"Nəriman Nərimanov. 20-ci illər"
"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki
qonağı sənətşünas, Nəriman Nərimanov
Xatirə Muzeyinin kiçik elmi işçisi Firuzə
Ağayevadır. Onunla Xalq rəssamı Oqtay Sadıqzadənin
"Nəriman Nərimanov. 20-ci illər" əsərindən
danışmışıq.
Oqtay Sadıqzadə 1921-ci il fevral ayının 21-də
Xızıda, Azərbaycan ədəbiyyatının
tanınmış nümayəndələri -
yazıçı Seyid Hüseynin və şairə
Ümmügülsümün ailəsində anadan olub.
Uşaqlıq illərindən yaradıcı mühitdə
böyüməsi onun gələcək sənətkar taleyini
müəyyənləşdirib. O, 1935-1939-cu illərdə -
Bakı Rəssamlıq Texnikumunda təhsil aldığı
dövrdə ilk əsərləri ilə sənətşünasların
diqqətini cəlb edib. 1941-ci ildə repressiyaya məruz
qalmış ailənin nümayəndəsi kimi Oqtay
Sadıqzadə sürgün olunub, lakin düşdüyü
ağır şəraitə baxmayaraq,
yaradıcılığını davam etdirib.
- Oqtay Sadıqzadənin yaradıcılıq
üslubunun başlıca xüsusiyyətləri
sırasında rəssamın portret janrında olan əsərləri
diqqəti cəlb edir. Gəlin söhbətə Nərimanovun
portretinin timsalında elə bu mövzudan başlayaq.
- Oqtay Sadıqzadə tematik tablo, kompozisiya və
portret janrlarında çəkdiyi əsərləri ilə
şöhrət qazanaraq, qısa müddət ərzində
müasir Azərbaycan incəsənətinin inkişafında
xüsusi xidmətləri ilə seçilən fırça
ustasına çevrilib. Milli rəssamlıq sənətinin
inkişafında müstəsna rol oynayan sənətkarın
ayrı-ayrı janr və mövzularda yaratdığı
boyakarlıq və qrafika əsərləri dövrün sənət
salnaməsi olub, təsvir formalarının sadəliyi və rəngarəngliyi
ilə səciyyələnərək incəsənət
tariximizdə özünəməxsus yer tutur.
O, qrup portretlərində ifadəli, dolğun və
poetik kompozisiya həlli ilə əsərlərində rəng
və işığın ahəngdar vəhdətini
yaradıb. Qrup portretlərində həyatı motivlərə,
səhnələrə yer verən rəssam əsərlərində
adətən, şəhər sakinlərini təsvir edib. Rəssam
"Nəriman Nərimanov. 20-ci illər" əsərində
N.Nərimanovun 1920-ci illərdəki dövrünü kətan
üzərinə əks etdirib. Oqtay Sadıqzadənin
yaradıcılığında Nəriman Nərimanov
obrazı xüsusi yer tutur.
- Əsərin rəng həlli necədir?
- Parlaq, aydın rəng çalarları ilə
işlənən bu kompozisiyada dekorativlik əsərin bədii
və estetik gücünü artırır. Tünd və
parlaq qırmızı çalarlar əsərdə
qabarıq şəkildə vurğulanıb. Oqtay Sadıqzadənin
əsərlərində rus rəngkarlıq ənənələrini
görmək mümkündür. Biz bunu Nərimanovun portretində
də açıq-aşkar görürük.
- Əsərin kompozisiyası haqqında nə deyə
bilərsiniz?
- Əsərdə Nərimanovun inqilabda sakinlərlə
birgə mübarizəsini görürük. Burada rəssam
obrazların geyim detalları ilə yanaşı, plakatlara kimi
təsvir edib. Ön planda əsərin mərkəzində Nərimanov,
ondan arxada kişi, qadın və sol tərəfdə hərbçi
gənc oğlan təsvir edilib. Azərbaycanın geyim tarixinə
nəzər yetirsək, rəssam buradakı obrazların -
xanımın baş örtüyü, kişinin qaragül
papağı və hərbçinin geyimində beşguşəli
ulduzun təsvirinə kimi aydın şəkildə verib. Bu,
bir çoxlarına təəccüblü görünə
bilər, çünki aypara İslamın simvoludur və
ayparalı ulduzu Avrasiya ərazisində yayılmış
türkçülüyün rəmzi kimi başa düşmək
olar. Amma reallıqda Sovet İttifaqı nə İslam, nə
də türkçülük kimi dəyərləri dəstəkləyirdi.
Bununla belə, Sovet Azərbaycanının gerbində bu iki
simvolun olmasının öz tarixi və siyasi izahı var.
Ayparalı və ulduzlu gerb 1920-30-cu illərin siyasi dəyər
və prioritetlərini simvolizə edirdi.
- Tablo hazırda harada saxlanılır?
- Əsər hazırda Nəriman Nərimanovun Xatirə
Muzeyində saxlanılır.
- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?
- "Nəriman Nərimanov 20-ci illər" əsəri
qrup portret janrında, pedaqoji dövrünə aid əsəri
isə portret janrındadır. İlk baxışda realistliyi
ilə diqqəti cəlb edən tabloda Nəriman Nərimanov
tamaşaçılara gənc, ideal obrazda təqdim olunur və
xoş təəssürat yaradır. N.Nərimanov 1890-ci illərdə
pedaqoji fəaliyyətə Borçalı qəzasının
Qızılhacılı kəndində başlayıb. Daha
sonra Pobedonostsev pro gimnaziyasında və Bakı kişi
gimnzasiyasında pedaqoji fəaliyyətini davam etdirib. Əsərdəki
obraz Nərimanovun 1890-1902-ci illərdəki dövrünü əks
etdirir. Oqtay Sadıqzadə obrazın simasında gələcəyə
ümidlə baxan, yeniliklər etmək istəyən, inqilabi
ruhlu və özünə inamlı gənc obrazını
ideal şəkildə bizlərə çatdırıb.
Aytac SAHƏD