, - bir daha köks ötürüb sözə
başladı, - On il öncə həmin dostum məni toyuna dəvət
elədi. Getdim, kaş getməyəydim, amma dosta necə yox
deyəsən. Birinci dəfə evlənirdi. Təzəbəyin
- birinci, xanımın ikinci toy-büsatı idi. Toyda bildim ki,
gəlinin birinci nikahdan 12 yaşlı bir oğlu da var.
Anasının səadət toyunda uşaq da iştirak edirdi.
Düşündüm, hamımız insanıq, həyatda hər
şey ola bilər
Toy yaxşı keçdi.
Toydan sonra gəlin təzəbəyin ən yaxın
dostlarını öz üçotaqlı mənzilinə dəvət
etdi. Bəylə gəlindən əlavə, beş-altı nəfər
də vardıq. Mənzilin qonaq otağında da, restoranda
olduğu kimi, zəngin süfrə
açılmışdı. Toyda da xeyli şərab
içdiyimdən, demək olar ki, dəm idim.
O biri qonaqlar arağa üstünlük verirdilər. Mən
isə gəlinimizin mənzilində davam olunan toy ziyafətində
də şərab içməyə davam etdim.
Yəqin bilirsiniz ki, biz tərəflərdə belə
bir qayda var, məclis qızışanda masabəyi fərqli,
daha irihəcmli badədən içməyi təklif edir, bu,
bir növ şərəfinə içilən adamlara hörmət
əlaməti hesab olunur, həm də fərqli badə deyilən
sağlığın da çəkisini artırır.
Mənzildəki məclisdə tamadalıq mənim
boynuma düşdü. Mən də kefin ali məqamında ətrafa
göz gəzdirdim ki, şərab içdiyim büllur stəkandan
bir az fərqli badə tapım. Həmin məqamda gəlin mətbəxə
çıxmışdı deyə, düşündüm, bu
məsələni özüm həll edim.
Gözüm şüşəli servantın yuxarı
gözündəki üstü bəzəkli gözəl bir
mücrüyə sataşdı.
Yerimdən durub həmin mücrünü
götürdüm, qapağını açıb içinə
şərab süzdüm, yalan olmasın, bir litr çaxır
getdi. Sonra təzə bəylə gəlinin şərəfinə
dərin mənalı bir sağlıq deyib həmin o "fərqli
badəni" başıma çəkdim. Son qurtumuna qədər
içdim.
Mücrünü dodaqlarımdan ayırdım ki, nəfəsimi
dərim. Bu ara otağa daxil olan ev sahibəsinin 12 yaşlı
oğlu üstümə şığıyaraq
mücrünü tutduğum əlimdən yapışıb
biləyimdən bərk-bərk dişlədi. Elə dişlədi
ki, az qala dişləri dərimi yarıb sümüyə dirənəcəkdi.
Mən onun saçından yapışıb dartdım ki,
qolumu buraxsın. Buraxdı və mətbəxə tərəf
boylandı:
- Maaaama! Maaama! - deyə qışqırdı.
Uşağın anası bir göz
qırpımında yanımızda peyda oldu.
- Nə olub? Niyə qışqırırsan? -
qadın həyəcanla soruşdu.
- Bu əclaf atamı uddu! - uşaq uca səslə
ağlaya-ağlaya dedi.
- Nə? - deyəsən, anası qulaqlarına
inanmamışdı.
- Atamı uddu! Şərabla birlikdə içdi!
Bunu eşidən gəlin yerində büdrədi, an
içində huşunu itirdi, arxadan tutan olmasaydı,
döşəməyə səriləcəkdi.
Süfrə arxasında oturanların, o cümlədən,
təzə bəyin də matı-qutu qurumuşdu, heç kəs
nə baş verdiyini kəsdirə bilmirdi.
Xülasə, qadın özünə gələndə
məlum oldu ki, həmin mücrüdə dünyasını
vaxtsız dəyişən, onun dəlicəsinə sevdiyi
birinci ərinin, yəni uşağın atasının
külü saxlanılırmış. Mən də bilməmişəm,
mücrüyə şərab süzüb kişinin
külü qarışıq içmişəm. Sözün
düzü, bərk pərt oldum, yaxşı deyil axı,
kişinin evinə gələsən, onu da bir qurtuma udasan...
Məclis əhli hər tərəfdən
horuldaşıb məsləhət verməyə
başladı. Diqqət kəsilib bu hortultunu bir kəlməyə
çevirəndə gördüm hamı bir ağızdan
deyir: Tamadanın sidiyini tutaq, müasir avadanlıqlarla təchiz
olunmuş bir tibbi laboratoriyaya verək, tozu mayedən
ayırsınlar, yəni evin kişisini, heç nə
olmamış kimi, yenidən mücrüyə qaytarsınlar.
Gəlin buna razı olmadı.
- Bu, mümkün deyil, - dedi, - İvan
İvanıçı siz tanımırdınız, rəhmətlik
çox yapışqanlı, adama qovuşan adam idi. Əminəm
ki, o, bunun bədəninə daxil olan kimi gedib mədəsinin
divarlarına yapışdı, qanına-canına hopdu. Onu
ordan çıxarmaq heç cür mümkün deyil, əbədi
olaraq orada qaldı.
Xanımın bu sözlərindən sonra hamı
susdu, ta bilmədilər nə desinlər. Amma hiss etdim ki, o
andan etibarən qadının mənə münasibəti dəyişdi,
bir növ doğmalaşdı. Bunu özü də gizlətmədi.
Bir azdan təzəbəyin yanından qalxıb yanıma
keçdi.
- Sənə yaxın olanda, elə bilirəm, İvan
İvanıçın yanında otururam, - deyib boynumdan
qucaqlayaraq qulağımın dibindən öpdü. Hiss etdim
ki, gəlinin bu davranışı dostumun xoşuna gəlmədi,
amma mən neynəyə bilərdim ki...
Axırda az qala vaya çevrilən toy məclisinin bu
hissəsi də bitdi, qonaqlar dağılışdılar, mən
də gəlinin əlindən yaxamı bir təhər
qurtarıb qaldığım mehmanxanaya getdim. Səhər tezdən
vətənə qayıtdım.
- Yaxşı qurtarmısınız, - dedim.
- Bununla qurtarsam, doğrudan da, yaxşı olardı, -
deyə Qivi Vaxtanqiç dərindən bir ah çəkərək
sözünə davam etdi, - Həmin toydan beş-altı ay
keçmişdi, bir səhər qapının zəngi
çaldı. Açıb nə görsəm
yaxşıdır? Dostumun arvadı başda olmaqla, qapı
arxasında on-on beş nəfər qara donlu, siyah pencəkli
qadın-kişi durub.
Salam-kəlamdan sonra kənara çəkilib qonaqlara
yol verdim. Onlar içəri doluşandan sonra məlum oldu ki,
İvan İvanıçın "Qodavşinası", yəni
öldüyü gündür. Xanım dedi, hələ ki,
külü mücrüdə idi, hər il
yığışıb onun xatirə gününü evdə
qeyd edərdik. İndi, bir halda ki, o, sənin mədəndədir,
canında-qanındadır, məcbur olduq gəlib
"Qodovşinasını" burda qeyd edək.
Gördüm yasa gələnlərin arasında dostum
yoxdur, soruşdum bəs ikinci ərin hanı. Dedi, toydan sonra
bir ay keçmədi, boşandıq.
İvan İvanıçın ölümünün
ildönümünə toplaşan qohum-əqrabası
xahiş etdi ki, köynəyimi qaldırıb qarnımı
açım, üzü tavana yatağa uzanım.
Dedikləri kimi elədim. Qadın və mərhumun iki
bacısı başlarını qarnıma söykəyib
ağı deyib ağlamağa başladılar:
- İvan İvanıç, ay İvan
İvanıç, niyə nakam getdin?! Niyə bizi gözü
yolda qoyub getdin? - bu və buna bənzər sözlər deyib
göz yaşı axıda-axıda qarnımı öpdülər,
sığalladılar.
Deyəsən, yerdə qalan qara donlu qadınlardan da
bir neçəsi dul idi, yaşlı gözlərini
İvanın qəbiri kimi dombalan mənim qarnıma diksələr
də, hər kəs öz mərhum ərinin adını
deyib ağlayırdı.
Ağlaşma başa çatdıqdan sonra
üstümə döşənən qadınlar durdular, mən
də durdum. Üst-başımı düzəltdim, əlüstü
süfrə açdıq, "paminka" elədik.
Axşam düşdü, Moskvadan gələn
qonaqların bir qismi mehmanxanaya getdi, mehmanxanada yer ala bilməyənləri
dosta-tanışa zəng edib hostellərə yerləşdirdim.
İvanıçın arvadı isə getmədi, dedi, mən
bu gecə İvan İvanıçla birlikdə qalacam. Nə
deyə bilərdim, uzaq eldən gələn qonağı qova
bilməzdim ki!?
Mən yerimə uzananda, ədəb-ərkanla əynini
soyunub gəldi, yorğanı qaldırıb yanıma
uzandı. Həm də özü köynəyini sinəsinədək
çərməyərək xahiş etdi ki, mən də
köynəyimi bayaqkı kimi yuxarı qaldırım,
qarınlarımızı bir-birimizə söykəyib
dinşidik. Onda özümü İvana lap yaxın hiss edərəm,
dedi.
Səhərə qədər beləcə
üz-üzə, nəfəs-nəfəsə yatdıq. Səhər
açılanda o da gözlərini açıb:
- Çox sağ ol, mənə elə xoş oldu, elə
bil İvan İvanıçla yatdım, -deyib
başını qarnıma qoydu.
Bu minvalla düz yeddi il eyni vaxtda gəldilər, hər
şey birinci "Qodavşinada" olduğu kimi təkrarlandı.
Mən qəti etiraz etməzdim, ildə bir dəfə
İvan İvanıçın xatirə gününü qeyd
etmək olardı, amma bu, mənə çox baha başa gəlirdi.
Maaşla dolanan adamam, on beş nəfəri üç
gün saxlamaq asan iş deyil. Odur ki, yeddinci il ehsan başa
çatdıqdan sonra qonaqları hava limanında yola salarkən
dedim - Siz daha zəhmət çəkməyin, hər il
dünyasını dəyişdiyi gün mən Moskvaya gələrəm,
İvan İvanıçın
"Qodavşinasını" orada, öz yurd-yuvasında
qeyd edərik. - Qivi Vaxtanqiç əlini qeyri-ixtiyari
qarnına çəkib bu qəribə əhvalatı belə
tamamladı: - Bu il onuncu ildönümüdür, üç
günlük gedirəm, mərhumun
"Qodavşinasını" qeyd edib
üçünü verəndən sonra vətənə
qayıdacağam.
İmir MƏMMƏDLİ
525-ci qəzet.- 2024.- 5
mart, №42.- S.15.