İntellektual ədabazlar

Öz sərhədlərini bilmək

Esse

Əvvəlcə gözlərimi süzdürdüm, sonra üzümü turşutdum, bir neçə dəfə yönümü dəyişdim... Gördüm xeyri yoxdur. Axırda məcbur qalıb dilləndim: - “Ay xanım, çox xahiş edirəm, yavaş danışın. Axı tamaşa gedir”. Cavab ləngimədi. Əvvəlcə sarısaçlı, sonra isə qaraşın xanım dedi ki, əgər səsdən narahat oluramsa, yerimi dəyişim. Çünki onlar da mənim kimi bilet alıb gəliblər.

İzah etməyə çalışdım ki, biz futbolda deyilik, tamaşadayıq. Əgər birincidə olsaydıq, onların qışqırmağını da, hətta çılğın azarkeşlər kimi söyməklərini də keçə bilərdim. Ancaq biz stadionda yox, teatrdayıq və hər yerin özünəxas davranış qaydaları var. Qaraşın xanım bu dəfə nisbətən daha mülayim tərzdə bildirdi ki, tamaşa maraqsız gəldiyi üçün öz aralarında deyib-gülürlər. İstədim deyəm ki, bəs onda niyə gəlmisiniz? Gözüm səhnəyə tərəf tuşlanmış telefona sataşdı. Daha dillənmədim. Dişim bağırsağımı kəsə-kəsə sonadək oturdum.

Teatr mövsümünün bitməsinə az qalıb. Təkcə bu mövsüm dəfələrlə bu kimi hallarla qarşılaşmışam. Özü də təkcə teatrda yox, muzeydə, sərgidə, kinoda... Sözügedən situasiyaların baş qəhrəmanları da çox vaxt bir-birinə bənzər adamlar olub. Bu yazımda onların ümumiləşmiş obrazından söz açmaq istəyirəm.

Əyninə böyük olan pencək geyinəndə çiyinlərin səni necə nişan verirsə, aid olmadığın məkandakı davranışların da o cür nataraz görünür. Nə qədər gizlətməyə çalışsan da, gec-tez mimikandan belə vəziyyət aydın olur. Ümumiyyətlə, intellektual ədabazlıq görünən dağa taydır. Bəzi mövzularda saxta görüntü ilə özün haqqında fərqli təəssürat yarada bilərsən, ancaq üç-beş kitab oxuyub, dört-beş filmə baxmaqla intellektual obrazı oynaya bilməzsən. Cəhdi belə çox vaxt uğursuzluğa düçar olur. Əslində, nə o xanımları, nə də onlar kimi davrananları qınayıram. Bu, son dövrün trendidir, deyəsən. Dərd orasındadır ki, intellektual ədabazları təkcə tamaşa zalında yox, az qala hər yerdə görə bilərik.

Xüsusilə də, sosial şəbəkələrdə. Çünki virtual dünyada fərqli obraz yaratmaq çətin məsələ deyil. Bir həftə teatrdan şəkil paylaşırsan, o biri həftə hansısa klassik əsərdən hikmətli söz, ya da alayarımçıq baxdığın filmin adını. Beləcə olursan, intellektual adam.

Bu obrazın tamlığını qorumaq üçün ara-sıra teatra, sərgiyə getmək lazım gəlir ki, iki-üç şəkil üçün bəzən saatlarla işgəncəyə qatlanmağa məcbur olursan. İşgəncə sözünü təsadüfən seçmədim, çünki ağlı çayxanada qalan adam üçün saatlarla operada oturmaq asan məsələ deyil.

Fikir vermişəm, bu obrazı geyinənlərin çoxu əksərən imkanlı təbəqədən olurlar. Xüsusilə də, pulla sonradan tanış olan adamlar. Baxın, onlar bir çox hallarda özlərini başqa cür göstərmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar. Çünki kasıb insanların o qədər məişət qayğısı olur ki, çox vaxt belə özünütəsdiq vasitələrinə ehtiyac duymurlar. Əslində, bir tərəfdən bu, faydalıdır, çünki nəticə etibarilə sənət qazanır. Bir biletin artıq satılması maddi olaraq teatra dəstək olduğu kimi, dolu yerlər də səhnədəki aktyora stimuldur. Ümumi prosesə töhfəsini nəzərə alsaq, sözügedən məsələni tənqid əvəzinə təqdir etməliyik.

Ancaq fərdi nöqteyi-nəzərdən baxsaq, insanın özünü tanıması, potensialını bilməsi olduqca önəmli məziyyətdir. Həyat tərzi də çox vaxt bu bilgilərin üzərində qurulur. İntellektuallıq əmək istəyir, zaman istəyir, səbir istəyir. Bəzən bir tablonun mənasını anlamaq üçün aid olduğu cərəyanın xeyli xüsusiyyətini bilmək lazım gəlir. Yaxud da rejissorun tamaşada verdiyi hansısa mesaj başqa bir əsərdən çıxarış olur. Muzeydə gördüyün eksponatların mahiyyətini yalnız qırx beş dəqiqəlik ekskursiya ilə dərk etmək mümkün deyil. Əgər mövzuya yadsınızsa, bir sərgi, bir tamaşa, bir muzey ziyarəti sizə heç nə qazandırmayacaq. Əsl sənət təması sevir. Məsələn, bəzən bir rəssamın üslubunu tam şəkildə anlamaq üçün dəfələrlə sərgisinə getməli olursan. Bu isə öz növbəsində zaman tələb edir. Ümumiyyətlə, intellektual istirahətdən zövq almaq üçün zəngin bilgi baqajın olmalıdır.

Ən əsası, hamının intellektual olmaq kimi bir öhdəliyi yoxdur. Təbii ki, cəmiyyətdə savadlı şəxslərin sayı nə qədər çox olsa, bir o qədər yaxşıdır. Təkcə cəmiyyət üçün yox, elə fərdin özü üçün də. Ancaq bəzən olmayanda da olmur.

Sərhədlərini bilmək, özünə qarşı səmimi olmaq çox vacibdir. Əvvəllər mən də o qızlar kimi darıxdığım tamaşalarda az oturmamışam. Ancaq bu gün özümə qarşı daha səmimiyəm. Hansısa tamaşanı mənimsəməkdə çətinlik çəkirəmsə, sakitcə durub çıxıram. Ədabazlığa nə hacət?

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet.- 2024.- 25 may,№92.-S.10.