Cahid Camalın Qayıdışı

Görkəmli rəssamın zəngin sənət irsi xalq əmanəti oldu

Artıq 14 ildir ki, "Xalq Bank"ın uğurla həyata keçirdiyi "Xalq Əmanəti" mədəni-maarifçilik layihəsi çərçivəsində təşkil olunan möhtəşəm təqdimatlar və sərgilər müasir milli mədəniyyətimizin, sənət mühitimizin inkişafına önəmli təsir göstərməkdədir.

Mayın 3-də Bakıda görkəmli rəssamlar, ziyalılar və digər incəsənət təmsilçilərinin iştirakı ilə layihənin 24-cü nəşrinin təqdimatı keçirilib. Yeni bədii albom Azərbaycan təsviri sənətinin tarixində özünəməxsus yer tutan rəssam Cahid Camalın (15 noyabr 1928-17 iyun 2011) həyat və yaradıcılığına həsr edilib.

Azərbaycan, ingilis və rus dillərində, nəfis tərtibatla işıq üzü görən bu bədii albom C.Camalın maraqlı ömür və fəaliyyət yolu, həmçinin onun sənət irsi ilə bağlı zəngin bilgi mənbəyi kimi diqqət çəkir.

Cahid Camal 15 noyabr 1928-ci ildə Qarabağ torpağında, Ağdam rayonunun Gülablı kəndində anadan olub. Ailələrinin Şuşada da evi varmış. Pasport alarkən, valideynlərinin razılığı ilə, gənc Cahid babası Camalın adını özünə soyad kimi götürüb. Məlumata əsasən, ata tərəfdən onun şəcərəsinin Sarıcalı tayfasına, Qarabağ xanlığının əsasını qoymuş Pənahəli xana bağlılığı var.

O, 1945-ci ildə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini bitirib, 1946-cı ildə V.İ.Surikov adına Moskva Dövlət Akademik Bədii İnstitutuna daxil olub, təhsilini "dekorçu-rəssam" ixtisası üzrə dekorativ tətbiqi rəssamlıq sənəti bölməsində davam etdirib. Təcrübə müddəti başa çatdıqdan sonra teatrda dekorçu-rəssam kimi işə götürülüb.

1952-ci ildə C.Camal dahi Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan Opera və Balet Teatrında səhnəyə qoyulacaq "Koroğlu" operası üçün dekorasiya eskizləri çəkib. 1956-cı ildə Moskvadakı Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisində Azərbaycan pavilyonunun baş rəssamı kimi tədbirlərə cəlb olunub.

C.Camal kitab qrafikası sahəsində də özünü əla illüstrator-rəssam kimi göstərə bilib. O, Bakıdakı "Azərnəşr" və bir neçə Moskva nəşriyyatı ("Raduqa", "Proqress" və s.) üçün kitablara tərtibat verib. "Koroğlu" xalq dastanı (1956), "Molla Nəsrəddinin lətifələri" (1959), C.İkraminin "Od qızı" (1965), X.Qoytisolonun "Elə həmin sözlər" (1967), Namdağın "Həyəcanlı illər" (1969) kitablarının bədii tərtibatı məhz ona məxsusdur.

Cahid Camalın bədii üslubu və yaradıcılığının formalaşmasına coğrafiyanın müstəsna təsiri olub. O, əsərlərində vətəninin yalnız şəhər mədəniyyətini deyil, kənd mühitini də ustalıqla göstərməyi bacarıb. Azərbaycanın dili, tarixi, əfsanə və rəvayətləri, təbiəti, musiqisi, memarlığı, xalq tətbiqi sənəti, xalı və tikmələri istedadlı rəssamın ilham mənbəyinə çevrilib. Bu amil onun əsərlərinin süjet və rəng həllində, parlaq boyalara və ornamentlərə sevgisində əksini tapıb.

C.Camal Rusiya Federasiyasının Əməkdar rəssamı, Moskva Rəssamlar İttifaqı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı, Monqolustan Rəssamlar İttifaqı və Beynəlxalq Təsviri Sənət Fondunun üzvü olub. Rəssamın əsərləri Azərbaycan İncəsənət muzeyində (Bakı), Q.Zanabazar adına Təsviri İncəsənət Muzeyində, Monqol Milli-Tarix Muzeyində (Ulan-Bator), Dövlət Rus Muzeyində (Sankt-Peterburq), Dövlət Şərq Muzeyində (Moskva), qalereya və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. Sərgiləri hələ sağlığında Bakı, Moskva, Dubna, Minsk, Almatı, Kişinyov, Ulan-Bator və Gəncədə təşkil edilib.

Titullarından da göründüyü kimi, rəssamın yaradıcılığı zəngin mədəniyyətə malik üç ölkə - Azərbaycan, Rusiya və Monqolustan ilə eyni dərəcədə bağlıdır. Onun adı bu ölkələrin XX əsrin ikinci yarısı və XXI əsrin birinci onilliyinin təsviri sənət tarixinə yazılıb.

Bu vaxtadək C.Camalın rənglərin təbiətinin araşdırılmasına həsr edilmiş "Rəngin anatomiyası" və "Geyimdə rəng" əsərləri nəşr olunub.

C.Camal yaradıcılığının böyük və ən parlaq hissəsi Monqolustanla bağlıdır desək, yanılmarıq. Sənətkar bu ölkəyə həsr olunmuş 850 əsər,"Monqol süitası" və "Monqolustan. Qobi" kimi silsilələlər yaradıb.

Təqdimat mərasimini açaraq qonaqları salamlayan tanınmış aparıcı - Əməkdar artist Dilarə Səlim qeyd edib ki, görkəmli Azərbaycan rəssamı C.Camal öz yaradıcılığı ilə bütövlükdə milli mədəniyyəti, xüsusən də təsviri sənət xəzinəsini zənginləşdirmiş fırça ustalarındandır.

Albomun yüksək əhəmiyyətini vurğulayan Xalq rəssamı, akademik Ömər Eldarovun sözlərinə görə, sərgidəki əsərlərin hər biri rəssamın geniş mənəvi dünyasından, təsviri sənətin müstəsna önəmindən xəbər verməklə yanaşı, əsl bədii kəşf kimi diqqət mərkəzinə çıxır. Ö.Eldarov məhz bu yeni albom və sərgi vasitəsilə C.Camalın timsalında daha bir parlaq Azərbaycan rəssamının yaradıcılığına bələd olmaq imkanı qazanmasından məmnunluğunu ifadə edib.

Xalq rəssamı Arif Hüseynov bildirib ki, "Xalq Əmanəti" çərçivəsində gerçəkləşənbu dəyərli təqdimat həm şəxsi planda, həm də yaradıcılıq baxımından C.Camalın doğma vətənə möhtəşəm qayıdışının parlaq göstəricisidir. Onun fikrincə, bu dönüşün C.Camal əsərlərinin Azərbaycan muzeylərini tezliklə bəzəməsi ilə də təzahür tapması son dərəcə xoş olardı.

Albomdakı mətnin müəllifi kimi çıxış edən sənətşünas, RF Şərq Muzeyinin elmi əməkdaşı Mariya Filatova "Xalq Əmanəti" layihəsindən məmnunluğunu, buna görə səmimi təşəkkürünü dilə gətirib. O bildirib ki, nəşrdə yer alan əsərlərlə tanış olduqca C.Camalın unikal bir təsviri sənət ustası olduğu aydın şəkildə anlaşılır. Rusiyalı sənətşünasın fikrincə, rəssamın əslən Qarabağdan olması, xalçaçılıq, bədii döymə kimi ənənəvi sənət mühiti ilə əhatələnməsi onun istedadının cilalanmasına və yaradıcılığının inkişafına öz mühüm təsirini göstərib.

Xalq rəssamı, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının rektoru, professor Natiq Əliyev "Xalq Əmanəti"nin milli mədəni irsi gələcək nəsillərə çatdırmaq baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıdığını önə çəkərək, belə bir layihənin ardıcıl və yüksək səviyyədə həyata keçirilməsinə görə "Xalq Bank"a dərin minnətdarlığnı ünvanlayıb. Burada təqdim olunan əsərlərin C.Camalı hərtərəfli istedada malik sənətkar kimi dəqiq xarakterizə etdiyini bildirən N.Əliyev vuğrulayıb ki, yeni bədii albom zəngin məlumat və zövq qaynağı, həmçinin Akademiyanın tələbələri üçün misilsiz dərs vəsaitidir.

Xalq rəssamı, Rəssamlıq Akademiyasının prorektoru Səlhab Məmmədov, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, professor Qalib Qasımov "Xalq Əmanəti" layihəsinin Azərbaycan təsviri sənətinin çağdaş dünyada tanınmasında, bütövlükdə milli mədəni-ədəbi irsin qorunmasında mühüm rol oynadığını, yeni nəşrin C.Camal irsinin təbliğinə vacib töhfə oluğunu söyləyiblər.

Təkcə bu albomun deyil, ümumilikdə layihə üzrə hazırlanmış hər bir nəşrin uğurlu tərtibatçısı, Əməkdar incəsənət xadimi Tərlan Qorçu "Xalq Əmanəti"nin milli miqyasda əhəmiyyətindən, C.Camal yaradıcılığının özünəməxsusluğundan söz açıb.

Qeyd edək ki, "Xalq Əmanəti" layihəsi "Xalq Bank" ASC tərəfindən 2010-cu ildən etibarən həyata keçirilir. Layihə Azərbaycan xalqının mədəni irsinin qorunub gələcək nəsillərə ötürülməsi, mənəvi dəyərlərinin dünyaya tanıdılması məqsədini daşıyır. Layihə çərçivəsində nəşr olunan kitablar - Azərbaycan, ingilis, rus dillərində çap olunur. Nəşrlər ölkənin ali və orta təhsil müəssisələri, uşaq evləri və kitabxanalar, müxtəlif fondlar, dövlət müəssisələri, xarici ölkələrin Azərbaycanda və Azərbaycanın xaricdə fəaliyyət göstərən səfirlik və konsulluqlarına, dünyanın böyük muzeylərinə, kitabxanalarına, eləcə də sənətsevərlərə hədiyyə olunur.

525-ci qəzet.- 2024.- 11 may,№82.- S.17.