Bir.., bir.., sol!..

Qarabağ müharibələrinin qazi adını uca tutan bütün qazilərinə ithaf edirəm.

Hərbi xidmətdə "sıra addımları" deyilən bir anlayış var. Mahiyyəti budur ki, hərbi qulluqçular sırada sinxron şəkildə - eyni vaxtda, müəyyən olunmuş qaydada "bir, iki (bəzən üç, dörd), sol (yəni sol ayaq)" komandası altında addımlayırlar. Əgər komanda verilmirsə, bunu öz ürəklərində təkrar edirlər ki, ahəngdarlıq pozulmasın.

lll

Bir.., bir.., sol.., bir.., bir...

"İki" yox idi. "İki"nin yükü sağ ayağına düşməli idi ki, onun da yerində şalvarının boş balağı sallanırdı.

Fikirləşdi ki, qoltuq ağaclarının köməyi ilə "iki"ni dirildə bilər. Deməli, sol ayağı atanda - "bir", qoltuq ağaclarını yerə vuranda - "iki", bir.., iki...

Üç aydan çox idi ki, ayaqqabılarının sağ tayı lazımsız əşya kimi evin bir küncünə atılıb qalmışdı - daha onlara ehtiyac yox idi. Şalvarlarının sağ balağını isə dizdən aşağı kəsib ağız-ağıza tikmək olardı. Amma anası əsla bu işə qol qoymazdı. Onu buna razı salmaqmı olardı? Arvad özünü elə tuturdu ki, guya insan da ağac kimi pöhrələyə, təzədən qol-budaq ata bilər və oğlunun da yeri boş qalmış sağ ayağı nə vaxtsa pöhrə kimi öz yerində bitəcək. Bəlkə elə buna görə onun corablarını yuyanda sağ və sol taya ayırmırdı, ikisini də bir yerdə yuyur, bir yerdə qurudurdu, çəkmələrini təmizləyəndə sağ tayı sol taydan çox silirdi, şalvarlarının sağ balağının şaxı solunkundan çox olurdu. Bu gün səhər anası köhnə əsgər şalvarını ütüləyəndə divanda oturub məxsusi göz qoymuşdu. O, qırış parçanın ütüyə asanlıqla ram olmasına maraqla baxırdı, amma qaynar ütü şalvarın sağ balağının üstündə hərəkət edəndə dizinin büküyündə - qıçının bitdiyi yerdə dəhşətli bir sancı qopdu - sanki sağ ayağı orda - masanın üstündəki şalvarının sağ balağının içində idi və ütülənən də şalvarın balağı yox, onun sağ ayağı idi.

Qəribədir, ayağını itirəndə bu ağrının heç üçdə birini yaşamamışdı.

Avtomatı ayağa çəkib daha 3 dığanı cəhənnəmə vasil edəndən sonra dabanına tüpürüb it kimi qaçan o birilərinin dalınca yolun əks tərəfinə keçmək üçün irəli atıldı və üç-dörd addımdan sonra minaya düşdü. Əvvəlcə sağ ayağının altında alov parıldadı, sonra hansısa qüvvə onu top kimi havaya qaldırıb bir neçə metr qıraqda yerə çırpdı... Gözünü sanitar maşınında açanda başını azca qaldırıb gördü ki, sağ ayağı şalvarının qəlpələrdən deşik-deşik olmuş balağından az qala asılı qalıb. Amma o, ağrı hiss eləmirdi, daha doğrusu, ağrıyan onun ayağı yox, ürəyi idi. Son gücünü toplayıb - "Məni hara aparırsınız?" - deyə hayqırdı. - "Maşını geri döndərin. İşimi başa çatdırmamışam axı. O alçaqların dalınca tək ayaqla qaçacam - ta Xocalıdakı qırmızı paltarlı körpə qızın intiqamını alana qədər..."

Müharibə başlayanda könüllü daxil olduğu bir aylıq ikinci əsgərlik həyatı beləcə başa çatdı. Sonra ev, anasının dəhşətdən əyilmiş üzü, qonum-qonşunun boğuq səslə verdikləri ürək-dirək, bir də kiminsə hər gecə yorğan altında xısın-xısın ağlamağı. Anası idi, təbii ki...

Görəsən, atası sağ olsaydı, o, nə edərdi, özünü necə aparardı?

Ortasında balaca çarhovuz olan bağın bərabərinə çatanda dayandı. Qoltuqlarının altı ağrıyırdı. Avtobus dayanacağından bura qədər beş-altı dəqiqəlik yol idi. Beş dəqiqəlik yolu gəlincə bu qədər yorulmuşdusa, gör onu həkim-ekspert komissiyasına çatana qədər nə həngamə gözləyirdi.

Bədəninin ağırlığını sol əlindəki ağaca salıb buruldu, domino oynayan qocaların yanından keçib bir cərgə ilə sıralanmış ağacların altında baş-başa dayanmış skamyalara tərəf getdi, elə birinci skamyaya çatan kimi dayanıb oturdu.

Sol tərəfdəki böyük ağacın altına bir dəstə gənc oğlan və qız - çox güman tələbə idilər - yığışmışdı, nə barədəsə danışıb gülürdülər. Sağ tərəfdəki skamyada gənc bir oğlan yanında əyləşmiş qızın əlini sığallaya-sığallaya qulağına nə isə pıçıldayır, qız da xoşbəxtcəsinə gülümsəyirdi...

Nəyə görəsə anasının səfərbərlikdən qabaq az qala hər gün təkrar-təkrar dediyi sözlər qulaqlarında cingildədi: "A bala, daha vaxtdır, bir qız seç, toyunu edək. Görürsən ki, təkəm, çatdıra bilmirəm..."

Amma indi...

İndi anasının gözləri, baxışları ayrı şey deyirdi. O baxışlarda əvvəlki ümiddən, qarşıdakı sevincdən heç nə qalmamışdı, əksinə, qorxu qarışıq qəribə bir çaşqınlıq, nigarançılıq vardı o baxışlarda. Arvad elə bil özü boyda bir sual işarəsinə dönmüşdü, beli bükük sual işarəsinə. Özü də yorulub əldən düşmüşdü. Əlbəttə, bilirdi nəyə görə. Çünki belə "sual işarələri" ilə küçədə, yolda çox qarşılaşırdı - aralarında yaşlı kişilər də olurdu, qadınlar da. Amma çoxu gənc qızlar idi və əksəriyyətinin də baxışlarında dərin bir təşviş, dibsiz bir boşluq vardı - elə bil şalvarının sağ balağının içindəki boşluq onların baxışlarında güzgüdəki kimi əks vururdu.

O, gənc, yaraşıqlı idi, amma bilirdi ki, gəncliyinin, yaraşığının tən yarısı həmin o partlayışın dalğasında havaya sovrulub və onu geri qaytarmaq mümkün deyil

Ağac təzə pöhrə verə bilir, amma kəsilmiş budağın yerindən təzə budaq çıxmır, axı.

Lənət sənə kor şeytan! Hansı qız öz gözəlliyini bu boşluğa qurban verər, xoşbəxtliyini bu boşluğu doldurmaqda görərdi?

Sonra özünü danladı: "Yox, qardaş, belə olmaz. Deyəsən, çox dərinə getdin. Sənə kim haqq verib ki, başqalarının yerinə danışıb, hökm verirsən? Bəlkə səhv edirsən? Bəlkə var belə qızlar?"

Vaxtilə televizorda gördüyü və tez-tez xatırladığı bir filmin kadrları yenə də gözlərinin önündən keçdi...

Gənc oğlan onu sevən qızla yox, daha gözəl olan ayrısı ilə evlənir. Meşə təsərrüfatında işləyən oğlanın üstünə bir gün iri bir ağac aşıb onurğasını zədələyir və o, yatağa düşüb ayağa qalxa bilmir. Gözəlçə arvadı dərhal şey-şüyünü yığışdırıb birdəfəlik evdən gedir, ərini tək və köməksiz qoyur. "Əvvəlki" qız bunu eşidən kimi özünü yetirir və onun ağlagəlməz səyləri nəticəsində oğlan sağalıb ayağa qalxır, hətta yeriməyə başlayır.

Əlbəttə, bu əhvalatda həqiqətə oxşar nəsə vardı, amma şişirtmə də yetərincə idi. Üstəlik, bu həqiqət rus qızları üçün tapılmış həqiqətə daha çox bənzəyirdi, çünki o qız sevdiyi oğlanın sağalması üçün min dona girirdi - onu oxşayırdı, əzizləyirdi, cürbəcür mahnılar oxuyurdu, ən başlıcası isə iflic olmuş sinirlərini oyatmaq üçün hər gün qarşısında rəqs edirdi.

Yox, kino başqa şeydir, həyata bənzəsə də, hər halda həyatın özü deyil. Filmlər həmişə xoşbəxt sonluqla bitir. Həyatda isə belə olmur axı.

O, indiki aqibətinə qətiyyən peşman deyildi, əlil olmasını da ürəyinə salıb dərd eləmirdi. Ayağını itirsə də, işğaldan azad olunmuş vətən qazanmışdı və o vətəndə başını dik tutub şəstlə gəzməyi hər şeyə dəyərdi. Düşünürdü ki, fiziki cəhətdən sağlam, amma mənəvi cəhətdən şikəst olub tənə, istehza obyektinə çevrilməkdən, vicdan əzabı çəkə-çəkə yaşamaqdansa,

şikəst olub, məğrur kişi adı daşımaq yüz dəfə yaxşıdır. Məgər başını dik tutub alnıaçıq, üzüağ gəzməkdən şərəfli bir şey vardımı bu dünyada kişi üçün?

İnanırdı ki, bütün dünyaya səs salan ən əzəmətli, ən gurultulu toy da onun toyu olacaq - bəy kürsüsündə vüqarla, qürurla əyləşəcək, yanında da onun qüruruna, qeyrətinə qısılmış ağ paltarlı gözəl, göyçək bir qız. O qız ki, düşmən əlinə keçməmək, namusunu, şərəfini qorumaq üçün heç vaxt özünü qayadan atmaq təhlükəsi ilə qarşılaşmayacaqdı...

Qolları üstə keçinən əsgər dostunun son sözləri qulaqlarında gurladı: "Biz vətəni otuz illik xəcalətdən xilas edib yenidən diriltdik. Nə qədər ki, vətən var, biz də diriyik, qardaş..."

Ürəyi darıxdı. Buradakı asudəlik, sakitlik nəyə görəsə ona ləzzət vermirdi. Durub getmək lazım idi. Əl ağaclarımn qoltuqlarının altına sıxıb qalxmaq istəyirdi ki, qəfildən bağın sağ tərəfindən uşaq səsləri gəldi. Başını döndərib baxdı: bir dəstə uşaq idi, bir cərgəyə düzülüb çarhovuza tərəf addımlayırdı. Çox güman ki, yaxınlıqdakı məktəblərin birindən gəzməyə çıxmışdılar. Əgər belə idisə, yanlarında addımlayan xurmayı saçlı qız da əlbəttə ki, müəllimələri idi.

Uşaqlar gəlib çarhovuzun yanında dayandılar. Rabitəsiz, qarmaqarışıq səslər bağı başına götürdü.

O qalxdı, bayaq gəldiyi yola tərəf buruldu və elə o andaca uşaqların arasından təxminən 8-9 yaşlı totuq bir oğlan yerindən götürülüb ona tərəf qaçdı, gəlib üç-dörd addımlığında dayandı və əllərini böyük adamlar kimi belinə qoyub gözlərini şalvarının boş balağına dikdi. Sonra başını qaldırıb düz onun gözlərinin içinə baxdı:

- Əmi, müəlliməmiz deyir ki, siz qəhrəmansınız! Bu, düzdür?

Bu suala cavab vermək bəlkə də yüz yox, min dığanı öldürməkdən də çətin idi.

- Mən də sizin kimi qəhrəman olacam, əmi!

- Mən də! - dəstədən daha bir oğlan uşağı irəli sıçrayıb dostunun bu istəyinə əlüstü şərik çıxdı.

- Mən də!.. Mən də!.. Mən də!.. - səslər bir-birinə qarışdı, oğlanlı-qızlı hamı hərəkətə gəldi, uşaqlar bir-birini itələyə-itələyə irəli cumdular. Elə bil əynində əsgər paltarı olan bu əmini inandırmağın yeganə yolu ona daha yaxın dayanmaqdan, daha ucadan qışqırmaqdan keçirdi.

Qəfildən şalvarının sağ balağının içindəki boşluqda dəhşətli ağrı hiss elədi - olmayan ayağının ağrısını...

Heç nə demədi. Əlini uzadıb qəhrəman olmağı birinci arzulayan oğlanın qıvrım saçlarımı sığalladı. Sonra yoluna davam elədi - eyni ilə bağa gəldiyi kimi: "bir.., bir.., sol..."

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2024.-31 may,№95.-S.10.