İnnovativ dərsliklərdə QR kod istifadəsi

"Şərq-Qərb" nəşriyyatı bu istiqamətdə ilk addımı atıb

Müasir dərsliklər hər zaman cəmiyyət tərəfindən diqqət mərkəzində saxlanılır və müzakirə obyekti kimi öz aktuallığını itirmir. Çünki təhsil, böyüyən nəslin savadlılıq səviyyəsi, gələcəkdə dövlət və cəmiyyət üçün böyük əhəmiyyət daşıyacaq mütəxəssis və insan resursunun formalaşması ümumilikdə prioritet məsələlərdəndir. Bu səbəbdən də istər mütəxəssislərin, istər təhsil prosesində birbaşa iştirak edənlərin, istər valideynlərin, istərsə də dərsliklərin hazırlanmasında müəyyən funksiya yerinə yetirən tərəfin - nəşriyyatların, müəlliflərin, işçi qruplarının, rəssam və dizayner qruplarının və digərlərinin bu sahənin inkişafında maraqlı olması qanunauyğun haldır.

Sosial mediada, mətbuatda aparılan müzakirələr (son illərdə keçirilən yaradıcı forumlar da daxil olmaqla) nümayiş etdirdi ki, dərsliklərə yanaşma əsasən biryönlü, daha doğrusu, neqativ xarakter daşıyır. Bunun bir səbəbi onların hazırlanmasında iştirak edən tərəflər arasında maraq toqquşmasıdırsa, daha vacib səbəbi dərsliklərdə əsasən məzmun keyfiyyətinin, bir də müəllif yanaşmasının diqqət mərkəzində saxlanılmasıdır. Və təbii ki, subyektiv amillər də danılmaz faktordur.

Lakin... Dərslik hazırlanması istiqamətində uzun illər fəaliyyət göstərən nəşriyyatlar və prosesdə bilavasitə iştirak edən mütəxəssislər bu işin nə dərəcədə çətin, mürəkkəb, çoxistiqamətli əmək tələb etdiyini gözəl bilirlər. Əlində hazır dərslik tutmuş sıradan bir vətəndaş isə, çətin ki, dərsliyin hazırlanmasında nə qədər çox mütəxəssisin iştirak etdiyi haqqında düşünmüş olsun. Yaxud müəlliflər qrupunun il ərzində hərtərəfli araşdırma apardığını, material topladığını, necə böyük və zəhmətli proses reallaşdırdığını, ekspertlər qrupunun hər dəyərləndirməsi və hər iradı qarşısında cavab verməli olduğunu, qoyulan tələblərin və standartların yaratdığı sərhədlər çərçivəsindən çıxmamalı olduğunu düşünmək də adi vətəndaş üçün maraqlı deyil. Bu düşüncəsində haqlıdır da. Çünki onu maraqlandıran nəticədir. Yaxud dərsliklərin nəşriyyatda hazırlanması prosesi var ki, burada müəlliflərin seçimindən tutmuş rəssam işinə, dizayn-tərtibat məsələlərinə və dərsliyin hazır vəziyyətdə təhvil verilməsinə qədər bir çox proseslər nəşriyyatların məsuliyyəti altında həyata keçirilir. Bu isə oxucunu, sadəcə, estetik görüntü olaraq ya narahat edə bilər, ya da xoşuna gəlməsi mümkündür. Amma ümumilikdə götürdükdə dərslik hazırlanması prosesində zəhmətin ağırlığı da, gətirilən yeniliklər də, irəliyə doğru atılan əhəmiyyətli, danılması mümkün olmayan addımlar da çox vaxt kölgədə qalır. Bu səbəbdən də mən bu dəfə keyfiyyətli, müasir standartlara cavab verən, innovativ dərsliklərin hazırlanması sahəsinə "Şərq-Qərb" nəşriyyatının gətirdiyi yeniliklər haqqında söz açmaq istəyirəm.

"Ənənəvi kitab nəşri sıradan çıxacaq" deyənlərin növbəti onilliklərdə nə dərəcədə haqlı olacaqlarını söyləmək çətindir. Lakin Azərbaycan nəşriyyatları arasında "Şərq-Qərb" nəşriyyatı müasir innovativ yanaşmaların, müasir texnologiyaların yaradıcı bir şəkildə dərsliklərə tətbiq edilməsi istiqamətində ilk addımı atan bir müəssisədir. Artıq üçüncü ildir ki, burada hazırlanan dərsliklərdə Nəşriyyat departamentinin direktor müavini Rafiq Kazımovun təklifi ilə QR kodların tətbiqinə başlanılmışdır. Bəs ilk dəfə 1994-cü ildə Yaponiyada hazırlanan, əvvəlcə avtomobil sektoru üçün nəzərdə tutulan, sonralar isə qida, geyim, dərman istehsalı və restoran fəaliyyəti sahəsində geniş istifadə edilən QR kodların dərsliklərdə tətbiqi bizə nə qazandırır və mahiyyətində nə dayanır?

R.Kazımov bu ideya haqqında bildirir: "Biz hər il dərsliklərin ənənəvi dərsliklərdən bir qədər də fərqlənməsi, müasir tələblərə cavab verməsi üçün bir sıra təkliflərlə çıxış edirik. Məsələn, əvvəlcə dərsliklərin daha böyük formatda çap olunmasını təklif etdik. Bu, həm rəssam-dizayner işinə geniş imkanlar yaradırdı, eyni zamanda da dərsliklərin şagirdlər üçün estetik anlamda gözəl və maraqlı işlənməsi demək idi. Daha sonra isə QR kodlardan istifadəni tətbiq etməyə başladıq. Açığı, bu addımı atmağımızda əsas məqsəd uşaqlara dərs prosesində yardımçı olacaq, onları elmə, biliyə həvəsləndirəcək yeni imkanlar qazandırmaq və dərslərə olan maraqlarını artırmaq idi. Hər halda, yeni nəslin texnoloji yeniliklərə nə qədər açıq olduğunu hamımız bilirik. QR kod həm də innovasiyadan düzgün istifadə etməyi öyrətmək üçün bir vasitə idi. Biz, əslində, bununla da kifayətlənmək fikrində deyilik. Süni intellektdən dərsliklərdə istifadə məsələsi üzərində düşünürük".

İnteraktiv dərslik yaratmaq üçün, təbii ki, onun zəngin illüstrativ materialla təmin edilməsi şərtdir. Bu zaman məzmunla bağlı vizual görüntü dərsin mənimsənilməsinə kömək etməkdən başqa, həm də müəllimin dərsi izah etməsi, dərsliklə işi təmin etməsi üçün də yardımçı olur. Dərsliyi multimedia ilə, mövzu ilə əlaqədar olan yeni mənbələrlə təmin etmək onun funksiyasını bir qədər də artırır. "Sürətli cavab" mənasını verən QR kod isə dərsliklərdə verilməklə şagirdlərin mövzunu daha yaxşı mənimsəməsinə, dərsin daha maraqlı şəkildə təqdiminə, müəllimlərə və şagirdlərə tədris edilən mövzuya fərqli, yaradıcı rakursdan yanaşma imkanı qazandırmağa hesablanıb. Məsələn, QR kodlarda müəyyən linklərə keçid edilir ki, bunların arasında hansısa bir tarixi hadisə haqqında müəyyən bir filmin kadrı təqdim olunur və öyrənilən mövzu ilə bağlı sual o kadr əsasında müəyyənləşdilir. Yaxud hansısa sənədli bir filmin mövzu ilə bağlı hissəsi təqdim edilərək şagirdlərin vizual olaraq haqqında söhbət gedən hadisəni, prosesi, situasiyanı və s. daha dərindən anlamasına kömək edilir.

Lakin "Şərq-Qərb" nəşriyyatında dərsliklərdə QR kodun istifadəsi bununla yekunlaşmır. Nəşriyyatın direktoru Sevil İsmayılovanın dediklərindən: "Əslində, dünya nəşriyyatlarında bu təcrübə mövcuddur. Azərbaycanda isə ilk dəfə məhz biz bu addımı ataraq dərsliklərdə QR kodlardan istifadəni genişləndirmək və daha əsaslı etmək üçün "mini-studiya" yaratdıq, rəssam-animatorlar qrupu formalaşdırdıq. Və artıq dərsliklərdə nəinki hansısa hazır filmlərdən, sənədli kadrlardan istifadə edirik, eyni zamanda da animasiyalar çəkir, video-süjetlər təqdim edir, mətnlərin səsləndirilməsini təşkil edirik. Xüsusilə xarici dil dərsliklərində uşaqların dili daha yaxşı mənimsəməsi üçün səsləndirmə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onu da qeyd edim ki, dərsliklərdə QR koddan istifadə ideyasının Nəşriyyatımıza məxsus olması Azərbaycan Respublikasının Əqli Mülkiyyət Agentliyində qeydiyyatdan keçirilibdir".

Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, bütün bu proseslər nəşriyyatın daxili imkanları hesabına həyata keçirilir. Təlim və tədris resursları şöbəsinin baş redaktoru Samirə Bektaşi bildirir: "Əlbəttə, bizim funksiyamız əsasən dərsliklərin məzmun keyfiyyətini, standartlara cavab vermə səviyyəsini, ideoloji istiqamətin qorunmasını izləməkdən və təmin etməkdən ibarətdir. Lakin dünya təcrübəsində artıq dərsliklərin hazırlanması zamanı istifadə edilən bir çox innovasiyaları da tətbiq etməklə görülən işi bir qədər də təkmilləşdirir və əsaslandırırıq. Məsələn, bu gün bizim dərsliklər əsasında təhsil alan şagirdlər təkcə QR kodlardan video-dərslərə baxmaq üçün istifadə etmirlər. Riyaziyyat dərsliyində QR kod vasitəsilə hər dərsdən sonra testləri interaktiv şəkildə cavablandırmaqla özlərini də sınaya bilirlər".

Əlavə video-dərslər və nəşriyyatda müəlliflərin və departamentin multimedia mütəxəssislərinin birbaşa iştirakı ilə hazırlanır. Məsələn, aşağı sinif şagirdləri "Həyat bilgisi" dərsliyində insanın orqanları haqqında məlumatı yalnız mətn vasitəsilə əldə etmirlər. Bu bilik nəşriyyatda çəkilən, dərslikdəki QR kodda yerləşdirilən animasiya ilə dəstəklənir. Eyni zamanda dərslikdə verilən təcrübə, fəaliyyət və ekperimentlər də xüsusi olaraq video-dərslər vasitəsilə QR koda yerləşdirilir. Və ən əsası, bütün bunların müəllimin və valideynin iştirakı ilə reallaşdırılması vacib deyil. Şagirdlər bunu özləri sərbəst şəkildə telefondan istifadə etməklə oxuda və tətbiq edə bilərlər.

Nəşriyyat artıq nəşrə hazırladığı dərsliklərin böyük əksəriyyətində bu yeniliyi tətbiq etməkdədir. Bundan başqa, şagirdlərə əlçatan olması üçün "Orient Press" saytı da fəaliyyət göstərir ki, müxtəlif dərsliklərin videoları burada yerləşdirilir. Və görülən işin ən effektli nəticəsi dərsi hazırlamaqda çətinlik çəkən, lakin bu "video-yardım"lardan, animasiyalardan istifadə edən şagirdlərin təşəkkür rəyləridir

Nəşriyyatın Multimedia, rəssamlıq və innovasiya şöbəsinin müdiri Yusif Qabilov dərsliklərdə QR koddan istifadənin, əslində, bir qədər riskli olduğunu da vurğulayır: "Kitab nəşrində bu, böyük məsuliyyət tələb edir. Və hər nəşriyyat belə bir riski gözə ala bilməz. Lakin "Şərq-Qərb" ASC bu məsuliyyəti öz üzərinə götürərək belə bir addımı atmışdır". Multimedia və səsyazma üzrə aparıcı mütəxəssis Kənan Yusifzadə isə deyir: "Əslində, bu prosesin təşkilində, videoların çəkilişində, səsyazma prosesinin reallaşdırılmasında daha böyük texniki imkanlar tələb olunur. Lakin nəzərə alırıq ki, istənilən bir yenilik çətinliklərdən keçir. QR kodlardan dərsliklərdə istifadə istiqamətində, hələ ki, ilk addımlar atılır. Yəni nəzərdə tutulan, reallaşdırılmasını planlaşdırdığımız ideyalar çoxdur".

Bu gün dərsliklərin tənqid edildiyi bir mühitdə dərslik nəşri istiqamətində böyük işlər görməyə çalışan mütəxəssislərin əməyinin bu istiqamətini də görmək, fikrimizcə, mütləqdir. Çalışaq ki, unutmayaq: iş olan yerdə problem, problem olan yerdə çözüm, çözüm olan yerdə isə inkşafın olacağı labüddür.

Nərgiz CABBARLI

525-ci qəzet.- 2024.- 4 may,№78.-S.21.