İlki bilinməyən, sonuncusu olmayacaq sirdaş

Hər millətin öz dili var və millətin dili də yalnız sözlərdən ibarət hər gün danışılan dil deyil. Millətin geyimi də bir dildir, süfrəsi də, adət-ənənəsi bir ayrı dildir, oturuş-duruş, salam-kəlam vərdişləri bir başqa dil. Milləti millət edən, onu başqalarından seçdirən, çöhrəsini müəyyənləşdirən bütün bu dillərin hamısının qovuşağıdır.

Tara bənzəyən başqa musiqi alətlərini qoyuram bir qırağa - sırf tar olan və elə birbaşa tar da adlanan alət bizdə də var, İranda da, Orta Asiyada da. Ancaq farsın öz dili, bizim öz dilimiz, tacikin, özbəyin, türkmənin öz dili olduğundan, qaş-gözümüz, yolumuz-yolağamız bir-birimizdən fərqləndiyindən, nə qədər yaxın olsaq da, elə tarımız da tam eyni deyil - bizimki öz dilimizə uyğundur, onlarınkı öz dillərinə. Yəni yalnız danışdıqları yox, onların özlüyünü nişan verən nə varsa, hamısını əhatə edən DİLlərinə.Adı da, məzmunu da aşağı-yuxarı eyni olan muğamı adı da, varlığı da mahiyyətcə bir olan tarda iranlı da çalsın, özbək də, biz də. Dilin fərqi o saat duyulacaq. Əslində gendən baxan kimi elə o tarla bu tarın zahirindəki seçkinliyi də görəcəksiniz, dinləyincə səsindəki ayrılığı da. Kamança da o cür. Onu Tehrandakı kamançaçı İstanbuldakından, Daşkənddəki kamançazən Düşənbədəkindən fərqli dilləndirir. Zahirinə diqqət et, orda da bir başqalığı hökmən sezəcəksən. Onun eyni musiqi alətini buna, bununkunu ona ver, hərə yenə öz dilində çalacaq. Çünki bu tarı, bu kamançanı yalnız əllər, barmaqlar çalımır, ən əvvəl ifaçının içərisində nəbz kimi çırpınan, damarındakı qana qoşulub axan RUH, öz DİLiçalır.

Ustad Habilə bir daha rəhmətlər! Dinləyin günün bu günündə Errmənistanda dizinin üstündə kamança olan bir sənətkarı, arxivlərdən eşib çıxarın keçmiş bakılı erməni kamançaçıların ifalarını, bunları tutuşdurun Habilə qədərki kamançaçılarımızın lentlərdə, vallarda qalan çalğıları ilə. Eyniyyətə şahid olacaqsınız. Habilin hünəri budur ki (və həmin həqiqət beyinlərə tam otursun deyə təkrar-təkrar söylənməsinə lüzum var!) erməniçiliyin bizə sırıdığı, onunla da kamançamızı özlərininkiləşdirməyə hesablanmış musiqi dili siyasətini dağıtmağa müvəffəq oldu, kamançamızın öz Ana Musiqi Dilimizdəki çalmaq gələnəyini dirçəltdi. Nəticə etibarilə də Qafqazda kamançamızı erməni istilasından xilas etdi.

Habilin oğlu, nəvəsi yerində olan, onun məktəbinin davamı sayılası başqa kamançaçımız - İmamyar Həsənovsa bu işi daha yaxın coğrafiyada deyil, Azərbaycandan min kilometrlərlə uzaqda, okeanın o tayında, bir zamanlar avropalıların Yeni Dünya adlandırdığı Amerikada gerçəkləşdirdi.

Amerikada da, Avropada da təzə başlanmış, xırda-xırda yaşa dolan üçüncü minilliyin əvvəllərinəcən kamança vardı, ancaq kamançanın İmamyara qədərki şöhrəti və hörməti yoxdu. Kamançaçılar vardı, ancaq ya farslar idi, ya ermənilər. Aralarında əslən azərbaycanlı, Güneydən olan kamançaçılar vardısa da, onlar da elə iranlı kimi, farslar sayaq çalırdılar.

İmamyar qısa zaman kəsiyində kamançanı ucaltmağı bacardı - həm məcazi, həm müstəqim mənada.

O anlamda ucaltdı ki, parlaq ifası ilə kamançanı elə violin, royal kimi Avropada da, Amerikada da hörmətə mindirdi, solo konsertlər verə biləcək gücdə olduğunu nümayiş etdirdi, o yerlərin musiqi həyatında kamançaçıya vətəndaşlıq qazandırdı.

Və həm də sözün birbaşa, fiziki mənasında elə yüksəltdi ki, ixtiraçılıq etdi. Öz verdiyi cizgi ilə mahir ustalara kamançası üçün dayaq düzəltdirdi. Bu dayaq dönüb oldu müasir kamançanın ayrılmaz tərkib hissəsi. Daha kamançanı yalnız diz üstündə qoyub çalmaq ifanın yeganə tərzi olaraq qalmadı. Lazım gələndə İmamyar kamançasının dayağını alətə bənd etdi, kamança oldu onunla eyni boy-buxunda və başladı ayaq üstə durub çalmağa.

Ancaq bütün bunlar hələ işin və İmamyarın vətənçi çalışmalarının bir tərəfi idi. Daha vacib olansa budur ki, o, kamançanı Azərbaycan dilində, Azərbaycan Kamançası kimi çalmağa başladı, qərbli fikrində donuqlaşımış təsəvvürü dağıtdı, kamançanın farsınkı deyil, məhz onu belə gözəl ifa edən Azərbaycanın və azərbaycanlınınkı olduğunu sübuta yetirdi.

Gününə, yerinə görə elə bu, Habilin burda etdiklərinə tay olan bir xidmət idi.

İmamyar kamançanın musiqi alətlərimiz arasında ən siyasiləşmiş olmasını, bu siyasətin sərhədlərimizdən çox uzaqlarda da ayaq tutub yeriməsini fəaliyyətləri ilə bir daha qabartdı, Habil mübarizliyi ilə həmin siyasətin Azərbaycana, xalqımıza gərək olan səmtə yönəlməsinə töhfələrini verə bildi.

İfaçılığı öz yerində, həm də dərs deyir, tələbələr yetişdirir, deməli, bu xətti ləpələndirmək, daha da genişlətmək yolunda əməli fəaliyyətdədir.

Kimdir axı 23 ildir ki, Vətəndən uzaqlarda yaşayaraq bu millətəxeyir və sənətəgərək böyük işləri görən İmamyar Həsənov?

Kamança həmişə ardca gedən alət olmuşdu - tarın qoşqusu, onun dediyini təkrarlayan. Kamançanı ilk dəfə bu ikincilikdən çıxaran Habil oldu və bu ənənəni də o gətirdi ki, heç də mütləq deyil xanəndə oxuyanda həmişə tar əvvəldə gedə, kamança da onun ardınca düşə; qoy hərdən kamança öndə olsun, tar onun ardınca gəlsin və belə-belə kamança musiqi üçlüyündə də, ansambllarda da asta-asta daha qabarıq görünməyə başladı.

Gün yetişdi Habilin gətirdiyi üslub - Azərbaycan kamança çalğısı dəsti-xətti də tədricən məktəbləşdi. Görün bu gün nə qədər Habil yolu ilə çalanımız var. Ancaq bu sırada, söz yox ki, İmamyar ən seçiləndir. O, Habil məktəbinin yeni ifadə tərzi olmağı bacardı. Bəlli çərçivəyə qapılıb qalmadı, bu üslubun yeni çeşidini, bir az da irəliləmiş çeşnisini öz cazibədar ifası ilə yarada və sevdirə bildi.

İmamyar musiqiçi ailəsində doğulmuşdu və ritm duyğusu artıq dünyaya gələndə onun qanında vardı - atası Fikrət Həsənov nağaraçalan idi. Göz açıb evdə musiqi səsi eşidən, atasının musiqiçi dostlarını görən uşaqlarda musiqiyə həvəs necə yaranmayaydı - İmamyarın özündən kiçik qardaşı Xanlar da uşaqlıqdan musiqiyə bağlandı. Ondan kiçik Rüfət də tarın ardınca getdi, sonralar Ramiz Quliyevin ənbəyəndiyi yetirmələrindən biri kimi yaxşı da tarzən oldu, bacıları Qəmərsə fortepianoya meyl etdi.

Evin böyük uşağının, babasının adını daşıyan İmamyarınsa ürəyi kənd toy-düyününün bəzəyi klarnetin yanında idi. Hərçənd bundan əvvəl atasından həm nağara, həm qoşadümbək çalmağı əməlli-başlı mənimsəmişdi.

Klarneti öyrənməyə başlayır, tezliklə yaxşıca çalmağıda öyrənir, ancaq bunu da hiss edir ki, nəsə ürəyi klarnetə bağlana bilmir.

O vaxt klarnetə yönəlməsinin səbəbini artıq indiki yaşında belə etiraf edir ki, uşaqdım, klarnet də ən qabaqda olan, ən gur, şənliklərdə birinci yerdə olan idi, məndə də fərqlənmək, birinci olmaq həvəsi vardı.

Atası hiss edir ki, deyəsən, bu uşaq klarnetdən soyuyan kimidir, daha əvvəlki şövqü yoxdur, amma üzə düşüb, deyə bilmir. Anlayır ki, İmamyarın klarnetlə təması uzun sürəsi deyil, ona görə bihudə çox vaxt itirməməkçün nəsə tədbir görmək lazımdır. Bir axşam elə dilucu təklif edir ki, bəlkə tara, ya kamança sinfinə gedəsən?

Söhbət olur, keçir və hər şeyi əlahəzrət təsadüf həll edir (İndi təsadüf deyirik. Bəlkə elə bu, Tanrının Özünün səmtləndirməsi imiş, bəlkə bizə sonralar hadisələrin təsadüfən bir-birini izləməsi kimi görünənlər əzəl başdan cızılmış Yazıdır?).

Mərdəkanda yaşayırdılar, bir gün ata-bala qonşunun həyətinə keçiblərmiş. Həmin qonşu da haçansa kamançaçalan olub, sonra sənətdən ayrılıbmış. Baxırlar ki, həyətdəki damın taxçasında dörd simindən biri qalmış, toz basmış, çoxdan əl vurulmayan kamança küsən kimi dayanıb. Uşağın gözlərinin ixtiyarsız kamançaya zilləndiyini görən qonşu qayıdır ki, çalarsansa, onu bağışlayım sənə.

O gün evə kamançayla qayıdırlar və İmamyarın bu sevdası yalnız simləri deyil, toxunulmaz qalaraq qəlbi də qırılmış, bir küncə atılaraq unudulmuş kamançaya həyat verməklə başlanır. Artıq musiqi təcrübəsi olduğundan kamançada çalmağı öyrənməyi də uzun çəkmir.

"Musiqi təcrübəsi" deyəndə ki, dördüncü-beşinci sinifdə oxuyandan məclislərə qoşanağara çalan kimi getməyə başlamışdı. Şagirdinin həm qabiliyyətinə, həm aşıb-daşan həvəsinə bələd olduğundan müəlliməsi Sədaqət xanım onun ayağını qonşulardakı qadın məclislərinə - xınayaxdılara açıbmış.

Günlərin birində musiqi məktəbində İmamyara dərs deyən müəllim söyləyəndə ki, bu uşağın gələcəyi olacaq, başqa sinif yoldaşları tənəffüsə çıxıb həyətdə oynayanda da o, oturub çalmaqda davam edir, Fikrət çox sevinir, balasının kamançadan daha heç vaxt ayrılmayacağını anlayır.

...Yeddiillik musiqi təhsilinin ardınca Asəf Zeynallı adına Orta İxtisas Musiqi məktəbi gəlir, ondan sonra da Üzeyir Hacıbəyli adına Konservatoriya.

Sonralar Bakı Musiqi Akademiyasına çevriləcək bu ali musiqi təhsili ocağındakı illəri - 1995-ci ildən 2000-ci ilədək olan dövrü, əslində elə Asəf Zeynallı dönəmini də İmamyar özünün bir musiqiçi kimi yetişməsində sağlam təməllər fəsli sayır və minnətdarlıqla xatırlayır. O vaxtlar ki İmamyar tələbə idi, konservatoriyada Şərqlə Qərb birlikdəydi, milli musiqi alətləri də, xanəndəlik də tədris olunurdu, vokal da, bəstəkarlıq da. Ortaq mühitdə bu tərəfin o üzə, oranın da bura qarşılıqlı və münbit təsiri daimi idi. Bu qaynayıb-qarışma Qərb musiqisi səmtində təhsil alanların milli musiqi ruhunun, milli musiqi sahəsində yetişdirilənlərin dünya musiqi zövqünün və səriştələrinin şəkillənməsinə böyük fayda verirdi.

Yeni minillik, XXI yüzillik başlananda tale İmamyar Həsənovu Amerika Birləşmiş Ştatlarına, Kaliforniya ştatının San-Fransisko şəhərinə aparıb çıxaracaq, olacaq oralı - qərbli.

Başlayacaq həm də musiqi dərsləri verməyə və təbii ki, onun öyrənciləri arasında müxtəlif millətlərin təmsilçiləri olacaq - əsilcə, kökcə şərqli olanlar da, qərbli olanlar da. Məhz Bakıda aldığı musiqi təhsili və tərbiyəsinin zamanında Üzeyir bəyin bütün başqa dahiyanə uzaqgörənlikləri kimi dəqiq müəyyənləşdirdiyi ahəngdar Şərq-Qərb müstəvisi İmamyarın orda dadına çatacaq, ifaçı kimi də, müəllim olaraq da oralarda özününkü kimi qəbul ediləcək.

Hərdən düşünürəm ki, Habil missiyasını həm çalğısında, həm kamança siyasətində yeni və bəyənimli çağdaş biçimdə qürurverici uğurla davam etdirmiş İmamyar Həsənovu ustad sənətimizin bu sahəsinin parlayan ulduzu kimi necə təhlil edər, nələr söylərdi?

Habil Əliyevi 2015-ci ilin 8 sentyabrında itirdik. O vaxtlar İmamyarın ayrı-ayrı çalğıları, ifa ustalığı internet şəbəkəsindən buralara çatmışdısa da, hələ az adama bəlli idi, mədəni mühitimizdə oralarda gördüyü işlərin əhatəsi və vacib faydalılıq dərəcəsi haqqında bilgilər təqribən yox kimi idi.

İmamyar buralarla əlaqəsini heç vaxt qırmasa da, Bakıya, Azərbaycana əsas gəlişi böyük Zəfərimizdən sonra oldu.

Şuşaya da getdi, Cıdır düzünə də qalxdı, hətta oralarda kamançası ilə görünərək işğaldan azad olunmuş Qarabağın ayrı-ayrı guşələrində çaldı da, bu ifalardan ibarət bizim Diaspora Komitəsinin dəstəyi ilə "Zəfərli Şuşa" adlı ayrıca musiqi albomu da buraxdı.

Habil müəllim həyatda olsaydı, həmin gəlişində İmamyar, yəqin ki, onu arayar, ziyarətinə tələsərdi və cavan sənətçinin Azərbaycandan çox uzaqlarda kamançaya etdiyi xidmətlərin təfərrüatlarından xəbərdar olunca, söz yox, Ustad da çox sevinərdi.

Xalq musiqimizin, muğamımızın, illah da kamançamızın aqibəti Habil müəllimi həmişə düşündürürdü. Sənətimizə yol tapan hər umulmaz axın və ucuz sənətin layiq olmadığı yüksək məqamlara müxtəlif bic fəndlərlə yol tapması Habil Əliyevi daim narahat edirdi. Həm də bu təmayüllərə sadəcə umu-küsü etməklə, deyinməklə qalmırdı, kəskin tənqidli səsini də qaldırırdı. Mətbuatda, radio-televiziyalarda, çeşidli sənət məclislərindəki ötkəm, barışmaz çıxışlarına görə ondan inciyənlər az olmasa da, toxtamırdı, dediyini deyirdi, söyləyişlərinin aforistik və duzlu özünəməxsusluğu isə səbəb olurdu ki, iradları, eyhamları, qaxınclarının çoxu da lətifələşərək, zərbülməsəlləşərək yayılsın.

Habil radio-televiziyanın, səhnənin o tələbkar seçim dövrlərindən keçib gəlmişdi ki, həmin çağlarda nəinki yararsız avazlar, heç ortabab, xüsusi gözəlliyi olmayan, birovuz səslərin də kütləyə təqdim olunmasının yolu sayıq qoruyucuların qətiyyətli iradəsi ilə qapalı idi. Ancaq Habil bunu da görürdü ki, indi meydanda sözükeçər sənət ağsaqqallarının vaxt gərdişiylə xeyli seyrəkləşdiyi əyyamlarda bir-bir artan telekanallara da, səhnələrə də bir evin içərisindən qıraqda eşidilməsi ayıb olan cır, qulaq dalayan, əsəb cırmaqlayan səslər sarmaşır, oxu əvəzinə çığırtı və pıçıltı dəbə düşür, səbri daralardı, bu yöndəmsizliklərə qarşı etiraz səsini qaldırmaya bilmirdi.

Kinayə ilə deyirdi ki, nədirsə indi hər ərindən boşanan qadın gəlib olur müğənni, çıxır ekranlara; təəccüblə söyləyirdi ki, indi nədirsə arvadlar kişi, kişilər arvad səsi ilə oxuyur; yüksək fəxri ad almış o ada layiq olmayan birisi ona yaxınlaşaraq sırtıq ərklə: "Təbrik edin, mənə Xalq artisti adı verdilər", - söyləyəndə anındaca sancırdı ki: "Hə? Onlar verirdi-verirdi, bəs sən niyə götürdün?"...

Ancaq istedadı, ümid verəni, gələcəyinə inandığını da əsla görməzliyə vurmazdı, onlar haqqında da qiymətini ürəklə verərdi, bu sanballı Habil sözü də həmincavanlarçün mötəbər zəmanətə, qoruyucu zirehə və yolaçıcıya çevrilərdi. Çünki onillərcə daxilində dolaşdığı sənət aləmində qarşılaşdıqlarından agah idi ki,yalnız ayrı-ayrı adamların içində qalmayıb hərəkətə çevrilən qibtə, paxıllıq, həsəd kimi insani naqisliklər hərdən neçə-necə parlamalı gəncin işığını nə təhər sozaldıb, nə sayaq görünməzləşdirib. Ona görə də işığını duyduqlarına qahmar çıxırdı, bu təriflərinin də kiminsə döşünə yatıb-yatmayacağına bənd olmadan macal düşən kimi dilə gətirirdi.

Örnəklərindən biri bu - ömrünün axır parçalarında mənə söylədikləri, amma radiodan hamıya eşidiləcəyinə əmin olduğu mövqeyi. Sevinirdi ki, musiqimizdə 1990-cı illərdə dərinləşməyə başlayan hərcmərclik, yiyəsizlik, bozlaşmadan sonra 2000-ci illərdən yeni pöhrələnmə başlayır, xalq musiqimizə dövlətin də qayğısı, nəvazişi artıb: "Bizim musiqimiz bir arada yatdı, dayandı. Amma indi dirçəliş başlayıb. Musiqimiz bu saat çox böyük inkişaf edir. İnkişaf mən ona demirəm ki, oxuyan çoxalır. Bir yaxşı oxuyan olanda, bir ölkəyə bir neçə onil bəs eləyir. Vaxtında Bülbül, Rəşid, Xan, Şövkət xalqın musiqi ehtiyacını neçə onil ərzində ödəyən əsas simalar deyildilərmi? Elə indi də, oxuyan bolluğundansa bir neçə nəfər yaxşı oxuyanın olması kifayətdir. Mən hal-hazırda Babək Niftəliyevə, bir də Ehtiram Hüseynova qulaq asıram. Ehtiram Şərq aləmi üçün çox yaxşıdır. Onun səsində muğam ahəngi,oxu yollarında şərqlilik lap çoxdur. Amma Babəki dünyanın harasına aparsan, eşidəni heyran qoya bilər. Çünki onun oxumağı cəlb edə bilən, təsirinə sala bilən oxumaqdı. Xaricdə də o zəngulələrə, nəfəsə, xırdalıqlara qulaq asıb təəccüb qalırlar ki, insan belə şeylər eləyə bilər. Bax bu, çox vacibdir. Hərəsi bir yolda, ikisi də ən gözəlidir. Məndən soruşurlar, bunların hansı yaxşıdır, mən deyə bilmərəm. Məsələn, ikisi də çox vacib, lazımlı sənətkarlar kimi yetişiblər. İndi yerdə qalanlar da oxuyurlar da. Kim qulaq asır-assın. Mənim qulaq asdığım bunlardır. Birdə o qız var, Güllü, o da yaxşı oxuyur, qızlardan mən ona qulaq asıram. Bir ayrısı da var - Bəyimxanım, onu da bəyənirəm. O, mahnılar ifa etməkdə yaxşıdır, amma Güllü muğamla yetişir. Mən əminəm ki, bunlar respublikanı, xalqı neçə illərlə təmin edəcəklər. Korlayanlar olmasa! Arada musiqinin rəhbərlərinə, telekanal sədrlərinəbaşa salmaq lazımdır ki, o, pisdir, o pisi vermə, bu, yaxşıdır, bunu irəli çək; sənətə yeni gəlmək istəyən cavanlar ki var, qoy onlar da eşidəndə yaxşılarını eşidərək onlara oxşamağa çalışsınlar".

2010-cu illərin lap başlanğıcı idi. Özünün razılığını alaraq çəkiliş və söhbət üçün bir dəstə cavan kamançaçımızı Habil müəllimgilə dəvət etmişdim. Hamısı gözəl-göyçək, hamısı mahir, hamısı artıq sənət meydanında sözünü deməyi, özünü təsdiqləməyi bacarmış ifaçı. Daha çox onlar danışırdılar, Habil müəllim dinləyirdi, arada müdaxilə edirdi və aşkarca hiss olunurdu ki, Ustad bu anlarda xoşbəxtdir. Elə bil ki, padşah şahzadələr əhatəsində idi. Bu deyiş şairanə səslənsə də, elə bu cürdü ki, vardı. Azərbaycan kamançaçılığının bütün zamanlardakından daha üstün bir səviyyəyə çatmasını gözəl ifaları ilə təmin edən bu cavan sənətkarların hər biri Habilin doğma övladı kimi idi - onlar Habilə elə baxırdılar, Habil də onları belə qavrayırdı.Bu ata-övladlığı məcazilikdən çıxarıb aydın həqiqətə çevirən həm də bu idi ki, onlar hamısı kamançanı azərbaycanca çalırdılar, hamısı Habil məktəbinin davamçısı idi. Baxmayaraq ki, bircəsinə də Habil haçansa bircə saat da dərs keçməmişdi.

Bu da bir başqa Habil sehridir ki, ömrü boyu hansısa musiqi təhsili ocağında müəllimlik etmədiyi haldaməktəb doğura, bir neçə nəsil kamançaçımızın ustadı ola bildi.

Elə biri də İmamyar Həsənov!

...Mənə dünyanın o başına necə gedib çatmasının tarixçəsini, oradakı sərgüzəştlərindən danışır. Öz ömründən bəhs edir, amma bunlar həm də kamançamızın həyat tarixçəsindən səhifələrdir.

"Amerikaya ilk dəfə 2000-ci ilin yayında getmişdim. Orda bir festivaldaiştirak edirdim. Əvvəlcə Kanadaya getdik, ordan da gəldik ABŞ-a. Bir ay qaldıq orda. Bir ayın içində, demək olar ki, hər gün konsertlərimiz vardı. Elə orda fərqlilik də gördüm, fərqli yanaşmaları da. İranlıların, Cənubi Azərbaycandan olanlarınsənətə verdiyi qiymət, baxışları məni çox maraqlandırdı. Hiss etdim ki, burda çox iş görməli geniş meydan var. Amma sonra tale elə qismət elədi ki, "qrinkart" lotereyası ilə mənə yol açıldı, köçdüm Amerikaya. Uyğunlaşmaq xeyli vaxt apardı. Çətin idi. Çünki bir var 10 yaşında başlayırsan, bir də var mənim kimi 25-i keçəndən sonra. Vətəndə həmişə insanların əhatəsində olmuşdum, indi isə qalmışdım tək. Amerikaya gələnədək daşıdığım ən ağır yük kamança olmuşdu. İndi isə birdən-birə çiynimə çox qayğıların yükü çökdü. Üzləşdiyim əsas problemdə ondan ibarət idi ki, bu aləti Azərbaycan kamançası kimi tanımırdılar. Əslən İrandan olan yaxşı kamançaçalanlar vardı, elə onlara görə də kamança burda İran aləti kimi qəbul olunurdu.Başlıca sual da bu idi ki, öz sözümü deyə bilmək, özümü təsdiqlətmək üçün neyləməliyəm".

İmamyarın gendən çox parıltılı görünən, yaxınlaşınca çox müşkülləri ilə qəribi küncə dirəyən gündəlik həyatında İmamyarın iki ümdə məqsədi əslində bir-biri ilə sıx bağlı idi. Həyatını qurmaqçün özünü tanıtmalı idi, özünü tanıtmağın yolu isə Azərbaycan kamançasını tanıdıb təsdiq etməyə bağlı idi. İşin tərsliyindən, məskunlaşdığı Kaliforniyada farsların, elə musiqi zövqü onlar kimi olan kamançalı iranlıların bolluğu bir yana, üstəlik itə daş atırdın, erməniyə dəyirdi.

"Burda kamancanı ilk növbədə İranınkı sayırdılarsa, ikinci də ermənilər idi.Ermənilərin Kaliforniyada təşkil etdikləri konsertlərdə həmişə kamança da, onların"duduk"dedikləri balaban da olurdu. Hamının da burda o cür çalınan kamançanı gözləri görüb, qulaqları eşitmişdi, həmin səslərə artıq alışmışdılar. İllərcə formalaşmış olanı dəyişdirə bilmək mümkün olmayan iş kimi görünürdü".

Bir Avropa, ya Amerika şəhərinə gedərək ağzınacan dolu konsert salonunda müvəffəqiyyətlə çıxış etmək, alqışlar selinə bürünərək haqqında qəzetlərin ağız dolusu yazdığı qastroldan şad-xürrəm qayıtmaq bir başqa, səndən illər və onillər qabaq həmin yerlərdə həyatını qurmuş, sənətini göstərərək qəbul etdirmişlərin arasında tək-tənha yola çıxmaq, onları da ötmək iddiasında olmaq bir ayrı. Çünki bu, artıq yaşayış uğrunda mübarizədir və belə bərabər olmayan qarşıdurmadan qalib çıxmaq qətiyyən asan məsələ deyil. Xüsusən o şəraitdə ki, bütün ağlından keçənləri ən yüksək səviyyədə həyata keçirsən də, hələ rəqiblər heç, daha əvvəl - sənin satdığını alan müştərinin, təqdim etdiyini qəbul edən auditoriyanın da proqnozunun irəlicədən tam əminliklə verilməsi mümkünsüz olan həlledici rəyi, münasibəti də olmuş ola.

"Ordan başladım ki, içində yaşadığım topluma qarışa bilim, əriyib onların bir parçası olum. Əriyim, amma onlara qarışıb itməyim, özümün kimliyimi, sənətimin nədən ibarətliyini də göstərə, sübut edə bilim. Çalışdıq-vuruşduq, yavaş-yavaş nail olduq, amerikalılarla iş əlaqələri də qurdum, başqalarından üç qat, beş qat artıq çalışdım, məktəblərində onların uşaqlarına dərs vermək etibarını da qazandım. İllər ötəndən sonra aşkar olmağa başladı ki, bəzi şeylər edə bilmişəm".

İmamyarın uğur gündəliyinin arxasında dayanan təməl şərt alın təri, daim axtarışda olmaqdır. Bu yoxdursa, İlahinin sənə bəxş etdiyi istedad da korşalır, paslanır, açılmamış solur. Əslində elə usanmadan çalışmaq da fəlsəfəsi ilə insanın bağışladığı istedad payına görə Pərvərdigara minnətdarlığı, şükranlığı deməkdir.

"Uğrunda çalışdığım bir məqsəd var. Öyrənməkdə olduğum və gələcəkdə də öyrənə biləcəyim şeyləri axtarmaq və müraciət etdiyim musiqi əsərlərini, onların hekayəsini tapmaq, o əsərləri hekayələşdirərək dinləyiciyə çatdırmaq. Kamançadan çıxarılan səs, düşünürəm ki, mənim öz səsimdir. Allah səs verməyib ki, oxuyum. Yəqin, ona görə verməyib ki, özümü oxumaq əvəzinə kamançanı oxutdura bilim. Mən də gücüm çatan qədər kamançanı oxutdura bilməyə çalışıram. Yəni birinci, əsas özək budur. İndi məndə nə qədər alınıbsa, alınıb.İkincisi də odur ki, yaşadığım dövrün havasını, ətrafımda olan cərəyanlarınruhunu musiqimə keçirə bilim. Yəni bu fikirlə mən razılaşa bilmirəm ki, mən sənətçiyəm, ancaq sənətlə məşğulam. Yox, gərək hər şeylə məşğul olasan. Yəni hər qazanda qaynamalısan, görməlisən, mütaliə etməlisən, hadisələrin içində bişməlisən".

İmamyarı İmamyar edən bir mühüm özəllik də budur ki, onun bir əli həmişə köklərdə, qaynaqlardadır. Deyir ki, Bakıdan Amerikaya köçüb gedəndə özümlə çoxlu kaset aparmışdım. Atasının, özünün illərcə topladığı nə musiqi arxivi varsa, hamısını.Xalq musiqimizin incilərindən tutmuş böyük bəstəkarlarımızın simfonik əsərlərinədək olan əzəmətli bir silsilə. Danışır ki, elə indi də hər gün o əsərlər mənimlədir. Evdə oluram, səslənir, maşında gedirəm, məni müşayiət edir. Dinləyir, sevir, canına hopdurur, ancaq onların qəlbinə də qapılıb qalmır. Elə çalır ki, hər biri təzə hüsn qazanır, indiyədək eşidildiyindən fərqli təsir oyadır.

Azərbaycanın musiqi ruhunu və iradəsini yeritmək, Azərbaycan kamançasının, Azərbaycan dilində ifa edilən kamançanın təntənəsinə nail olmaqçün keçdiyi yol heç vaxt hamar olmayıb və bu yol həndir-hamarlığı heç də yalnız yaradıcılıq axtarışları və zəhmətlərindən ibarət deyil.

Təzyiqlərlə də, müqavimətlərlə də, lap sıxma-boğmalarla da qarşılaşıb. Belə macəralı günləri Kaliforniyada da yaşayıb, Fransada - Parisdə də, digər Avropa şəhərlərinə qastrolları əsnasında da.

2013-cü ildə Kaliforniyada, Sakromento şəhərindəki Konqresbinasında mühüm bir Azərbaycan tədbiri keçiriləcəkmiş. Konsulluğumuzun işçiləri İmamyardan xahiş edir ki, sizi də dəvət edirik, gəlin, bizimlə eyni masada əyləşərsiniz, buralısınız, Stanford Universitetində dərs deyirsiniz, arada bir ifa da edərsiniz, effektli alınar.

İmamyar məmnuniyyətlə razılıq verir. Tədbir saatı yaxınlaşanda, adətən olduğu kimi, əlində iki kamançası Konqres binasına doğru irəliləyir.

"Yaxınlaşanda gördüm ki, hamının əllərində plakatlar, izdihamlı piket təşkil ediblər, meqafonla da ucadan danışırlar, Azərbaycan əleyhinə siyasi şüarlar səsləndirirlər. Baxdım ki, əlimdəki bu alətlərlə onların arasından keçib getməyim çətin olacaq, lap hücum da edə, təxribat da törədə bilərlər. Tez bizimkilərə zəng vurdum. Onlar da güvənlik göndərdilər, bir nəfər ardımca gəldi, bir nəfər düşdü qabağıma, kamançalarımı gizlədə-gizlədə arxa qapıdan içəriyə daxil olduq. O gün Konqres binasındakı ifam həmişəkindən də gözəl alındı. Çünki o gün mən orda yalnız zalda oturanlarçün deyil, bütün Azərbaycan naminə çalırdım, çalğımın içərisində Konqres binası qarşısına toplaşaraq bizə qarşı etiraz səsini ucaldanlara da qəzəbim vardı".

...İmamyarın ifalarını dinlədikcə elə keçidlərə, elə barmaqlara, elə şirinliklərə rast gəlirəm ki, bunlara çatmaqçün, bunları tapmaqçün onun bəlkə eyni gəzişməni yüz dəfələrlə təkrar-təkrar çaldığına şübhəm qalmır. Ona görə də soruşuram ki, gündə neçə saat kamança ilə olursunuz, neçə saat məşq edirsiniz?

Məlum olur ki, bu sual tək məni yox, çoxlarını maraqlandırırmış, mənimkinə oxşar müşahidəni başqaları da edibmiş, ən çoxu da bu sualı tələbələri verirmiş. İmamyar deyir ki,tələbəlik dövründə saata baxmadan elə gün boyu çalmaq lazımdır, gündə yeddi-səkkiz saat, bəzən daha çox. Səbəbini də izah edir ki, bu, barmaqların arasında olan balansı saxlamaq, sol əllə sağ əlin tam ahəngdarlığının bərqərar olması üçün vacibdir. Ancaq peşəkarlıq həddinə çatandan sonra daha bu məqsədlə deyil, ayrı-ayrı xırdalıqları cilalamaq üçün yorulmadan, bezmədən çalmalısan. Peşəkarlığın yuxarı həddinə çatandan sonra bəzən hər gün çalmasan da olur. Ancaq barmağınla, əllərinlə bilavasitə kamançanı çalmırsansa da, onsuz da beynində, ürəyində onu çalmaqda davam edirsən. Yəni kamançanın sənə tam ram olması üçün gərək ondan bir an da ayrılmayasan. Gecə-gündüz səninlə olsun. Yatanda da, oyaq vaxtında da.

İmamyar lap çoxdan ölkədən-ölkəyə uçan bir quş kimidir. Hər səfəri musiqimizin, kamançamızın daha bir fəthi, kamançanın tilsiminə düşən yeni-yeni könüllər deməkdir.

Bir sualı da verməyə bilmirəm ki, axı ölkədən-ölkəyə gedəndə təyyarənin içərisinə apara biləcəyin yükün bəlli çəkisi, icazə verilən ölçüləri var, bəs bu kamançaların işi necə həll olunur? Axı hər kəsin başına gəlib ki, hava limanında enirsən, bəlli olur ki, baqajın ayrı bir uçaqla başqa bir ölkəyə göndərilib. Düzdür, çox zaman itmir, əvvəl-axır tapılır, qaytarılır, ancaq bunlarkamançalardır axı, İmamyar da bəzən hansısa şəhərə elə bir, ya iki gecəliyə uçur, kamança gəlməyibsə, demək, ora səfər etmək də mənasını itirir.

Sualımı verirəm və cavab belə olur ki, kamançası həmişə onunladır - yerdə də, göydə də. Kamançalarına düzəltdirdiyi dayaq da uzun olmağına baxmayaraq, bir neçə hissədən ibarətdir, sökülüb-yığıla bilir. Sən demə, İmamyarın kamançasının qılafı da, həmin dayaq da onun öz cizgisi ilə hazırlanıb. Maraq üçün açıb kamançanın qılafına da baxıram. Uşaqlıq illərimdən evimizdə dayımızın kamançasını da, o kamançanın qılafını da görmüşəm. Uzaqbaşı qılafın içində ikicə cib olur. Baxıram ki, İmamyarın kamançalarının qılafları da adi kamançalarınkından büsbütün fərqlənir. Hərəsində irili-xırdalı bir yığın mücrüvari ciblər. Deyir ki, bunların hərəsində kamançanın bir əlamanı qoyulur. Ən mahir usta da özüm dəqiq izah etməsəm, ilkin layihəsini cızmasam, üstündə durmasam, bunu qiyabi sifarişlə düzəldə bilməz.

İmamyar kamançasının söhbətini edir, elə bil ata öz doğmaca, istəkli oğlundan-qızından danışır.

Hökmi-zərdir - bala kimi sevməsən, yəqin, kamança da sənə o qədər simsar, o qədər sözəbaxan, o qədər sədaqətli olmaz!

...Bu misralar kamançaya həsr edilib və əvvəllər də,söz yox ki, şairlərimizin kamançanı vəsf edən bildiyimiz və bilmədiyimiz bolluca şeirləri olub.

Mən şair deyiləm, bununla ardıcıl məşğul olmuram, hərdən şeir yazmağa, bədii tərcüməyə dəyalnız ayrı-ayrı işlərimlə bağlı zərurət yarananda üz tuturam.

Azərbaycan televiziyasında hazırladığım "Vətənim" verilişinin İmamyar Həsənova həsr olunan buraxılışının montajı vaxtı verilişin əvvəlində bir boşluq hiss etdim və düşündüm ki, həmin boşluğu İmamyarın çalğısına qoşulan, kamançanı tərənnüm edən misralar doldursa yerinə düşər. Fikir gəlməyinə gəlmişdi, ancaq o dar macalda elə şeiri haradan tapaydım. Elə montaj otağındaca yazdım, verilişdə səsləndi, beləcə, iki daşın arasında doğulan bu sətirlər də həkk olundu kamançanın ömür kitabına:

Bu, kamandır, insan kimi danışan,

Duyğuların atəşindən alışan.

Ağrıları insan kimi duyandır,

O, həmdəmdir, o, məhrəmdir, hayandır.

Sinədəki dağdan deyib coşandır,

Gücsüz sanma, o, dağları aşandır.

Kaman demə, o, püskürən vulkandır,

Qoşun-qoşun ürəkdəki üsyandır.

Bir gün mütləq gül açacaq fidandır.

O, ağ günə, Haqqa ümid, gümandır.

O, saflıqdır, o, inamdır, imandır,

O, könüllər tərcümanı kamandır.

...İlk azərbaycanlı kamançanı nə zaman götürdü, nə vaxt çalmağa başladı? Bu sualın cavabını heç kim bilməyəcək, bu sualın cavabı tarixin dərinlərində əriyib itir. Amma hər halda o ilk haçansa baş verib. Birinci dəfə nə zamansa, hansısa azərbaycanlı kamançanı götürüb və çalmağa başlayıb.

İlk kamançaçı olubsa da, son Azərbaycan kamançaçısı heç vaxt olmayacaq. İmamyar varsa, dünənlərdə bir-birindən parlaq kamançaçımız yaşayıb-yaradıbsa, bu gün bir-birindən üstün istedadlı kamançaçılarımız meydandadırlarsa, demək, son kamançaçı heç vaxt olmayacaq. Demək, yeni-yeni İmamyarlar sabahlar içərisində həmişə yaranacaq.

6 noyabr 2024

Rafael HÜSEYNOV

Akademik

525-ci qəzet .- 2024.- 17 noyabr(№209).-S.16-17.