Şəbəkə
ÜÇ QƏLBİN HARAYI - ÜÇ
HƏQİQƏT
İllər ötdükcə, yaşa dolduqca insan necə
deyərlər, ağıllanır, əvvəllər ona rəngbərəng
görünən dünya öz mübarək libasını
soyunub əslində necə var elə görünür və
sən də anlayırsan ki, bu vaxta qadər aldana-aldana,
özünü aldada-aldada yaşamısan.
Həmişə eşqi tərənnüm edən
müdrik Füzulinin qəfildən diksinib
aşağıdakı misraları yazması heç də təsadüfi
deyildi:
"Dust bipərva, fələk birəhm,
dövran bisükun,
Dərd çox, həmdərd yox,
düşmən qəvi, tale zəbun".
Yəqin buna görə həmişə həyat
eşqi ilə dolu nikbin şeirlər, gözəlləmələr
yazan Vaqif sonda ağıllanaraq Azərbaycan poeziyasının
şah misralarından birini yazdı:
Mən cahan mülkündə
mütləq doğru halət görmədim,
Hər nə gördüm, əyri gördüm,
özgə babət görmədim.
Və ağıllanmış Zakirin həm də
ağıllandıran harayı:
Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm,
Yetişmədim bir məkana, ay mədəd!
Zakir, təbii ki, "ay mədəd" deyəndə
daha adamlardan yox, Allahdan kömək istəyirdi...
Çünki artıq başa
düşmüşdü ki, dünyada insanın yeganə
dostu Allahdır!
MUSİQİNİN GÖYLƏRƏ ÇATAN BOYU
Musiqi var ki, duyğularını təlatümə gətirib,
səni coşdurur, nəyəsə səfərbər edir;
musiqi var ki, az qala iliyinə işləyib ən kövrək
və mübhəm duyğularını titrədir, səni əməllicə
onu kövrəldir...
Musiqi də var ki, nə coşdurur, nə kövrəldir,
nə ağladır, nə də...
Sadəcə hardansa məchul bir ünvandan (bəlkə
kosmosdan?) axıb gəlir, ruhunun ağrısını
canından qoparıb səni də özü qanadlarına
alıb göylərim maviliyində gəzdirir - geri
dönüşündə görürsən ki, yenidən
doğulmusan..
Bəstəkarlar çox vaxt bir növ çiçəklərin
şirəsini bala çevirən arıların işini
görürlər - xalq musiqisinin hamımın əli
çatmayan şirəsini iksirə çevirib ruhumuza səpirlər
ki, göylərin maviliyində yenidən dolaq...
İIlah da ki, o musiqi xalq mahnılarının,
muğamların ladlarında nəfəs alsın!!!.
BAKIDA QADIN DƏNİZİ
Artıq xeyli vaxtdır ki, hər gün evdən
sübh tezdən çıxıram ki, həm tıxaca
düşüb işə gecikməmək üçün
birinci avtobusa minim (maşın sürə bilmirəm), həm
də işə vaxtından əvvəl gəlim, sakitlikdə
oturub yazı-pozumla məşğul olum. Son günlərdə
əvvəllər fikir vermədiyim qəribə bir mənzərə
müşahidə edirəm - dayanacağı kəsdirib mənim
kimi birinci avtobusu gözləyənlərin, eləcə də
sərnişin yığa-yığa gələn həmin
avtobusda əyləşmiş sərnişinlərin
böyük əksəriyyəti - təxminən 90-95 faizi
qadınlardır (!). Əsasən orta və ondn yuxarı
yaşda olan sadə geyimli bu qadınların
üz-gözündən yuxu əvəzinə fikir,
qayğı tökülür, gözlərini bir nöqtəyə,
yaxud pəncərəyə dikib nə barədəsə
fikirləşirlər: elə bil bütün dünyanın dərdi
onların çiyinlərindədir.
Bir dəfə səhər saat 06.00-da
"Şamaxinka" deyilən yerdə 65 nömrəli
avtobusun qapısına hücum çəkən
qadınları irəli buraxıb axırda salona daxil olandan
sonra isə təəccüb və heyrətdən
ayaqlarım az qala yerə yapışdı: ağzınacan
dolmuş avtobusda kişi cinsindən olan yeganə şəxs
mən idim (!!),
Düzü, bu vaqeə məni bir az kədərləndirdi...
Dədə-babadan eşitmişik ki, evin
qapısını birinci evin kişisi açıb ruzi
dalınca gedər. Bəs onda bu qadınların
xanımlıq etdikləri evlərin kişiləri hanı?
Bəlkə avtomobilləri ilə dayanacaqlarda lövbər
salıb 1 manatlıq "klient" axtaran sürücülərdir
o kişilər?
Əgər belədirsə, yenə də
şükür!
Amma sübh tezdən Bakı getdikcə daha vüsətlə
qadın dənizini xatırladır...
ƏNƏNƏ VƏ NOVATORLUQ
Mən həmişə köhnə ənənələrin
inkarının yox, yeniyə qovuşub yaşamasının,
öz ömrünü davam etdirməsinin tərəfdarı
olmuşam. Bu əfsanəvi
"Qaya" vokal kvartetinin bir ifası ənənə və
novatorluğun vəhdətinə, köhnə ilə yeninin
uğurlu sintezinə parlaq nümunə ola bilər.
"Qaya"nın unudulmaz üzvləri əyinlərində
o dövrün ən müasir dəbdə tikilmiş
kostyumları, boğazlarında qalstuk sanki zaman
maşınında bir neçə yüz il geriyə
qayıdıb ənənəvi musiqi incilərimizdən olan
"Almanı atdım xarala" mahnısınını
oxuyur, hələ üstəlik, rəqs də edirlər.
Özü də necə? Elə həmin o keçmişin
köhnə, aristokrat kişilər kimi. Onların
ölçülü-biçili əl-qol jestləri, ayaq hərəkətləri
teyxa millidir, amma bu millilik estrada musiqisinin qanadlarında nəsillərin
mədəni dəyərlərinin, zövqünün bir məcrada
bir-birini gözəlləşdirməsi kimi yeni, bənzərsiz
estetik hüzn qazanır.
Bu gün adına "popfolk" deyilən janrın ən
mükəmməl nümunəsini sən demə,
"Qaya" 45 il əvvəl yaradıbmış!
Vokalçıların milli koloritlə
cilalanmış xoreoqrafik jestləri bir yana, ifanın şirin
yerində tütəyin dil açıb estrada alətlərinə
meydan oxuması nəyə desən dəyər!
MƏNİ ANALI GÜNLƏRİMƏ QAYTARAN DUET
Fikrət Əmirovun "Gözün aydın"
operettasında Nargilə (Nəsibə Zeynalova) və Qəhrəmanın
(Lütfəli Abdullayev) məşhur duetini təxminən yarım
əsr əvvəl
Göyçayda eyvanımızın divarından
asdığımız radiodan anamla birlikdə dinlədiyim
anların sevinci hələ də mənimlədir. Anam bu dueti
çox xoşlayır və hər dəfə də ifa
başa çatanda gülməkdən yaşarmış
gözlərini silə-silə eyni sözləri deyirdi:
"Görəsən, bunlardan sonra camaatı kim güldürəcək?"
Mənim sadəlövh anam həmişəki kimi yenə
də haqlı idi!
Bəşir Səfəroğlu, Nəsibə Zeynalova,
Lütfəli Abdullayev, Əliağa Ağayev, Səyavuş
Aslan, Fazil Salayev, Yaşar Nuri kimi korifeylərdən sonra vulqar
ifadələrlə, arvad paltarı geyməklə,
üz-gözlərini əyməklə konyukturaya nökərçilik
eləyənlərin meydan suladığı
çağımızda əsl, sağlam gülüşə
tamarzı qalan biz deyilikmi?
Nə isə...
Hər dəfə bu dueti dinləyəndə o, məni
xoşbəxt olduğum o analı günlərə
qaytarır və anamın bir az fikirləşib dediyi növbəti
sözlər də qulaqlarımda səslənir: "Gör nə
gözəl səsi var canı yanmamışı!"
Söhbət unudulmaz Nəsibə Zeynalovadan, onun səsindən
gedirdi...
O ki qaldı musiqiyə Fikrət Əmirov hər
janrda, hər melodiyada da dahidir!
DƏLİ MUSTAFANIN TOY MACƏRASI
Göyçayda bir vaxtlar Mustafa adında məzəli
bir kişi yaşayırdı. Nəyə görəsə
hamı ona "Dəli Mustafa" deyirdi. Furqonlu bir motoskli
vardı və icazəsiz balıq ovlamağın, qeyri-qanuni
balıq alverinin qadağan olunduğu illərdə Mustafa
kişi həmin o motosikllə Göyçayın
küçələrini gəzərək balıq alveri
edirdi.
Ötən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində
mən bir neçə dəfə onu balıq almaq istəyən
qonşularımızla qiymət üstündə çənə-boğaz
eləyən yerdə görmüşdüm və belə qənaətə
gəlmişdim ki, alıcılar pul gətirmək
üçün evə gedəndə öz "dəliliyini"
mükəmməl şəkildə nümayiş etdirmək
üçün çırtıq çala-çala rəqs
edib uşaqları əyləndirməyinə baxmayaraq, Mustafa
kişi dəli-zad deyil, sadəcə dəli rolunu oynayır
ki, lazım gələndə sudan quru çıxa bilsin
(Əgər səhv edirəmsə, qoy ruhu məni
bağışlasın).
Vaxt çatıb vədə yetişəndə
hamı kimi Mustafa kişi də bu dünya ilə
vidalaşdı. Allah rəhmət eləsin. Amma onun adı ilə
bağlı bir çox real əhvalatlar az qala lətifəyə
çevrilib dildən-dilə keçə-keçə bu
gün də göyçaylıların yaddaşında
yaşayır. Birini danışım kefiniz
açılsın.
Deməli, Mustafa kişi oğluna toy edir. Toydan sonra
siyahıya baxıb görür ki, vaxtilə toyuna gedib toyana
saldığı şəxslərdən 20-25 nəfər
onun toyuna gəlib borclarını qaytarmayıb. Eləmir tənbəllik,
bir yekə qazan bozbaşı, həmin adamların sayı qədər
kasa və kiçik stəkanları, nəhayət 5-6
şüşə də arağı qoyur motosiklinin furqonuna,
başlayır bir-bir borcluların
qapılarını döyməyə. Ev sahibləri
qapını açan kimi tutub yaxalarından soruşur:
- Qardaş, filan tarixdə oğlunun toyunda iştirak
edib, bir kasa bozbaşını yeyib, yüz qram
arağını içib, 10 manat toyuna yazdırmışam?
"Hə" cavabı alan kimi kasalardan birini
bozbaşla doldurub verir ev sahibinin bir əlinə, yüz qram da
araq töküb stəkanı ötürür o biri əlinə
və deyir:
- Bax, bu, sənin bir kasa bozbaşın, bu da yüz
qram arağın. Yeyirsən ye, yemirsən yemə, öz
işindir. Amma zəhmət çək 10 manatımı
qaytar!
ELƏ DANIŞ Kİ...
Azərbaycanın televiziya məkanında bir neçə
telejurnalist var ki, öz müəllif proqramlarında söhbəti
intellektual reportaj (yaxud icmal, analiz) kontekstində qurur, amma
çatdırmaq istədikləri mətləbi söz, ibarə
oyunu, çarpaz cümlələr, metaforik ştamplarla bəzəyərək
estetikləşdirib az qala irrasional düşüncənin məhsulu
olan poetik mətnə çevirirlər. Zahirən bu, cəlbedici
görünür, aparıcının avazı adama xoş gəlir.
Amma mənim fikrimcə, bu, efir, televiziya dili deyil və
informasiyanın auditoriya tərəfindən düzgün emal
olunub mənimsənilməsində problemlər yaradır.
İnformasiya verilişlərində canlı
danışıq nitqi elə səsləndiyi andaca rahat qəbul
olunub tamaşaçıların
(dinləyicilərin) beyninə həkk olunmalıdır,
çünki hər cümlə bitən kimi yenisi gəlir.
Əgər bu cümlələr yuxarıda dediyim səpkidə
qurulursa, tamaşaçını onların kodlarını
açmaq, yəni müəllifin əslində nə demək
istədiyini aydınlaşdırmaq zorunda qoyur, beləliklə,
növbəti cümlələr artıq onun qulağına
yox, havaya deyilir və nəticədə o, Əlidən də
olur, Vəlidən də...
Yazı mətnində olduğu kimi, şifahi nitqdə
də fikri yığcam, səlis və aydın şəkildə
çatdırmaq xüsusi istedad tələb edir.
İnformasiya proqramlarını fəlsəfi traktat
üslubunda qurub fikri əsas mətləbdən
yayındırmaq, özünü savadlı göstərmək,
bunun üçün qəliz terminlərdən, əndrabadi bənzətmələrdən
istifadə etmək, bir fikrə nöqtə qoymamış o
birinə keçmək ucuz yoldur.
Əsas o deyil ki, sadə bir fikri mürəkkəb
quruluşlu cümlələrlə çatdırasan. Əsas
odur ki, ən mürəkkəb mətləbləri sadə,
anlaşıqlı və ifadəli cümlələrlə
ifadə edəsən.
İnformasiya proqramlarının digər bir azarı
elə informasiya anlayışının özü ilə
bağlıdır. Məlumdur ki, bu terminin tərifi barədə
vahid bir fikir yoxdur. Amma bu o demək deyil ki, istənilən xəbər,
məlumat informasiyadır. İnformasiya bizim üçün
tamamilə yeni olan, bizə lazım olan bilgi bazasını zənginləşdirən,
bilmədiyimiz, amma bilməli olduğumuz, maarifləndirən məlumatlardır.
Təəssüf ki, bəzi kanallar bu sadə həqiqəti
unudur, efirdəki boşluğu doldurmaq üçün mənasız,
heç bir idraki dəyəri olmayan olaylardan xəbər
düzəldib bizlərə informasiya adı ilə
sırıyır. Məsələn, filan yerdə filankəs ərinin
başını yarıb, filan rayonda iki nəfər içib
sərxoş olub, sonra bir-birini söyüb, nə bilim, filankəs
qonşusunun toyuğunu oğurlayıb və s. və i.a.
Belə "informasiya" axını kimə
lazımdır?
Əlisəfdər HÜSEYNOV
525-ci qəzet.- 2024.- 24 may,№91.- S.10.