Bir mahnının
mahnası
ANDREY BABAYEV KİM OLUB?
UEFA Çempionlar Liqasının rəsmi səhifəsi
"Barselona" futbol klubunun gənc ulduzu Lamin Yamalın
"Qızıl top" mərasiminə gəlişini Azərbaycan
mahnısı ilə paylaşdı. Bir neçə gün bu
xəbər saytlarımızı bəzədi, biz də
baxdıq, fərəhləndik. Bu öz yerində. Ancaq xəbərin
davamı da var axı...
Davamı belə idi ki: "Gənc ulduzun mərasimin
keçirildiyi zala daxil olduğu görüntülərdə
Sara Qədimovanın "Pıçıldaşın, ləpələr"
mahnısı yer alıb. Mahnının musiqisi isə Andrey
Babayevə məxsusdur".
Hə... Xəbərin birinci cümləsində necə
deyirdi? Azərbaycan mahnısı. Di gəl, cəmi dörd
saniyədən ibarət videoda Sara xanımı eşitmirik.
Belə olan halda üzümüzü tuturuq musiqinin dilinə
- yəni sonuncu cümləyə. Və aydın olur ki, xəbərin
başlığı ilə sonuncu cümlədəki isim
ziddiyyət yaradır. Azərbaycan mahnısı və
mahnının müəllifi milliyyətcə erməni Andrey
Babayev..
Ermənilər bizim fərəh dolu
paylaşımlarımızın altında bəstəkarın
miliyyətini vurğulayırlar.
Bəs yaxşı, bizim bu arqumentə verəcək
cavabımız varmı? Əgər siz Andrey Babayevin
adını internetdə axtarışa versəniz, Azərbaycan
dilində iki-üç mənbə güclə
taparsınız. Bəstəkarın vikipediyası belə
vur-tut beş-altı cümlədən ibarətdir. Əgər
siz rus, yaxud da ingilis dilində axtarış versəniz, Andrey
Babayev haqqında kifayət qədər məlumat
tapacaqsınız. Ancaq orada yazılanların neçə
faizi həqiqətdir? - bax bu suala cavab tapmaqsa, çətin məsələdir.
Əgər söhbət Üzeyir Hacıbəylidən
dərs alan, Qara Qarayevin ilk tələbələrindən olan
bir bəstəkardan gedirsə, deməli, burada milliyyətdən
daha vacib mətləblər var. Məhz, həmin məqamlara
işıq tutmaq üçün bir neçə
musiqişünasla əlaqə saxladıq. Təəssüf
ki, istədiyimiz cavabı heç birindən ala bilmədik.
Kimi bəstəkarın milliyyətini əsas gətirdi, kimi də
haqqında kifayət qədər məlumatın
olmadığını. Əlim hər yerdən üzüləndən
sonra yadıma Sərdar müəllim düşdü. Bildim
ki, kim bilməsə də, o biləcək, kim danışmasa
da, o danışacaq...
Beləcə üz tutdum Üzeyir Hacıbəylinin
ev-muzeyinə.
Müsahibimiz Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyinin
direktoru, Xalq artisti Sərdar Fərəcovdur.
- Sərdar müəllim, kim idi Andrey Babayev?
- Andrey Babayev Qarabağda - Masmına kəndində
doğulub. Masmına Hadruta yaxındır. Bildiyiniz kimi, Hadrut
Üzeyir Hacıbəylinin müəllimlik fəaliyyətinə
başladığı kənddir. Təsadüfi deyil ki,
otuzuncu-qırxıncı illərdə musiqi sevgisi olan adamlar
Üzeyir bəyin üzünü belə görmədən
adını tutub Bakıya gəlirdilər. Bu, Fikrət
Əmirova, Hacı Xanməmmədova, Asəf Zeynallıya, o
cümlədən Andrey Babayevə də aiddir. Üzeyir bəy
onların hamısını qanadının altına
almışdı.
Andrey Babayev çox istedadlı adam olub. Cəmi 41 il
yaşayıb. Çox gözəl tar çalırdı.
Əvvəlcə Üzeyir bəyin tələbəsi olan bəstəkar
müəlliminin musiqi ideyalarına sadiq idi. Təsadüfi
deyil ki, o, sonradan Moskvada Dimitri Şostakoviçin sinifində
aspirantura təhsili alarkən, sənədlərində
Üzeyir bəyin tələbəsi olduğunu xüsusi
vurğulayırdı.
Bu muzeyi quran Ramazan Xəlilov həm də Üzeyir bəyin
konservatoriyada müavini idi. Ramazan bəy deyirdi ki, yalnız iki
gənc bəstəkar onu "əmi" deyə
çağırırmış. Onlardan biri bizim böyük
bəstəkarımız Rauf Hacıyev, digəri isə Andrey
Babayev idi.
Ramazan bəy daha bir xatirəsini mənimlə
bölüşmüşdü. Deməli,
altmışıncı illərin əvvəllərində
Andrey Babayevi Yerevana Ermənistan bəstəkarları ilə
görüşmək üçün
çağırırlar. Oradan qayıdandan sonra o, çox qəmgin
görünür. Ramazan bəy bunun niyəsini soruşanda
Andrey Babayev səbəbini belə açıqlayır:
"Orada məni katalikos çağırıb dedi ki,
artıq çox şöhrətlənirsən, biz səninlə
fəxr edirik, bəs niyə soyadın Babayev olmalıdır?
Azərbaycanla əlaqəni kəs, Babayan ol. Cavab verdim ki, mən
Üzeyir bəyin tərbiyəsini almışam, Fikrət
Əmirovla, Rauf Hacıyevlə bir yerdə
böyümüşük, dostlarım azərbaycanlıdır.
Mən Azərbaycan şairlərinin neçə şeirinə
mahnı yazmışam. Orada ancaq xeyir görmüşəm.
Axı siz nə danışırsınız?
- Şeirdən söz düşmüşkən,
mahnıların sözlərinə baxanda məlum olur ki,
Andrey Babayev Azərbaycan dilinə yaxşı bələd
olub.
- O, azərbaycanca yüksək səviyyədə
danışırdı. Görün Azərbaycan dilini necə
yaxşı bilirmiş ki, belə gözəl sözlərə
mahnı bəstələyib. Başqa bir erməni bəstəkar
bu cür musiqilər yaza bilərdimi? Məsələn,
Xaçaturyan belə mahnılar yaza bilməzdi. Andrey Babayevin
musiqilərində Üzeyir Hacıbəyli, Fikrət
Əmirov, Qəmbər Hüseynli ənənələri var.
Çünki Üzeyir bəyin yaratdığı mühitdən
Andrey Babayev də bəhrələnmişdi. Min erməni bəstəkarı
gəlsə, Andrey Babayevin bir mahnısını yaza bilməz.
Çünki onlar nə o tərbiyəni alıblar, nə də
o mühiti görüblər. Andrey Babayev əsl Azərbaycan
bəstəkarı idi. Görün, o, Şərq musiqi aləminə
nə qədər yaxın olub ki, Özbəkistan, Tacikistan
filmlərinə musiqi yazıb.
Əgər bu gün musiqişünaslar Azərbaycan
mahnısı ilə Ermənistan mahnısının struktur fərqini
açıb göstərsəydilər, tam aydın olardı
ki, Andrey Babayevin Ermənistana heç bir aidiyyəti yoxdur.
Onun mahnılarına baxsaq, görərik ki, o, sırf Azərbaycan
mahnı ənənəsində yazıb.
Hazırda Amerikada yüzlərlə millət
yaşayır, onların yaradıcılığı Amerikaya
məxsusdur. Türkiyənin özündə neçə sənət
adamı var ki, türk deyil, ancaq onların yaratdıqları məhz
türk mədəniyyətinə aiddir. Andrey Babayevin
yaradıcılığı da Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə
aiddir. Çünki onu yetişdirən Azərbaycan olub.
Milliyyətdən savayı, bəstəkarı, rəssamı,
aktyoru yetişdirən ən vacib amil mühitdir. Andrey Babayev
isə Azərbaycan incəsənətinin qızıl
dövründə yaşadı, qızıl insanları
gördü. Üzeyir bəyin birbaşa evində dərs
alıb, evinin çörəyini yedi.
Üstəlik, Andrey Babayev Rauf Hacıyev və Boris
Yermolayevlə birlikdə Qara Qarayevin ilk tələbələrindən
olub. Hətta belə bir əhvalat danışırdılar
ki, Andreyin dövlət imtahanında Moskvadan gələn
komissiya bəzi məqamlara irad bildirir. Onda Qara Qarayev Andreyi
müdafiə edir.
- Danışdıqlarınızdan belə başa
düşdüm ki, bəstəkarı burada sevirdilər. Bəs
onu Moskvaya aparan səbəb nə idi?
- Andrey Babayev altmışıncı illərin əvvəllərində
Moskvaya köçmüşdü. Məncə, bu, düzgün
qərar idi.
- Söhbət altmışıncı illərdən
gedirsə, burada erməni bəstəkara təzyiq, yaxud da
ögey münasibət mövzu ola bilməzdi. Səbəb sadəcə
Moskvada yaşamaq istəyi idi?
- Əlbəttə ki, məsələ pis münasibət
deyildi. Şövkət xanım Ələkbərova kimi bir sənətçi
həmin dövrdə onun mahnılarını oxuyurdu. Andrey
Fikrət Əmirovla birgə neçə əsərə imza
atıb. Burada onu sevir, yüksək qiymətləndirirdilər.
Sadəcə o, artıq daha böyük dünyaya
çıxmaq istəyirdi. Bilirsiniz, böyük şəhərlərdə
böyük sənətkarlar öz qiymətini ala bilirlər.
Çünki orada imkanlar geniş olur. Sizə bir nüans
deyim. "Koroğlu" operasının
"üçüncü dərəcəli" Stalin
mükafatına layiq görüldüyünü biləndə
çox təəccüblənmişdim. "Koroğlu"
kimi bir opera niyə üçüncü dərəcəli
olsun axı? Sonradan Ramazan Xəlilov bunun səbəbini izah elədi.
Mənə məlum oldu ki, Bakı Moskva üçün əyalət
idi. Üzeyir bəydən qat-qat aşağı səviyyəli
bəstəkara Moskvada yaşadıqları üçün
birinci dərəcəli mükafat verə bilərdilər.
Ancaq Üzeyir bəyin hər sətri qızıldan olan əsəri
üçüncü dərəcəli mükafat
almışdı. Çünki əsər Moskvada yox, burada
yazılmışdı. Ona görə də, Andrey Babayev
orada yaşamağa can atırdı. Bu addım da
özünü doğrultdu. Moskvada yaşadığı
dövrdə xeyli əsəri çap olundu, sifarişləri
çoxaldı...
Bilirsiniz, ermənilər günahkardır ki, bizimlə
düşmənçilik edərək nə qədər
insanımızı qətlə yetirdilər, şəhərlərimizi,
kəndlərimizi dağıtdılar. Artıq məsələ
o dərəcəyə çatdı ki, biz də erməniyə
düşmən dedik. Erməni sözü eşidəndə
o qədər ürəyimizdə ağrılar oyanır ki,
istər-istəməz "erməni" sözü hansı
adın yanında dayanarsa, qəbul etmək istəmirik. Ancaq
Andrey Babayevə musiqisinə görə erməni demək
olmur. Çünki o, Azərbaycanın böyük bəstəkarlarının
tərbiyəsini alıb. Onun musiqisi Azərbaycan musiqisi idi.
Ermənistanda belə musiqilər yoxdur. "Nazəndə sevgilim"i
hansı erməni yaza bilər ki?
Aytac SAHƏD
525-ci qəzet .- 2024.- 2 noyabr(№202).-S.12.