“Vətəndaş
A”
CƏFƏR CABBARLI ALMAZININ XXI ƏSR
MÜBARİZƏSİ
Son illər Azərbaycanda serial sahəsində klassik ədəbi
nümunələrin gənc rejissorlar tərəfindən
ekranlaşdırılması kimi müsbət tendensiya
müşahidə olunur. Bu seriallar günümüzün
problemlərini özündə əks etdirir və mövzuya
yenilikçi rakursdan yanaşılır. Diqqət çəkən
belə ekran nümunələrindən biri də İctimai
Televiziyada yayımlanan “Vətəndaş A” serialıdır.
Cəfər Cabbarlının “Almaz” pyesinin motivləri
əsasında çəkilmiş 12 bölümdən ibarət
serialın ssenari müəllifi Asiman Ağa Rövşən,
rejissoru Elvin Rüstəmzadədir.
Layihənin rəhbəri isə Sevinc Əliyevadır.
Artıq 7-ci bölümü yayımlanan “Vətəndaş A”
serialının ilk səhnəsi tamaşaçıya
süjet haqqında müəyyən məlumatlar verir.
Bakıdan təyinatla Avdalbəyli kənd məktəbində
işləməyə gedən Almazın (Günəş
Mehdizadə) elə kənd avtobusundaca sərnişinlərlə
söhbətindən onda kənd və sakinləri haqqında
ümumi təsəvvür yaranır.
Bir maraqlı məqamı da qeyd edək ki, serialın
çəkilişlərinin aparıldığı kənddə
təhsilin səviyyəsinin aşağı olması
yaradıcı heyətə bu acı reallıqdan istifadə
etmək imkanı verib.
Pyesin istər mövzusunun, istər ideyasının,
istərsə də konfliktin mahiyyətinin günümüzdəki
hadisələrlə üst-üstə düşməsi səbəbindən,
ssenaridə də eyni mövzu və ideya saxlanılıb. Demək
olar ki, pyesdə olduğu kimi, serialda da həmin dövrlər
üçün aktual problemlərə eyni dərəcədə
toxunulub.
Qadın azadlığı, təlim və tədrisin
aşağı səviyyəsi, güc sahiblərinin
hegemonluğu ucbatından bir çox kəndlinin
mal-mülkünün əlindən alınması, dinin
yanlış təbliği, xurafat kimi məsələlər
serialda da mərkəzi xətlərdir. Eyni zamanda pyesdə
olduğu kimi, serialda da vətəndaşlıq borcu, vətəndaş
kimliyi, bu kimliyin cəmiyyətdə təşəkkül
prosesi və təhsilin vətəndaş kimliyinin
formalaşmasındakı həlledici rolu vurğulanır.
Amma pyesdən fərqli olaraq serialda günümüzlə
bağlı daha çox sosial mesaj ötürülüb.
Əsas obrazlardan olan Fərqanənin (Zəhra Əlisoy)
bayağı musiqilər dinləməsi, biologiya dərsində
bəzi mövzuların “ayıb” sayıldığından tədris
olunmaması və s. bu qəbildəndir.
Əsas süjet xəttini Almaz və Hacı Əhmədin
(Qurban İsmayılov) mübarizəsi təşkil edir. Almaz
inqilabın, ədalətin, yenilikçiliyin simvoludursa,
Hacı Əhməd tamam əks mövqedə dayanır. O,
vaxtilə kəndlilərin torpaqlarına əl qoysa da, din
adı altında kənd arasında hörmət qazanıb.
Almaz kəndə sadəcə, müəllim kimi gəlsə
də, nəinki məktəblilərin, demək olar ki,
bütün kəndlilərin intibahı uğrunda mübarizəyə
başlayır. Hacı Əhməd Almaza inamını
sarsıtmağa çalışsa da, o, səbirlə
davranmağı seçərək, zamanın hər şeyi
yoluna qoyacağına inanır. Hacı Əhmədin məktəbin
həyətində obyekt açması, azyaşlı
uşaqları təhsildən uzaqlaşdırması və
torpaqlarını öz adına keçirməsi Almazın
mübarizəsinə təkan verir. Cəfər
Cabbarlının yaratdığı Almaz obrazı heç bir
halda Hacı Əhmədin tələsinə düşmədiyi
halda, serialdakı Almaz Hacının bəzəkli sözlərinə
müəyyən qədər aldanır və onun xahişini
yerinə yetirir. Lakin növbəti səhnələrdə
Almaz yanıldığının fərqinə varır. Beləliklə,
Hacı Əhməd-Almaz konflikti serialın başlıca
toqquşma nöqtələrindəndir.
Serialın, demək olar ki, hər səhnəsində
qadına fərd, şəxsiyyət kimi
yanaşılmadığını görürük. Almaz vəziyyətlə
barışanlardan fərqli olaraq, stereotipləri
qırmağa çalışır, problemləri həll etmək
uğrunda mücadiləyə başlayır.
Serialda Almazın şəxsi həyatı müasir
dövrlə sintez olunub. Ədəbi mətndəki Almazdan fərqli
olaraq o, qardaşı ilə uşaq evində
böyüyüb. Qardaşı İsveçrəyə
köçsə də, Almaz
ölkəni tərk edə bilmir. Bir dəfə ailə həyatı
quran Almazın evliliyi uzun çəkmir və
boşanır.
İlk bölümdə Almaz yolda bir çobanla
qarşılaşır və çoban ona bu kəndə
nahaq gəldiyini, heç nə əldə edə bilməyəcəyini
deməsi kənddəki dəyərləri,
sakinlərin dünyagörüşünü ifadə edir və gələcəkdə gərginləşəcək
konfliktin giriş hissəsidir. Almazın ayağının
daşa ilişərək yıxılması başına gələcək
hadisələrin simvolikasıdır. Hadisələr
inkişaf etdikcə, Almazın
hədə-qorxulara, hətta əxlaqsız
adlandırılmasına baxmayaraq, yolundan dönməməsi
artıq serialda əsas konflikti müəyyənləşdirir.
Kənddəki dini mühafizəkarlığı
göstərmək məqsədilə belə bir səhnədən
istifadə olunur: məktəbin yolunu axtaran Almaz molla və
şəyirdi ilə rastlaşır. Molla dini inancına
görə, başını aşağı salaraq
qadının suallarına cavab verir və şəyirdinə deyir ki,
“kişini cəhənnəmə sürükləyən səbəblərin
başında qadın dayanır”.
Əsas xətlərdən biri yenicə toyu olmuş Səid
(Elsevər Rəhimov) və sevgilisi Fərqanədir. Səidin
onunla Bakıya qaçmaq planı baş tutmur və onlar
qohum-qardaşın tənəsindən qorunmaq
üçün Almazın qaldığı evə
sığınırlar. Fərqanə və Səid köhnəliyə
qarşı çıxan gənclərin təmsilçiləridir.
Yaşlı nəsillə gənc nəsil arasındakı bu
konflikti serialın əsas süjet xətlərindən biri
hesab etmək olar.
İqbal və Vidadi obrazları yaşlı nəsilin
adət-ənənələri ilə böyüsələr
də, mühafizəkar adətlərin qurbanı kimi göstərilir.
Çünki hər ikisi sevmədikləri qadınlarla evləndiriliblər.
Serialda obrazların ləhcəylə
danışmağı müəyyən qədər təbiilik
yaratsa da, bir qismində bu təbiilik müşahidə olunmur.
Səid, Dadaş, Fərqanə kimi obrazların xarici
görünüşü, geyim tərzləri, hətta nitqləri
belə onların illərlə kənddə yaşaması
fikrini təkzib edir. Bu isə serialda nisbətən süni
ab-hava yaradıb. Həmçinin, Almazın evinin kəndin ən
hündür yerində yerləşməsi sual yaradır: necə
olur Fərqanə və Səid günlərlə Almazın
evində qaldıqları halda, onları kimsə
görmür.
Serialda operator (Vasif Vəlizadə) və rəssam
(Vüqar Qurbanov) işini də xüsusi vurğulamaq
lazımıdır. Serialın ilk bölümündən
solğun çalarlardan istifadə bir növ kəndlilərin
solğun həyatlarından xəbər verir. Sosial mesajlar
üzərində qurulan serialda qadın qəhrəman təmkinli
və sakit davranır.
Milli serialların əksəriyyətində
qadınların aqressivliyi, qışqıraraq
danışmaları, səs-küyü, absurd məsələlərdən
dolayı yersiz dram yaratmaları bu serialda əksini tapmayıb.
Yumordan lazımi yerdə istifadə əhvalata xüsusi
çalar qatıb. Bəzi qüsurlarına baxmayaraq, serial Azərbaycan
televiziyası, kinematoqrafiyası üçün uğurlu
layihədir.
Qeyd edək ki, serialın bəstəkarı Vüqar
Məmmədzadə, baş prodüseri Sevinc Əliyevadır.
"SFN" film Prodakşının təsisçisi olan
Sevinc Əliyeva buna qədər İTV-də nümayiş
olunan "Simurq", "Simurq-2" kimi uğurlu
serialların baş prodüseri olub.
Ləman İLKİN