Dəhşətlər və bədbəxtliklər. Ləyaqət və iradə xilaskar rolunda

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Ölkədə iqtisadi və sosial vəziyyət də çox ağır idi, yeni hökumətin həyata keçirdiyi tədbirlər böhranı daha da dərinləşdirirdi. "Hərbi kommunizm" siyasəti məhsuldar qüvvələrə böyük zərbə vurdu. Kəndlilərin ərzaq taxılı zorla müsadirə edilirdi. Bu siyasətin acı nəticəsi, onu dəyişmək lüzumu yaratdı, ərzaq vergisinə və bütünlükdə Yeni İqtisadi Siyasətə (NEP-ə) keçildi. Bu, iqtisadiyyatın, az da olsa, canlanmasına səbəb oldu, lakin az vaxt keçməmiş onun ləğvi baş verdi. Çünki Lenin özü də Yeni İqtisadi Siyasətin müvəqqəti olduğunu bildirmişdi, onun qüvvəyə minməsi kapitalist münasibətlərinin aşağı səviyyədəki bərpasına yol açmışdı və bu sosializm prinsiplərinə xəyanət sayıla bilərdi.

Leninin səhhəti 1922-ci ilin sonundan pisləşməyə başladı, burada Mixelson zavodunda sui-qəsd nəticəsində aldığı güllə yarası da öz təsirini göstərmişdi. Sonrakı ildə o, insult oldu və danışa bilmədi. Bu məqsədlə Nikolay Buxarin demişdi ki, dünyanın ən güclü ağlının özünü ifadə edə bilməməsi kimi böyük haqsızlıq baş vermişdir.

1923-cü ilin əvvəlində, əslində, Corc Vaşinqtonun "Vida məktubu"na bənzəyən, vəsiyyət tipli sənədi Lenin imzalamışdı. Bu məktubunda o, özünə kimin varis olacağını bildirməmişdi, Siyasi Bürodakı öz silahdaşlarının istedadları ilə yanaşı, nöqsanlarını da göstərmişdi. İ.V.Stalin 1922-ci ildə partiyada yeni yaranan baş katib vəzifəsinə seçilmişdi. Lenin bu vəzifəni texniki bir iş hesab edirdi. Stalin isə əlində böyük səlahiyyətlər cəmləşdirmişdi, partiyadakı kadr siyasəti onun inhisarında idi və öz tərəfdarlarını yerlərdə rəhbər vəzifələrə irəli çəkmişdi. Ona görə də Lenin məktubunda Stalinin öz əlində böyük hakimiyyəti mərkəzləşdirdiyini əsas götürərək, bu vəzifənin başqasına verilməsini məsləhət görmüşdü. Ölümündən sonra keçirilən XIII qurultayda (1924-cü il) Leninin məktubu ilə qurultay iştirakçıları tanış edilmişdi. Lakin qurultay mərhum partiya rəhbərinin təklifinə qulaq asmayaraq, Stalini həmin vəzifədə saxlamışdı. Bununla da Stalin partiya aparatında rəhbərliyini möhkəmləndirmişdi və bu, inqilab xadimlərinin, Leninin silahdaşlarının təqib edilməsinə və tədricən aradan götürülməsinə yol açmışdı.

Leninin son məktubunun yaranması səbəbləri də məlum olmuşdur. Ağır xəstə olan Lenin Moskvadan kənarda, Podmoskovnoye Qorki adlanan kənddəki sanatoriyada qalırdı. Onun yanına getməyə Stalinin icazəsi lazım idi. Arvadı Nadejda Konstantinovna Leninin yanına tez-tez getmək istədiyindən, Stalin buna etirazını bildirmişdi və onun bu hərəkətini Krupskaya Leninə, Stalinin onu təhqir etdiyi kimi xəbər vermişdi. Stalinin belə hörmətsizliyi Lenini hiddətləndirmişdi və bəzi versiyalara görə belə məktubun katibəyə diktə edilməsinə gətirib çıxarmışdı.

V.İ.Lenin xəstə yatdığı Podmoskovnoye Qorkidə 21 yanvar 1924-cü ildə vəfat etdi. Onun tabutunu Moskvaya gətirdilər və orada cəsədi tələsik düzəldilmiş müvəqqəti Mavzoleyə qoydular. İ.V.Stalin bu vaxt Leninin xatirəsinə müraciətdən ibarət and xarakterli matəm çıxışı etmişdi. Sonralar Stalin "Leninizmin əsasları" adlı nəzəri əsər də yazmışdı.

Leninin şəxsi həyatı, siyasi fəaliyyəti kimi heç də uğurlu olmamışdı. Cavanlığından ölənə qədər Nadejda Krupskaya ilə nikahda olmasına baxmayaraq, onların övladı olmamışdı. Nadejda Konstantinovna müəyyən xəstəliyinə görə ərindən daha tez qocalırdı və diqqəti cəlb etməyən bir qadına çevrilmişdi. Ona görə də Lenin ailə sədaqətsizliyindən qaça bilməmişdi. O, İsveçrədə olarkən gözəl İnessa Armanda vurulmuş və inqilabçı qadınla uzun müddət yaxınlıq etmişdi.

İnessa Armand ailəli idi, əxlaq barədə qüsurlara da malik idi. Onun altı uşağı olmuşdu, onların atalarını dəqiq müəyyən etmək də çətin idi, çünki qadın ərinin qardaşı ilə də yaxınlıq edirdi. Ancaq Lenin ona vurulmuşdu, dərin məhəbbət bəsləyirdi. Ona görə də oğlan uşaqlarından birinin bioloji atasının Lenin olduğunu müəyyən etmək çətin deyildi. 1980-ci illərdə "Arqumentı i faktı" qəzeti (Bu mətbu növü 30 milyondan artıq tirajla buraxılırdı) gənc yaşlarında olan bir kişinin portetini vermişdi, o, Armandın Berlində yaşayan oğlunun şəkli idi. Bu şəkildən, elə bil ki, gənc Lenin adama baxırdı. O, atasına xas olan dəbdə geyinmişdi, iri alnı, batıq gözləri, səliqəli bığı və çənəsinin uzunluğunu örtən saqqalı var idi. Övladın atasına belə çox oxşamasına nadir hallarda rast gəlmək olur, elə bil ki, oğlu deyil, bu, onun klonu idi. Lakin Lenin özünün bastard oğlunun mövcudluğunu etiraf edə bilməzdi, bu, onun nüfuzuna ağır təsir göstərərdi. Həm də Lenin Aleksandra Kollontayın o vaxtlar azad sevgi barədəki "bir stakan su" nəzəri ideyasını bəyənmirdi, möhkəm dövlət üçün möhkəm ailənin mövcud olmasının tərəfdarı idi. Ona görə də ölənə qədər doğma oğlunu etiraf etməkdən yayınmışdı.

V. İ. Lenin bolşevik partiyasının banisi və lideri kimi partiyaya rəhbərliklə yanaşı, elmi yaradıcılıqla da məşğul olurdu. Mövcud vəziyyətin dəyişilməsi ilə əlaqədar olaraq, marksizmə düzəlişlər etməkdən də çəkinmirdi. Marks inqilabın məhsuldar qüvvələrin gur inkişaf etdiyi ölkədə, istehsal münasibətlərinin onlara buxova çevrildiyinə görə sosialist inqilabının baş verəcəyini bildirmişdi. Rusiya isə Avropanın iqtisadi cəhətdən ən geridə qalmış böyük ölkələrindən biri idi, Marks nəzəriyyəsinə görə, burada inqilabın qələbəsi qeyri-mümkün idi. Lenin isə I Dünya müharibəsinin yaratdığı şəraitdən, Rusiyanın məğlubiyyətlərindən və ağır canlı qüvvə itkisindən istifadə edib, bir ölkədə, həm də geridə qalmış Rusiyada inqilabın qələbəsinin mümkün olduğuna inandığından, marksizmin cızdığı nəzəri əsaslar çərçivəsindən çıxmaq yolunu seçmişdi. Ona görə də Lenin inqilabda alim, elmdə inqilabçı hesab olunur.

Leninin yaratdığı dövlət XX əsrin ikinci onilliyində meydana gəldi, lakin 74 il sonra əsrin son onilliyində tarixin arxivinə getməli oldu. SSRİ-nin dağılmasında xarici qüvvələr çox maraqlı idi. Lakin 1980-ci illərin sonundan etibarən ölkənin daxilində də quruluşa qarşı etiraz nümayişləri baş verirdi. Millətlərarası münasibətlər də formal "xalqlar dostluğu" ideyasını kənara atıb, düşmənçilik müstəvisinə keçdi. Bu isə sovet hakimiyyətinin dağılması, bəzi mülahizələrə görə, nəticədə XX əsrin ən böyük geostrateji fəlakətinin baş verməsinin detonatoru rolunu oynadı.

Lenin və onun silahdaşları monarxiyanın izini bütünlüklə itirmək üçün hər cür qəddar tədbirlərə əl atırdılar. 1918-ci ilin 17 iyuluna keçən gecə imperator II Nikolayın özü, uşaqları ilə birlikdə bütün ailəsi Yekaterinburqda güllələnmişdi. Buna MİK sədri Y.M.Sverdlovun göstəriş verdiyi versiyası irəli sürülür. Leninin razılığı olmadan, o, təkbaşına bunu edə bilməzdi.

Lenin əslində, kütləvi terrorun təşəbbüskarı və təşkilatçısı idi. O, hakimiyyət naminə istənilən qanun pozuntusuna getməyə hazır idi, dəfələrlə güllələmək, asmaq, girov götürmək kimi qanuna zidd çağırışlarla çıxış etmişdi. 1920-ci ilin yanvarında İrkutskda bolşeviklər məhkəmə hökmü olmadan admiral A.V. Kolçakı güllələmişdilər.

Lenin təkcə mahir strateq deyildi, taktikadan da yaxşı baş çıxarırdı, zamanın nəbzini ustalıqla tuturdu. Petroqradın xarici təhlükə hesabına tutulacağı ehtimalını əsas götürülərək, hökumət 1918-ci ilin martında Petroqraddan Moskvaya köçürülmüşdü və paytaxt da artıq Moskva idi.

Leninin tarixi xidmətləri danılmazdır, ona dünya proletariatının rəhbəri kimi sitayiş edilirdi. Maksim Qorki Leninin yaxından tanıdığına görə yazmışdı: "Onun üçün fəhlə sinfi - dəmirçi üçün filiz demək idi".

Dahi Albert Eynşteyn 1929-cu ildə rus inqilabının başçısı haqqında fikrini bildirərkən demişdi ki, "Sosial ədalət naminə öz şəxsiyyətini qurban verdiyinə görə, mən Leninə hörmət edirəm".

Leninin nitqində qüsurlar var idi. O kəkələyirdi, lakin onun natiqliyi öz təsir qüvvəsinə və cazibədarlığına görə kütlələrə təsir göstərə bilirdi. Onun pərəstişkarları yüz milyonlar olduğu kimi, düşmənləri də az deyildi. Onlar Leninə şəxsən deyil, onun ideyalarına qarşı düşmənçilik edirdilər. Bəlkə də, onun şəxsi düşməni yox idi, inqilab dahisi olması isə şübhəsiz olduğundan, bütöv bir XX əsr ərzində isə heç kəslə müqayisə edilməyən bir ikonaya çevrilmişdi. Hətta Meksika rəssamı Dieqo Rivera milyarder Rokfellərin sifarişi ilə Nyu-Yorkda divarda çəkdiyi freskaya Leninin portretini də əlavə etmişdi, bundan narazı qalan sifarişçi onu pozmağı tələb edəndə, Rivera işini yarımçıq qoyub, Nyu-Yorku tərk etmişdi.

Uinston S.Çörçill

(1874-1965-ci illər)

Uinston Çörçill siyasətə qatıldıqdan sonra hərbi-dəniz qüvvələri (Admiralteystvo) komandanı və nazir vəzifələrində olmuşdu. I Dünya müharibəsi onun üçün uğurlu olmamışdı. 1915-ci ildə Qallipoli döyüşü ingilislərin böyük itkisi və məğlubiyyəti, türklərin qələbəsi ilə nəticələnmişdi. Bu döyüşün təşəbbüskarı Çörçill olmuşdu, o, Qallipolidə Osmanlı ordusuna qalib gəldikdən sonra İstanbula hücum və şəhərin işğalı üçün əlverişli şərait yaranacağını vəd etmişdi. Lakin türklərin kəskin müqavimət göstərəcəkləri ehtimalını nəzərə almamışdı, hansı ki, Krım müharibəsində ingilislər "yüngül süvari" hücumunun acı nəticəsini görmüşdülər və bunu yaddan çıxarmamalı idilər.

Bu məğlubiyyətə görə Çörçill hərbi-dəniz komandanlığından istefa verməyə məcbur oldu. Onun 1918-ci ildə Rusiyaya hücum edilməsi barədəki təşəbbüsü də uğurlu olmamışdı və Rusiya ərazisinə müdaxilə edən qüvvələr geri, vətənə dönməyə məcbur olmuşdular.

1915-ci ildəki Qallipoli döyüşü Çörçillin müvəqqəti iflasına səbəb olsa da, gələcək Baş nazir Klement Ettli də həmin döyüşdə yaralanmışdı. Axırıncı 1945-ci il seçkilərində məğlub olan U.Çörçilli həmin vəzifədə əvəz etmişdi. Qallipoli döyüşü türklərə şərəf gətirməklə, İstanbulu tutmaq istəyən britaniyalıların ağılsız ambisiyalarına son qoymuşdu. Bu döyüş həm də İngilərənin iki böyük siyasi xadiminin taleyində özünəməxsus rol oynamışdı.

Lakin Çörçill böyük vətənpərvər olaraq qalırdı, 1933-cü ildə Hitlerin, nasistlərin hakimiyyətə gəlməsi Böyük Britaniya imperiyası üçün böyük təhlükə olduğunu hiss edərək, İcmalar Palatasının üzvü kimi ardıcıl olaraq bu təhlükəyə cavab olaraq ordu quruculuğuna diqqəti artırmağı tələb etsə də, Hitlerlə sülhün mümkün olmasına çox inanan Baş nazir Nevill Çemberlen parlament üzvünün xəbərdarlıqlarını qulaqardına vurmuşdu.

1938-ci ilin sentyabrında Çemberlen Çexoslovakiyanın işğalına yol açan biabırçı Münhen sazişinə imza atdıqdan sonra Londona qayıtdıqda, hava limanında əlindəki kağız parçasını göstərib, İngiltərəyə sülh gətirdiyini lovğalıqla bildirmişdi. Çörçill isə parlamentdəki çıxışında bunu alçalma və müharibəni seçmək kimi qiymətləndirərək demişdi ki, siz əvvəlcə alçalmanı seçdiniz, müharibəni gözləmək də çox çəkməyəcəkdir. Onun peyğəmbərliyi həqiqətə çevrildi, düz bir il sonra Hitlerin Polşaya müdaxiləsi ilə II Dünya müharibəsinə start verildi.

1940-cı ilin mayında Çörçill Baş nazir təyin edildi, bundan bir qədər əvvəl o, Admiralteystvoya başçılıq etmişdi. Üç gün sonra keçirilən parlament iclasında o, ölkədə son ingilis qalana qədər quruda, suda, havada Hitler nasizminə qarşı mübarizə aparılacağını bildirməklə, xalqa yağlı vədlər verməyib, dedi ki, mən yalnız ağır zəhmət, tər və qan axıtmağı vəd edirəm.

1940-cı ilin iyununda Fransa məğlub olduqdan sonra, 1922-ci ildə Hitlerin vəd etdiyi SSRİ-yə dəhşətli basqının başlanmasına qədər, bir il müddətində Böyük Britaniya Hitler ordusunun hava və dəniz hücumlarını təkbaşına sinə gərdi və görünməmiş bir dözümlülük göstərdi. Fransa məğlub olduqdan sonra isə onun donanmasının Almaniyanın əlinə keçməməsi üçün, ağla gəlməyən bir hərəkətə əl atdı, atəşlə fransız gəmilərini batırdı.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet .- 2024.- 2 noyabr(№202).-S.22.