Bədii tərcümə tarixində seçilən imza - Vilayət Cəfərov

 

Qədim tarixə, zəngin ənənələrə malik Azərbaycan ədəbiyyatında bədii tərcümə hərəkatı da uzun inkişaf mərhələləri keçib. Dünya ədəbi irsinin Azərbaycan dilində yaradılması kimi mühüm, həm də ağır və məsuliyyətli proses müxtəlif dövrlərdə ictimai-siyasi, mədəni və bir çox digər amillər nəzərə alınmaqla uğurla aparılıb. Xüsusən ötən əsrin ikinci yarısından geniş və peşəkar şəkildə vüsət alan bu missiya müxtəlif dillərdə olan qiymətli ədəbi nümunələri əhatə etməklə, Azərbaycanın ədəbiyyat xəzinəsini zənginləşdirib.

Ərəb Şərqi ədəbi irsinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi kimi mühüm və məsuliyyətli işdə də həmin dönəmdə canlanma müşahidə edilib, bu sahədə A.İmanquliyeva, V.M?mm?d?liyev, M.Ma?mudovun, V.C?f?rov, M.Qarayev v? başqalarının ?v?zsiz xidm?tl?ri olub. Tərcümə edilən əsərlər isə müxtəlif dövrlərə aid olmaqla yanaşı, həm də ideya-məzmun və janr baxımından geniş müstəvini əhatə edib.

İstər elmi, istər bədii ədəbiyyatın ərəb dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə tarixi uzun və zəngin bir keçmişi ehtiva edir. XX əsrin ikinci yarısından isə bu prosesin fərqli mərhələyə qədəm qoyduğunu deyə bilərik. Məhz bu dönəmdə çoxsaylı qiymətli tərcümələr ərsəyə gəlir və şərqşünas alim, professor Vilayət Cəfərovun (1940-2021) tərcümə etdiyi, tanınmış ərəb publisist, yazar Circi Zeydanın "Fərqanə gəlini" adlı tarixi romanı da bu sıradadır (Bakı, 1996). Daha öncə İraq ədəbiyyatından maraqlı hekayələr toplusunu ("Ağ günlərin sorağında". Ərəb ədəbiyyatından tərcümələr. Bakı, 1983), müxtəlif ərəb ölkələri ədəbiyyatının nəzm və nəsr nümunələrindən tərcümələri mətbuat səhifələrində Azərbaycan oxucusuna təqdim edən alim-təcüməçinin bu romanı tərcümə üçün seçməsi əbəs deyildi. Belə ki, əsər Azərbaycan tarixinin şanlı səhifələrini, Azərbaycan xalqının ərəb hökmranlığına qarşı milli-azadlıq hərəkatını bədii çalarlarda özündə təcəssüm etdirir. Belə bir tarixi romanın tərcüməsi isə tərcüməçidən həm tarixlə bağlı dərin biliklərə sahib olmağı, həm ərəb dili ilə bağlı spesifik tərcüməçilik bacarığı tələb edir ki, ərəb ədəbiyyatı və dilinin gözəl bilicisi olan Vilayət Cəfərov bu keyfiyyətlərə yüksək səviyyədə malik idi. Bundan başqa, oxunaqlı, şirin tərcümə təhkiyəsi ilə də əsərin Azərbaycan dilindəki həyatına bir özünəməxsusluq qatıb.

"Fərqanə gəlini" tərcümə-əsərində Vilayət Cəfərovun romanı yazan müəllif qədər zəhməti olub desək, yanılmarıq. Əsərə Azərbaycan dilində həyat verən tərcüməçi romanın orijinallığını qorumaqla yanaşı, tərcümə prosesində yüksək peşəkarlıq, heyrətamiz uyğun ifadə və tərz nümayiş etdirib. Bu tərcümə əsəri daha sonra Azərbaycan şərqşünaslığında neçə-neçə tədqiqatlar zamanı dəyərli mənbə rolunu oynayıb.

Ümumiyyətlə, şərqşünas professorun zəngin elmi yaradıcılığında da ərəb ədəbiyyatının öyrənilməsi, araşdırılması və təbliği daim xüsusi yer tutub. Alimin "Cəmil Sidqi əz-Zəhavi" (1983), "İraqda neoklassik poeziya" (1998), "Əliqılınclı zülfüqar" (2000), "Qürbətdə yaranan dostluq" (2005),"İraq-Turkiyə poetik əlaqələri" (2018) və bir-birindən maraqlı, dəyərli başqa kitabları da çap olunub.

Bədii tərcümə sahəsində mühüm xidmətləri olan mərhum alimimiz Vilayət Cəfərovu hər zaman dərin ehtiramla yad edilmək haqqını özünün böyük zəhməti və dəyərli fəaliyyəti hesabına qazanıb. Ruhu şad olsun!

 

Xumar ƏLƏKBƏROVA

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

525-ci qəzet.-  2024.- 15 may,№84.- S.11.