"Qarabağ zəfəri"
"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki
qonağı sənətşünas Anar İbrahimovdur. Onunla
rəssam Xanım Məmmədovanın "Qarabağ zəfəri"
əsərindən danışmışıq.
Rəssam Xanım Əzim qızı Məmmədova
24 noyabr 1962-ci ildə Bakı şəhərində anadan
olub. Hələ erkən yaşlarından rəsmə olan
marağı onu 1979-cu ildə Əzim Əzimzadə adına
Rəssamlıq məktəbinə gətirib. Təhsilini davam
etdirmək istəyən fırça ustası Rəssamlıq
məktəbini bitirdikdən iki il sonra - 1985-ci ildə Azərbaycan
Dövlət İncəsənət İnstitutuna (indiki Azərbaycan
Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət
Universiteti) daxil olub. Burada Rəngkarlıq ixtisasını
1991-ci ildə bitirdikdən sonra 2005-ci ildə Azərbaycan Rəssamlar
İttifaqının üzvü olub, 2007-ci ildən isə ən
son bitirdiyi ali təhsil ocağında müəllim kimi fəaliyyətə
başlayıb. 2022-ci ildə Sənətşünaslıq
üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi alan
Xanım Məmmədova həm ölkə daxilində, həm
də xaricdə keçirilən bir çox sərginin
iştirakçısıdır.
- Anar bəy, əsərin tarixçəsi haqqında
nə deyə bilərsiniz?
- Rəssamın ailə üzvlərinin demək olar
ki, əksəriyyəti həm Birinci Qarabağ müharibəsi,
həm Aprel döyüşləri, həm də 44
günlük Vətən müharibəsi
iştirakçısı olub. Bu müddət ərzində
Xanım müəllimənin keçirdiyi hiss və həyəcan
onun bu mövzuya daha emosional
yanaşmasına zəmin yaradıb. Buna baxmayaraq,
sözügedən mövzuya aid ərsəyə gətirdiyi
nümunələrdə döyüş səhnələrindən
daha çox Azərbaycan mədəniyyətinin izlərini
özündə ehtiva edən motivlərdən istifadə
edib. Bu fikrimizi rəssamın fırçasından
çıxan bu mövzuya aid "Qarabağ atları",
"Qarabağ abidələri" və "Xurşidbanu Natəvanın
portreti" kimi əsərləri ilə əsaslandıra bilərik.
- Əsərin rəng həlli necədir?
- Əsərin mövzusundan irəli gələn
özünəməxsus rəng həlli mövcuddur. Əsasən
göy, qırmızı və yaşıl rənglərin
tünd tonlarından istifadə olunub. Kompozisiyanın mərkəzindən
başlayaraq kənərlarına doğru diqqət yönəldəndə
rənglərin daha çox tündləşdiyini
müşahidə etmək olar. Ümumi olaraq qeyd edə bilərik
ki, bu təsvir nümunəsində istifadə olunan rənglər
Azərbaycan bayrağında olan rənglərlə eynilik təşkil
edir. Səma hissəsində göy və yaşıl rənglərin
müxtəlif tonları və rəssamın özünəməxsus
rəng ahəngi, mərkəzi hissənin kənarlarında
isə qırmızı rəngin fərqli tonlarını
görə bilərik. Digər maraqlı nüans isə
ağ rənglə bağlıdır. Rəssam Azərbaycan
bayrağında olduğu kimi, ayparanın yerləşdiyi
mövqeyə uyğun ağ rəngli at fiqurunu əlavə
edib və onun saçdığı nuru əks etdirib.
Müqayisə üçün deyə bilərik ki,
bu əsərdə istifadə olunan rənglərin ahəngi və
istifadə olunan tonlar bizə məşhur rus rəssamı
Karl Pavloviç Bryullovun "Pompeyin son gecəsi"
adını almış rəsmini xatırladır. Hər iki
nümunədə mərkəzi hissənin aydın və
işıqlı, kənar hissələrin isə tünd rəngdə
olduğunu müşahidə edə bilərik. Hətta rus
nasiri və dramaturqu Nikolay Vasilyeviç Qoqolun (1809-1852) bu əsər
üçün yazdığı böyük məqalədə
qeyd etdiyi "rəngləri yanıb gözlərə
hopub" ifadəsi də haqqında
danışdığımız nümunə
üçün də keçərlidir. Digər bir
oxşarlıq isə mərkəzdə olan
parlaqlığın kənarda olan fiqurları zülmətin
qoynundan qoparmasıdır deyə bilərik. Əsərlər
arasında məna yaxınlığına gəldikdə isə,
əgər Bryullov Pompey şəhərin son gününü
təsvir edibsə, Xanım müəllimə də
Qarabağın işğaldakı son gününü öz
tablosundə göstərib.
- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Rəsm müxtəlif məzmunlu detalların pərakəndə
yerləşdiliməsi əsasında qurulub. İlk olaraq mərkəzi
hissədən başlasaq, burada irəliyə doğru
qaçan ağ rəngli bir at görə bilərik ki, bu da məna
etibarı ilə muradı və işıqlı gələcəyə
doğru addımlamağımızın göstəricisidir.
At üzərində olan əsgər fiquru müzəffər
Azərbaycan Ordusunun igid oğullarının bir prototipidir.
Əlində bayraq tutaraq tarixi Şuşa qalasına doğru
irəliləməsi isə artıq zəfər xəbərinin
müjdəçisi olduğunun bir nümunəsidir. Ağ at
fiqurunun bir semantik mənası da var. Məlumdur ki, at zənginlik,
xeyir-bərəkət, hökmdarlıq və
böyüklük deməkdir. Bundan əlavə, at minən
şəxsin işində yüksəlişlər gözlənilir
və eyni zamanda at minmək, düşməni məğlub
etməyə işarədir.
Təsvirin aşağı hissəsində isə
tünd tonların ahəngində tankların aydın
forması yer alıb. Bu isə öz növbəsində
müharibənin başladığı ilk vaxtlara bir işərədir.
Səmada yer alan helikopter və pilotsuz uçuş
aparatları Azərbaycanın hərbi qüdrətinin
göstəricisidir. Bu silahlar və onları məharətlə
istifadə edən Azərbaycan əsgərlərinin əzmi nəticəsində
Qarabağ öz azadlığına qovuşdu və indi
artıq dirçəlmə mərhələsindədir.
Rəsmdə Azərbaycan mədəni irs nümunələri
sayılan Xudafərin körpüsü, Şuşa qalası
kimi nümunələrin təsvir olunması rəssamın
böyük qayıdışa aid göstərdiyi bir simvolik məzmun
ideyasını daşıyır.
- Tablo harada saxlanılır?
- Əsər hazırda rəssam Xanım Məmmədovanın
şəxsi emalatxanasında saxlanılır.
- Rəssamın üslubu bu əsərdə
özünü necə göstərir?
- Rəssam daha çox əsərlərində
simvolik məna daşıyan detalları dekorativ formada təsvir
etməsi ilə özünəməxsusluğunu büruzə
verib. Bu rəsm əsərində də hərbi texnika və
silahların ümumi görünüşündə bu
nüansı sezmək mümkündür. Rəssamın digər
əsərləri ilə müqayisədə onu deyə bilərik
ki, bu rəsm döyüş səhnələrinin yer
aldığı az saylı nümunələrindəndir. Həmçinin
burada rəssamın özünəməxsus dekorativliyi və
rənglərin tünd tonlarının ahəngindən istifadəsi
daha çox diqqət çəkir.
- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?
- Bildiyiniz kimi, Azərbaycan xalq nağılı olan və
bu nağılın motivlərinin də yer aldığı
rejissor Ənvər Əbluc tərəfindən 1995-ci ildə
ekranlaşdırılmış "Ağ atlı
oğlan" tammetrajlı bədii filmində Qarabağın
azadlığı uğrunda erməni qəsbkarlarına
qarşı aparılan müharibədən söhbət
gedir. Bu rəsm isə həmin filmin simvolik olaraq davamı kimi
qiymətləndirilə bilər. Burada müharibənin bitməsinin
son anlarını və zəfərin ilk
işartılarını görmək olar. Şuşa
qalasının üzərindəki ucsuz-bucaqsız aydın səma
bizə Qarabağın uğurlu və parlaq gələcəyindən
xəbər verir.
Aytac SAHƏD