İnsan həyatı
üçün ən yaxın təhlükə: Qida zəhərlənməsi
Mənşəyi bilinməyən və insan
sağlamlığı üçün böyük təhlükə
yaradan qidalar şübhə hissi kimi insanı aram-aram məhv
edir. Günümüzün daha böyük təhlükəsi
odur ki, cəmiyyət qəbul etdiyi qidaların bir qisminə
şübhə ilə yanaşır və bəzən bu
şübhələr reallığa çevrilir, hətta
insan həyatının sona yetməsi ilə nəticələnir.
Elmi araşdırmalar da təsdiqləyir ki, qəbul etdiyimiz
qidalar nəinki bioloji varlığımıza, hətta mənəvi-psixoloji
vəziyyətimizə də birbaşa təsir edir. Bunu dərk
etmək üçün heç də hansısa tədqiqat
işini mənimsəməyə ehtiyac yoxdur. Gün ərzində
qəbul etdiyimiz hansısa qidanın təsirini qısa
müddətdə müxtəlif təsirlərlə hiss
edirik. Sağlamlıq vəziyyətimizdən asılı olaraq,
bədənimiz həmin qidalara reaksiya verir. Əgər təhlükə
böyükdürsə və immun sistemimiz bu kritik vəziyyətə
adekvat deyilsə, yaranmış mənzərə təkcə
bizim yox, həm də ailəmiz, ümumilikdə, bütöv
cəmiyyət üçün fəlakətə
çevrilir.
Daim aktuallığını qoruyub saxlayan qidadan zəhərlənmə
mövzusu barədə qısa araşdırma apararkən əvvəlcə
ümumi mənzərə ilə tanış olmaq
üçün Kliniki Tibbi Mərkəzin Toksikologiya
şöbəsinin müdiri Azər Maqsudovla əlaqə
saxladıq. O bildirdi ki, ən çox dərman vasitələrindən,
dəm qazından zəhərlənmə halları
müşahidə olunsa da, müxtəlif tutmalardan zəhərlənmələr
də onlardan geri qalmır. A.Maqsudov həmçinin qeyd etdi
ki, pomidor və xiyardan zəhərlənmə hallarına da
tez-tez rast gəlinir. Digər qidalardan zəhərlənmə
faktları, sadalanan nüanslara nisbətən, daha az nəzərə
çarpsa belə, onları da gözardı etmək olmaz.
Düzgün qidalanma istiqamətində kütləvi
informasiya vasitələrində maarifləndirmə işlərinin
vüsət almaması insanların bu barədə məlumat
yetərliliyini təmin etmir. Səhv seçimlər və
bunların törətdiyi fəsadlarla bağlı, demək
olar ki, hər gün müxtəlif xəbərlərlə
qarşılaşırıq. Xüsusən, havaların isti
keçdiyi mövsümdə nələrə diqqət etmək
lazımdır? Bu barədə Qida Təhlükəsizliyi Hərəkatının
rəhbəri, sağlam qidalanma mütəxəssisi Məhsəti
Hüseynovanın fikirlərini öyrəndik: "Son illərdə
qida zəhərlənmələrinin sayı
günü-gündən artır. Havalar isindikcə bu cür
hallar vüsət alır. Bir çox hallarda xəstənin
konkret hansı qidadan zəhərləndiyi göstərilmir. Zəhərlənmədən
qorunmaq üçün mənşəyi məlum, saxlanma
şəraiti və temperaturu uyğun olan, mal qonşuluğu
prinsipləri pozulmadan saxlanılan qidalar qəbul etmək
lazımdır. Son dövrlərdə ət məhsullarından
zəhərlənmə halları üstünlük təşkil
edir. Toyuq əti daha yüksək risk qrupuna aiddir.
Əlüstü hazırlanan qidalarda belə hallara daha
çox rast gəlirik.
Zəhərlənmə şəxslərdə
özünü müxtəlif cür büruzə verir.
İmmun sistemi zəif olan insanlarda mədədə
ağrı, ishal, qusma, bəzən yüksək bədən
hərarəti, görmənin zəifləməsi kimi hallar
müşahidə olunur. Vaxtında müdaxilə olunmasa, zəhərlənmə
ölümlə də nəticələnə bilir. İmmun
sistemi güclü olan insanlar isə zəhərlənməni
daha rahat adlada bilir, yüngül mədə ağrısı
və həzmin pozulması ilə zəhərlənmə
keçib gedir. Bu, heç də həmin şəxsdə zəhərlənmənin
tamam keçməsi mənasına gəlmir. Çünki
mütəmadi olaraq keyfiyyətsiz qida qəbul etdikdə
orqanizm pozulur. Bu da immun sisteminin çökməsinə və
hansısa bir xəstəliyə asanlıqla yoluxma hallarına
gətirib çıxarır".
M.Hüseynova qeyd etdi ki, mövsümlə əlaqədar
olaraq hazırladığımız qidaların -
qarışıq yeməklərin, yumurtadan, ətdən, tərəvəzlərdən
hazırlanan salatların həcmini bir dəfə istifadə
edəcək qədər məhdudlaşdırmalıyıq:
"Açıq havada iki saatdan artıq qalan qidalar bəzən
ölümə səbəb ola bilir. Ovlanan quşların ətini
yaxşı bişirmək və mənşəyi bəlli
olan yerdən almaq lazımdır. Tərəvəzlər tər-təmiz
yuyulmalıdır. Mövsümi tərəvəzlərə
üstünlük verilməlidir. Çünki mövsümə
uyğun olan tərəvəzlərdən zəhərlənmə
faktına, nisbətən, az təsadüf olunur.
Mövsümi olmayan tərəvəzlərdə gübrənin
miqdarı çox olduğundan zəhərlənmə riski
böyükdür. Balıqlara da diqqət etmək vacibdir.
Açıq havada, uyğun olmayan şəraitdə
saxlanılan balıq ətinin tərkibindəki bakteriyalar
sürətlə artır və zəhərləyici maddələr
əmələ gətirir. Düyü ən çox zəhərlənmə
verən və maddələr mübadiləsinin sürətinin
azalmasına, həzm sisteminin pozulmasına səbəb olan
qidalardan biridir. Mütləq düyünü təzə-təzə
bişirib yemək lazımdır. Düyünü bişdikdən
bir-iki gün sonraya saxlamaq yolverilməzdir. Hətta köhnə
düyünün xərçəng yaratma ehtimalı da
var".
Zəhərlənmədən qorunmaq hər bir
insanın öz əlindədir. Bəs aidiyyəti qurumlar
öhdələrinə düşən vəzifəni nə
dərəcədə yerinə yetirir? Azad
İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynovun
"525"ə açıqlamasında qeyd etdiyinə
görə, Azərbaycanda qida zəhərlənməsi hadisələrinin
qeydiyyatı düzgün aparılmır: "Qidadan zəhərlənən
insanlar tibb müəssisələrinə müraciət edirlər.
Onların statistikası isə Qida Təhlükəsizliyi
Agentliyinin saytında yayımlanır. "Qida təhlükəsizliyinin
təmin olunmasına dair dövlət proqramı"nın
"Qlobal meyllər" adlı ikinci bölməsində qeyd
olunur ki, bütün dünyada hər il on nəfərdən
biri zəhərlənir. Ölkəmizin əhali sayı ilə
bu fakt arasında tənasüb qursaq, belə
çıxır ki, Azərbaycanda hər il bir milyon zəhərlənmə
hadisəsinin qeydə alınma ehtimalı var. Lakin rəsmi
saytlarda bu rəqəm yeddi yüz nəfər göstərilir.
Həmçinin qida zəhərlənməsindən vəfat
edənlərin sayı da bir neçə dəfə az qeyd
olunur. Təqdim olunan statistikanı nəzərdən
keçirəndə düşünürsən ki, bizdə zəhərlənmə,
ümumiyyətlə, yox səviyyəsindədir. Halbuki
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının
uzunömürlülər statistikasına baxsaq, görərik
ki, 190 ölkə arasında biz 119-cu yerdəyik. Bir sıra
Afrika ölkələri, o cümlədən, tibbə, qidaya əlçatarlığı
az olan Şri-Lanka, Flippin, Banqladeş belə bu siyahıda bizi
qabaqlayıb. Bu mənzərə statistik göstəricilərin
reallaşdırılması, zəhərlənənlərin
qeydiyyatının düzgün aparılması zəruriliyini
ciddi şəkildə ortaya çıxarır".
E.Hüseynov iddia edir ki, zəhərlənmə
hallarının səbəbləri bəzən təhrif
olunur, bəzən də hansısa faktlar bilərəkdən
gizlədilir: "Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi
yaradılmazdan əvvəl Səhiyyə Nazirliyi bütün
qida istehsalçılarına sertifikat verirdi. Sənaye
üsulu ilə hazırlanan qidalardan zəhərlənmə
halları qeydə alınanda onlar dərhal reaksiya verirdilər
ki, Səhiyyə Nazirliyi, axı sən bizi yoxlamısan və
sertifikatı sən vermisən, bizdə bir günah yoxdur! Ona
görə də, 27 ildir ki, Azad İstehlakçılar
Birliyi bir dəfə də olsun sənaye üsulu ilə
hazırlanan qidalar barədə məlumat almayıb və biz
bir nəfərin belə kompensasiya almasına nail ola bilməmişik.
İndi sertifikat verən orqanla qidanın təhlükəsizliyinə
cavabdeh olan orqan bir mərkəzdə cəmləşib. Ona
görə də, tez-tez belə iddialar eşidirik ki, guya, zəhərlənmə
halları sənaye üsulu ilə hazırlanan mallardan yox,
bütün hallarda istehlakçının özü
hazırladığı mallardan baş verir. Bu səbəbdən,
Azad İstehlakçılar Birliyi evdə hazırlanan
qidaların, xüsusən də, şorabaların standartlara
uyğun olması üçün keçən il Prezident
yanında Qeyri-hökumət Təşkilatlarına Dövlət
Dəstəyi Agentliyinə müraciət etdi. Hazırda
bununla bağlı bizə qrant ayrılıb. Ağcabədi,
Füzuli və Ağdam rayonlarında ev şəraitində
qida hazırlayan, sosial cəhətdən həssas ailələrin
monitorinqini aparacağıq və onları təhlükəsiz
hazırlanan məhsulların bazara
çıxarılmasını təşviq edəcəyik.
Bu işə may ayında start veriləcək".
E.Hüseynov zəhərlənmədən qorunmaq
üçün öz tövsiyələrini
bölüşdü: "Ev şəraitində hazırlanan
qidalar ölkənin hər yerində, xüsusən, ara
mağazalarda satışa çıxarılır. Bu,
yolverilməzdir. Qida zəhərlənməsi hadisələrinin
səbəblərinin əsas hissəsini ev şəraitində
hazırlanan şorabalar təşkil edir. Ev şəraitində
qida hazırlamaq, şoraba bağlamaq olmaz. Bu, bütün
hallarda təhlükəlidir. Təəssüf ki, belə
halların qarşısını almaq olmur. Bu sahədə
geniş maarifləndirmə işləri aparmalıyıq.
Sənaye üsulu ilə hazırlanan qidalara
konservantlar əlavə olunur. Onların bəziləri icazə
verilən konservantlardır. Lakin həmin konservantların
miqdarı müəyyən olunmuş dərəcədən
çox olarsa, zəhərlənmə hadisəsinə səbəb
ola bilər. Çox təəssüf ki, heç yerdə dəqiq
məlumat yoxdur ki, hansı qidada konservantın miqdarı
konkret nə qədər olmalıdır. Ona görə də,
çox ehtiyatlı olmaq lazımdır. Xüsusən, koservləşdirilmiş
mallardan, göbələklərdən, hisə verilmiş ət
məhsullarından uzaq durun.
Mövsümə uyğun olmayan qidaları qəbul
etmək düzgün deyil. Mən üç il öncə cənub
bölgəsində çiyələk plantasiyasında oldum.
Orada şahidi oldum ki, həmin plantasiyada çiyələyi
yetişdirmək üçün otuz iki növ kimyəvi maddədən
istifadə olunur. Plantasiyanın yanındakı kiçik otaq
aptekə bənzəyirdi. Təəssüf ki, bu, bəzən
mövsüm zamanı da baş verir.
Azad İstehlakçılar Birliyindəki xüsusi bir
cihazla hər il kənd təsərrüfatı məhsullarının
tərkibindəki nitratların miqdarını
ölçürük. Qeyd edim ki, ildən-ilə qarpız,
yemiş, soğan və s. kənd təsərrüfatı məhsullarının
tərkibində nitratların miqdarı sürətlə
azalır. Lakin nitratlar qarpızdan, yemişdən birdəfəlik
əl çəkmir. Xüsusən, yay mövsümündə
nitratın miqdarı nisbətən yüksək olur. Hazır
məhsulların məhv olunmasının tərəfdarı
deyilik. Ona görə də aidiyyəti qurumlar əkinçilərin
yanında olmalıdılar. Əkinçilər əkin
prosesi zamanı müəyyən profilaktik tədbirlər
görülməlidir ki, acınacaqlı vəziyyət
yaranmasın".
Məsələ ilə bağlı Azərbaycan
Respublikası Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin
mövqeyini və deyilənlərə münasibətini öyrənməyə
çalışsaq da, sorğumuza cavab almaq mümkün
olmadı (ölkədə qida təhlükəsizliyi məsələlərinə
məsuliyyət daşıyan mötəbər bir qurumun
ictimaiyyətlə əlaqələrinə məsul olan şəxsi
- İctimaiyyətlə əlaqələr sektorunun müdiri
İlkin Kərimov suallarımızı
cavablandırmağı nə səbəbdənsə məqsədə
müğayir bildi).
Hər halda, düzgün qidalanmaq mövzusunda hər
bir şəxsin diqqətli olmağı vacibdir. Lakin
satışa çıxarılan məhsulların keyfiyyəti
daha böyük məsuliyyətin təminatı altında
olmalıdır. İnsanların sağlamlığının
sual altına atılmaması hər şeydən əvvəl
vicdan məsələsidir.
Nadir YALÇIN
525-ci qəzet.- 2024.- 1 may,№75.-S.8.