Sabir, Fikrət Sadıq və mən...

Yazının adı sizi çaşdırmasın. Söhbət səviyyə və xarakter uyğunluğundan getmir. Bizim eyniliyimiz bir gündə doğulmağımızdadır. Qalan məsələlərin eyniliyini söyləməyim çətindir - birinə yaşım, o birinə başım çatmır. Hərçənd elə gənc həmkarlarım tapılar ki, nəinki Fikrət müəllimlə, lap Sabirlə öcəşər. Və eləməyib tənbəllik məni təvazökarlığıma görə qınayar da. Əvvəlcə ürəyində, sonra qarşısına çıxanda. Amma sağlığınıza vecimə deyil beləsinin məni qabağına qatıb o yana-bu yana sürüməsi. Dədələrimiz demişkən, yel qayadan nə apara bilər? Olsa-olsa, bir-iki daş-kəsək.

Sabirin kim olduğu dərslərini babat oxuyan məktəblilərə bəllidir. Hətta, bağça yaşlı balalarımız da onun şeirlərini əzbərdən bilir. Hər halda, qabaqlar beləydi, ona görə hətta dedim. Yoxsa imanımı yandırmaq istəmərəm. "Uşaq və buz", "Gəl-gəl, a yaz günləri" vaxtilə bizim dilimizdən düşməzdi. Hərfləri, rəqəmləri öyrənməklə bir sırada bu və sadə, diləyatım pişik, xoruz, keçi və sair haqqında şeirləri öyrənmək dururdu. Sonra yavaş-yavaş mövzular dərinləşir, şeirlər ağırlaşırdı. Qəlizlik də elə bundan sonra başlayırdı. Sovet hökuməti Sabirin "Fəhlə..."sini özünə sərf eləyən şəkildə tədris eləyirdi. Şagirddən filologiya üzrə doktorluq elmi dərəcəsini müdafiə eləyənəcən hamı sovet fəhləsinə rəğbət, sahibkara nifrət hissləriylə alışıb-yanırdı. Hamımıza, daha doğrusu, çoxumuza elə gəlirdi ki, kapitalizmdən iyrənc, üzü kommunizmə gedən sosializmdən gözəl ictimai-siyasi quruluş yoxdur. Hardan biləydik, görəcəkli günlərimiz qabaqdaymış. Keçid dövrünə düşəcəyik, neçə-neçə keçilməzdən keçməli olacağıq, birinə uyğunlaşacağıq, beşinə yox. Mənim kimisisə əllidən sonra da səbəbi məlum olan əyrilərə gözünü döyüb baxacaq, düzəlməsindən ötrü baş sındıracaq. Ta bunu bilə-bilə, fikirləşməyəcək ki, əziyyəti özünə qalacaq. Sözümün canı odur ki, biz Sabiri o dövrün mövcud ideologiyasına uyğun şəkildə araşdırır, öyrənir, mənimsəyirdik. Həmin yanaşmaya görə, Mirzə Ələkbərin qatı sovet şairi, hətta ideoloqu olduğu qənaəti formalaşmışdı. Məncə, hələ bir az yumşaq dedim. Nədən ki, başbilənlər onu daha ciddi şəkildə təbliğ edir, yaradıcılığını eşim-eşim eşələyir, kommunizm ideyaları axtarırdılar. Əslində mirzə heç kimə qulluq eləməmiş, bu barədə heç düşünməmiş birisiydi. Onun fikri-zikri iki misrasından bəlliydi:

Şairəm, çünki vəzifəm budur əşar yazım,

...Pisi-pis, əyrini-əyri, düzü həmvar yazım...

Əlavə şərhə nə ehtiyac? Məqsədi, məramı nəzmə çəkdiyi iki misrasından bəlli olan şairdən ideoloq düzəltmək niyyəti sovet ədəbiyyatşünaslarının, fəlsəfəçilərinin hünəriydi. Sabirsə yüz ildir ki, bu cür cılız yanaşmalara yaxın düşmür, məhdud çərçivələrə sığmır. Onun dühası və enerjisi qarşısında hər şey acizdir. Nə o zamankı, nə də indiki təhsil və elm mirzəni axıracan kəşf eləməyib. Mövzu genişliyi, forma rəngarəngliyi, dil sərbəstliyi, sözü muma döndərmək məharəti, manevr imkanları boydan yuxarıdır. Ali təhsil almamış şair keçmişin və günümüzün neçə-neçə qələm ustalarını, şünasları qatlayıb cibinə qoyar. Cəsarəti, kinayəli qəhqəhəsiylə adamı şaşıran, talantıyla məəttəl qoyan qılınc kimi iti, kəsərli, söz sahibiylə qurşaq tutmaq hər oğulun işi deyil. Bax budur Sabirin böyüklüyü, əlçatmazlığı.

...Üz qoyuram gah neyistanlara, -

Bir sürü aslan görürəm, qorxmuram.

Məqbərəlikdə edirəm gəh məkan, -

Qəbirdə xortdan görürəm, qorxmuram.

...Leyk, bu qorxmazlıq ilə, doğrusu,

Ay dadaş, vallahi, billahi, tallahi,

Harda müsəlman görürəm, qorxuram!..

...Ta baxma müəllim sözünə, ta əməl etmə,

Axır utan, oğlum!

Çıx dağa, Daşa, yol kəsibən qarətə başla,

Axırda qaçaq ol;

Sal bir beşatan boynuna, bu adətə başla;

Həmmali-yaraq ol,

Xəlqə dayaq ol,

Hər işdə sayaq ol,

Var cana ziyanı -

Qeyrətdən uzaq qol!..

...Pah atonnan, nə ağır yatdı bu oğlan, ölübə!

Nə də tərpənməyir üstündəki yorğan, ölübə!

Bu qədər qışqırığa durdu qonum-qonşu təmam,

Dəbərişməz də veribdir, deyəsən, can, ölübə!

Aman, ay Molla dayı, bir kitab açdır, fala bax,

Tapmasan çarəsini sən də ordan: ölübə!..

Bu şeirləri əl boyda uşaq olan vaxtlarımda əzbərləyib tay-tuşlarımla bərabər "26-lar" mədəniyyət sarayının səhnəsində söylərdim. Şövqlə, aktyor sayaq.

...Fikrət Sadıq çoxdan tanıdığım, məni maraqlı adam sayan həmkarım Orxanın atasıdır. And içə bilərəm ki, kitabxanamda Fikrət müəllimin kitabları da var. Onun şeirlərini oxumuşam, bu da Allaha əyandır. Di gəl, indi deyəcəklərimdən savayı, heç nə yadıma gəlmədi:

O yerdəki həyət var, həyat yox,

O yerdəki həyat var, həyət yox.

O yerdəki həyət də var, həyat da,

Həmin yerdə adam yoxdu mən adda.

Üç cür olur zurnaçılar:

Biri elə zurna çalar,

Biri belə zurna çalar,

Biri də elə-belə zurna çalar.

Bu şeirin ruscaya tərcüməsi də yaddaşımda ilişib qalıb. Rəhmətlik Mənsur Vəkilovun ustalığı sayəsində:

Одна дуда играет туда,

Другая дуда играет сюда,

Третий дуда и туда и сюда.

Bu şeir insanın kimliyini, nəçiliyini yaxşı ifadə edir. Həmin misraları eşidən gündən fikir-xəyaldayam. Elə-belə zurna çalmaq, yaxud da kimə gəldi züy tutmaq fikrindən uzaq olmağım rahatlığımı pozub. Siz necə, narahat deyilsiniz?

Seymur ELSEVƏR

525-ci qəzet.- 2024.-31 may,№95.-S.12.