Ədəbi
köşk: Nə var, nə
yox?
Sevimli şairimiz Həmid Herisçinin Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinə (AYB) müxalifliyi çox
adama məlum idi. Vaxtilə qələmə aldığı
yazılar, verdiyi müsahibələrdə toxunduğu məqamların
ardınca illər sonra onun AYB-ə üzv olması ilə
bağlı xəbər ədəbi gündəmdə bomba
kimi partladı. Bu məlumatı isə ilk dəfə AYB-nin
katibi, şair, tərcüməçi Səlim Babullaoğlu
feysbuk hesabında elan etdi. Səlim müəllimin
paylaşımının ardınca onlarla insan bu hadisəyə
müsbət və mənfi rəy bildirdi, necə deyərlər,
qızğın müzakirələr başladı. Həmid
Herisçinin Xalq yazıçısı Anarla şəkil
çəkdirib "Neoklassisizm" başlığı ilə
paylaşması müzakirələri bir az da
qızışdırdı.
Bir tərəf Həmid Herisçinin
addımını təqdir etsə də, digər tərəf
bunu şairin yolundan dönüklüyü kimi qələmə
verir. Yaxşı, bu, hansı yol idi? Bir vaxt Azad Yazarlar
Ocağındakı (AYO) ən tanınmış qələm
adamlarından biri məhz Həmid Herisçi idi. Bu kəslər
deyirdilər, "AYB zərərlidir,
yazıçı-şair azad olmalıdır, bu birlik sovetdənqalmadır
və onun sədri hörmətli Xalq yazıçısı
Anar (bunu mən yazıram, onların bəziləri Anardan bəhs
edəndə hörməti-filanı çoxdan çeynəmişdilər)
antidemokratdır. Murad Köhnəqaladan, Azad Yaşardan sonra ən
mübariz hesab edilən Həmid Herisçinin bütün
mücadilələrdən, onca yazılardan sonra AYB-ə
üzv olması bir tutarlı faktın carçısıdır:
demək, bu yol yox imiş və bu şəxslərin də
hansı yoldan döndükləri məlum deyil... Hə, bəs
niyə bu belə aqressiya ilə qarşılanır?.. Buna da
bir cavab var: çünki AYB-yə üzv olan
AYO-çuların təsiri, odlu-alovlu
çıxışları və yazıları ilə həmin
haqqında danışdığımız mücərrəd
yolda irəliləyən növcavanlar yetişib. İndi həmin
şəxslərin bu cür reaksiyaları niyə kimisə
qıcıqlandırsın ki?! Sizcə də, təbii deyilmi?
Bunların heç biri məni narahat etmir. Bir AYB
üzvü kimi, Həmid Herisçinin AYB-ə keçməsi
məni niyə narahat etsin ki?!. Fəqət bir məqam var ki,
gənc yazarlardan Orxan Saffari Həmid Herisçinin AYB-yə
üzv olmasına görə bu sevimli şairimizi bərk tənqid
etdi. Bunun ardınca Həmid Herisçi də öz müsahibəsində
xəbərdarlıq atəşi açdı: "Yaylım
atəşimə düşən ağlasın. Bir yaylım
atəşi ataram, hamısını yatızdıraram.
Topasına bir güllə, topasına bir güllə. Onlar
qarşısında mahir ovçu dayanıb. Mənlə
zarafat eləməsin. Hamısını bir
baxışımla yıxaram".
İndi məni, yəqin elə çoxlarını
bu sual düşündürür ki, görəsən, Həmid
ağa cavanların "topasına bir güllə"ni nə
vaxt, necə, hansı şəraitdə ata bilər?..
***
Erməni ilə həmfikir yazıçı kimdir?
Zamin Hacının "Yeni Müsavat"da
vaxtaşırı AYB-nin və Xalq yazıçısı
Anarın əleyhinə yazılar qələmə
aldığına bələdik və onların bir-ikisinə
qarşı tərəfdən də cavab yazıları gəldiyindən
xəbərdarıq. Yeni qalmaqal predmeti ortaya
çıxıb: dissidentlik...
Anar müəllimin bu yaxınlarda Nəsiman Yaqublunun
araşdırmaları əsasında "Azərbaycanda
dissidentlik" adlı məqaləsi yayımlandı. Bu
yazının ardınca Z.Hacının "Yeni
Müsavat"da bir yazısı dərc edildi. Həmin
yazıda Z.Hacı belə cümlələrə yer verib:
"...Nəsə, qayıdaq Anar müəllimin son məqaləsinə.
Onun qısa özəti belədir ki, onun atası Rəsul Rza
sovet vaxtı bizim əsas dissidentlərimizdən biri
olmuşdur... Bəlkə sovet hökumətinin başı
xarab olmuşdu, ondan radikal fərqlənən adamı
mükafatlar və şan-şöhrətlə cəzalandırırdı?"
Anar müəllim "Tükənməz yalanlar hadisəsi"
yazısı ilə Zamin Hacının fikirlərini,
mövqeyini ermənilərin bu yöndəki mövqe və fəaliyyətinə
bənzədib: "Rəsul Rzanın tutduğu vəzifələri,
aldığı mükafatları və adları danos dəftərində
sadalayan köşə yazanının həmfikiri Sero Xanzadyan
Moskvaya, Sov.İKP MK-ya, SSRİ KQB-sinə göndərdiyi
danoslarda Rəsul Rzanı qatı millətçi, Lenin milli
siyasətinə düşmən, xunveybin
adlandırırdı. Köşə yazanımızın
yalançılıq təbi quruyanda gələcək mətnlərində
bu ifadələrdən də istifadə edə bilər. Mən
Rəsul Rzaya qarşı erməni təxribatlarını
konyuktur dəb xatirinə gətirmirəm. Əbəs yerə
də gətirmirəm, vaxtilə bir erməni qadın
yazıçı "Rəsul Rzanı və Anarı
özününkülərin əliylə vuracayıq"
demişdi. Sözü düz çıxmadı. Bizi
"vuranlar" - "özümüzünkülərdən"
deyil, erməni maraqlarına züy tutanlardur".***
Birnəfəsə, bir gündə yazılan roman...
Dilimizə tərcümə olunan əsərlərin
heç də hamısı təqdirəşayan deyil. Ancaq tərcümələrdə
məzmunun gözəlliyi ilə yanaşı, formanın
sehrinə dalmaq mümkün olanda həmin təsirə
düşmə prosesi başlayır. Saday Budaqlının tərcümələri
də bu qəbildəndir. Yazıçı İlham Əziz
S.Budaqlının tərcüməsində Kavabatanın
romanını oxuyandan fikirlərini bölüşüb və
təsirə düşməmək üçün yol
göstərib: "Yasunari Kavabatanın "Dağın səsi"
romanını indicə bitirdim. İndiyə kimi oxuduğum ən
estetik romandır. Məni heyrətləndirən romanın
başdan sonacan bir atmosferdə olmasıdır. Adama elə gəlir
roman bir nəfəsə, bir gündə yazılıb.
Sanasan, müəllif bu romanı yazıb bitirənə kimi
dünyada heç nə dəyişməyib. Yapon
haykularının roman versiyası olsaydı, yəqin ki, bu əsər
olardı. Birinci cümlədən son cümləyə qədər
intihar havası, ölümü azad seçmək, insan əzabının
sonsuz sərhədləri, adamı dəli edir.
Yazıçının detallarla sevdiyi qadın kimi rəftarı,
ən sadə məişət söhbətlərini ilahi
müstəvidə həll etməsi yüksək ustalıq və
ruhani vəziyyətin nəticəsidir. Ustad Saday
Budaqlının tərcüməsi oxucunu əldən
salır. Qınamasalar deyərdim ki, bu roman heç bir
başqa dildə bu qədər gözəl ola bilməzdi.
Romanın ən ürpəndiyim məsələsi oxuyanı
təsirinə salmaq qorxusudur. Ətirlərin qoxusunu unutmaq
üçün qəhvə iyləmək mütləqdir. Məncə,
yazıçılar da bu romandan sonra mütləq başqa əsər
oxumadan yazmamalıdırlar".
***
Yazıçı-şairlər daha qonorar ala bilməyəcəklər?
"Kulis"də yayımlanan xəbərin
başlığını oxuyan kimi gözlərim qaraldı,
başım gicəlləndi... Xəbərin
başlığı belə idi: "Qonorarlarla bağlı qərar
ləğv olunacaqmı?"
Dedim, vay, biz taxt üstündə otura bilmədik, yerlə-yeksan
olduq, necə olacaq? Axı yazıçı-şair
qonorarsız necə yaşayacaq? Bir-iki yaxın qələm
dostuma zəng elədim. Dedim, gedib kartof-zad sataq,
kitabımız bağlanıb. Onlar da mənə qoşulub
hüsrana qərq oldular...
Sonra dedim, bir xəbərin içini oxuyub
görüm, kim qol çəkib "ölüm fərmanımız"a?
Xəbərin ilk cümləsi belə idi: "Azərbaycan
Respublikasının Kino Agentliyində kino haqqında
hüquqi-normativ aktların dəyişdirilməsi ilə
bağlı fikir mübadiləsi aparılıb".
Ürəyim sakitləşdi və fikrə getdim.
Öz-özümə dedim: "Dəli olmusan? Guya, şeirə,
hekayəyə, esseyə nə qədər qonorar verirlər
ki? Qonorarsız həyatla indiki həyatın belə
böyük fərqi olacaq? Niyə özünə əl
qatmısan?
Adı olub özü olmayan qonorar sözünün
sehridir adamı həyəcanlandıran: "Dövlət bəyin
ölüsü də gözəldir".
Xülasə, indi mənə belə gəlir, "bu
dünyada ən əziz bir anadır, bir vətən", bir
də qonorar...
***
Dünyanın əlçatmaz ödülləri və
öz ədəbi mükafatımız...
Akademik Kamal Abdulla olduğu yerdə daim qələm
adamları üçün nəsə etməyə
çalışıb, bu, inkarolunmaz məsələdir. Maddi
və mənəvi dəstəyi çox adamı vəziyyətdən
çıxarıb. Yaxasını heç vaxt kənara
çəkməyib. "Ədəbiyyat adamı"
mükafatının təsis olunması da onun təşəbbüsüdür.
Azərbaycan Dillər Universitetində
Yaradıcılıq Fondunun dəstəyi ilə təşkil
edilən "Ədəbiyyat adamı" müsabiqəsinin
mükafatlandırılması və Yaradıcılıq
fakültəsinin məzunlarına diplomların təltif
olunması mərasimi keçirilib. Mərasimdə "Ədəbiyyat
adamı" mükafatına layiq görülənlər -
Ramiz Rövşən, Həmid Herisçi, Aydın
Talıbzadə, Rüstəm Behrudi, Azər Turan, Etimad
Başkeçid, Aqşin Yenisey, Nərgiz Cabbarlı, Varis,
Ulucay Akif təltif olunublar.
Dünyadakı çox məşhur, böyük,
ancaq hələlik bizim üçün əlçatmaz ədəbi
mükafatlara gedən yol, bəlkə, elə
özümüzdəki bu "Ədəbiyyat adamı"
mükafatından başlanır, nə bilmək olar?
***
Təzə nə var?
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin "Natəvan"
klubunda Birliyə qəbul məsələləri ilə
bağlı mətbuat konfransı keçirilib. Konfransda AYB-yə
qəbul qaydalarının yeni prinsipləri, mexanizmləri,
üzvlüklə bağlı mətbuat nümayəndələrinə
məlumat verilib.
***
Gənc qələm adamı Murad Muradov insult
keçirərək komaya düşüb. Hal-hazırda vəziyyəti
ağırdır. Həmkarımızın tezliklə şəfa
tapmasını diləyirik.
P.S. "Ədəbi köşk"ün sonuncu
buraxılışı yayımlananda hələ Murad Muradov vəfat
etməmişdi. Bu gün isə onun ölüm xəbəri
hər birimizi sarsıtdı. Ruhu şad olsun!
***
Sumqayıtda "Qanun" nəşriyyatınin təşkilatçılığı
ilə Milli Kitab Sərgisi keçirilir. Yüksək endirimlər,
maraqlı görüşlər, imza günləri ilə zəngin
sərgidə oxucu sıxlığı müşahidə
olunur...
***
Sərdar Aminin "Rəsul nəsə demək istəyir..."
adlı yeni hekayəsi işıq üzü görüb.
Hekayə maraqla qarşılanıb...
Hazırladı: Nadir YALÇIN
525-ci qəzet.- 2024.- 11 may,№82.- S.13.