Çağdaş hərb elminə
dəyərli töhfə
Azərbaycan Respublikasının Elm üzrə
2024-cü il üçün Dövlət Mükafatlarına
təqdim olunan, Almaniyanın Hannover şəhərində fəaliyyət
göstərən Avropa Təbiət Elmləri
Akademiyasının həqiqi üzvləri - texnika elmləri
doktorları, professorlar Natiq Cavadov, Elçin İsgəndərzadə
və Hikmət Əsədovun “Müasir hərbi
döyüş sistemlərinin effektivliyinin yüksəldilməsi
üzrə kompleks elmi tədqiqatlar” adlı unikal
araşdırmaları özündə birləşdirən
fundamental nəzəri və praktik nəticələrlə
yaxından tanışlıq bu əsər barədə
müsbət mütəxəssis rəyi söyləmək
üçün tam əsas verir.
Aktuallığı, elmi əhəmiyyəti və
böyük həcmli innovativliyi ilə beynəlxalq əhəmiyyət
daşıyan, Azərbaycanın ali elmi mükafatına təqdim
edilmiş bu kompleks əsər 10 fəsildən ibarətdir.
Birinci fəsildə tankların və digər
yerüstü hərbi texnikanın infraqırmızı
siqnaturlarının hesablanması və onların kəşfiyyat
qurğularından yayınma üsullarının təkmilləşdirilməsi
məsələləri
işıqlandırılmışdır. Bu fəsildə bir
sıra elmi nəticələr əldə edilmiş, o
cümlədən, yerüstü hərbi texnikanın
infraqırmızı siqnaturunun yaxın məsafədən
ölçülməsi üçün bir dalğa uzunluqlu
ölçmə metodu ilə Dozier metodunun kombinasiyasından
ibarət olan yeni ölçmə metodu təklif
edilmişdir.
Kompleks elmi-tədqiqatların ikinci fəsli
yerüstü hərbi texnikanın infraqırmızı
siqnaturunun yeni model hesablanması metodikasının, onun
yaxın və uzaq məsafədən ölçülməsi
üsullarının işlənilməsinə həsr
edilmişdir. Xüsusilə göstərilmişdir ki, məlum
termal kontrast və minimum aşkar edilə bilən temperatur
modelinə görə tankların infraqırmızı
siqnaturunun hesablanması üçün onların həm
emissiya göstəricisi, həm də əksetmə göstəricisi
nəzərə alınmalıdır.
Tədqiqat əsərinin üçüncü fəsli
görünən və infraqırmızı oblastda
aşkarlanma əlamətləri və aşkarlanmadan qorunma
üsullarının təhlilinə həsr edilmişdir. Bu fəsildə
yerüstü hərbi texnikanın infraqırmızı kəşfiyyat
vasitələrindən “tüstü ekranı” yaratmaqla
“kamuflyaj” üsulu ilə, boya və örtük çəkilməsi
üsulu ilə yayınması üçün tətbiq edilən
texniki və texnoloji həllərin konkret nümunələri
təhlil edilmiş, müvafiq tövsiyələr
hazırlanmışdır.
Tədqiqat işinin 4-cü fəslində zirehli
texnikanın yüksək dəqiqlikli silahdan aktiv müdafiə
sisteminin fəaliyyət prinsipinin, alqoritminin və layihələndirmə
metodikasının işlənilməsi məsələləri
işıqlandırılmışdır. Bu fəsildə, o
cümlədən, infraqırmızı təsvirlər
ardıcıllığında tutqun və nöqtəvari hədəflərin
aşkarlanması üçün məkan-zaman filtiri işlənilmiş,
filtirin texniki reallaşdırma məsələlərinə
baxılmışdır. Zaman və məkan
detektorlarının birgə istifadəsi üsulu ilə
yüksək sürətli hərəkət edən
infraqırmızı hədəfın aşkarlanmasına əsaslanan
aktiv müdafiə sisteminin layihələndirmə
metodikası işlənilmişdir.
Təqdim edilmiş işin 5-ci fəsli hərbi kəşfiyyat
dronlarının yerdən vizual müşahidə edilməməsi
üçün kolorimetrik-lüminessent metodikasının
işlənilməsi məsələlərinə həsr
edilmişdir. Bu sahədə aparılmış tədqiqatlar
nəticəsində elektrolüminessent və elektroxrom
örtük materialları tətbiq edilmiş dronlar
üçün səmanın işıqlanma intensivliyinə
görə monospektral adaptiv tezlik əlaməti üzrə
idarəetmə-ölçmə sisteminin əməliyyat
alqoritmi, blok sxemi və funksional sxemi işlənilmişdir.
Tədqiqat işlərinin 6-cı fəsli lazer
silahından müdafiə üsulunun işlənilməsi
üzrə əldə edilmiş nəticələrə həsr
edilmişdir. Bu fəsildə lazer silahı
şüasından kənarlaşmanı və
uzaqlaşmanı nəzərdə tutan iki mərhələli
metod işlənmiş, təklif edilən metodun
reallaşdırılmasının əməliyyat alqoritmi, təklif
edilən metodu reallaşdıran sistemin blok-sxemi, funksional sxemi
və zəruri hesabat metodikaları verilmişdir.
Kompleks tədqiqatın yeddinci fəsli aviasiya məhvetmə
vasitələrinin yarımaktiv lazer özüyönələn
başlığının layihələndirilməsi üzrə
aparılmış tədqiqatlara həsr edilmişdir. Bu fəsildə
yarımaktiv lazer hədəfə yönəltmə sisteminin
aşkarlama məsafəsinin dördkvadrantlı pin detektorun
temperatur kompensasiyası üsulu ilə yüksəldilməsi
məsələsi təhlil edilmiş, lazerlə idarə
olunan mərmilərdə dördkvadrantlı detektor
siqnallarının emalının yeni metodu işlənilmişdir.
Tədqiqat işlərinin 8-ci fəsli ladarın yaradılması
problemlərinin tədqiqinə həsr edilmişdir. Bu fəsildə
əsasən ladar sistemlərinin optimallıq kriterisi müəyyənləşdirilmiş,
optimal rejimdə işləyən qurğunun blok-sxemi,
funksional sxemi tərtib edilmiş, atmosfer turbulentliyinin lazer
şüasına təsiri tədqiq edilmiş, lazer sensorunun həssaslıq
həddi hesablanmışdır.
Tədqiqat işinin 9-cu fəsli daşınan lazer
optik-elektron dəfetmə qurğusunun yaradılması problemlərinin
tədqiqinə həsr olunmuşdur. Xüsusilə göstərilmişdir
ki, optik-elektron kəşfiyyat vasitələrinin dəfedilməsi
(aşkarlanması və zərərsizləşdirilməsi)
qurğuları birkanallı və çoxkanallı prinsip əsasında
işləyə bilər. Lazer aşkarlama (dəfetmə) məqsədilə
çoxkanallı strukturlar tətbiq edildiyi hal
üçün qəbuledicinin optimal seçilməsi problemi
həll edilmişdir.
Təqdim edilmiş işin 10-cu fəsli hava, su və
yer mühitində fəaliyyət göstərən
döyüş robotlarının mövqe dəqiqliyinin
yüksəldilməsi metodikasının işlənilməsinə
həsr edilmişdir. Bu fəsildə yeni təklif edilmiş
göstəricinin ekstremal xassələri əsasında müxtəlif
vasitələrdə yerləşdirilən GPS naviqasiya
sisteminin işinə küy siqnalının təsirinin zəiflədilməsi
metodu və alqoritmi işlənilmişdir.
Daşıyıcı siqnalın gücünün küy
siqnalının gücünə nisbətinin effektiv qiyməti
göstəricinin orta qiymətinin yüksəldilməsinə
aid olan optimallaşdırma məsələsi formulə
edilmiş və həll edilmişdir. Formulə edilmiş
optimallaşdırma məsələsinin həlli imkan
vermişdir ki, GPS əsasında qurulmuş naviqasiya sistemlərinin
küy siqnallarına münasibətdə
davamlılığının yüksəldilməsi üzrə
tövsiyələr hazırlansın.
Beləliklə, belə bir yekun fikir söyləmək
olar ki, təqdim edilmiş kompleks tədqiqat işi hərbi-texniki
elmlər sahəsinə qiymətli bir töhfədir və
müdafiə sənayesi sahəsinin daha da inkişaf etdirilməsi
üçün müəyyən imkanlar açır.
Vladimir Tıminskiy
Akademik, Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının prezidenti
Hannover, Almaniya
525-ci qəzet.- 2024.- 21 may,¹88.- S.15.