Sevgi: bu dəfə mədəniyyətlərin
ayırdığı hekayə
Esse
Film dünyasında festival mövsümü
başlayıb. Yeni ilin yaz aylarına qədər bir-birindən
maraqlı filmlər dünyanın müxtəlif şəhərlərində
keçirilən vacib festivallarda sinefillərlə
görüşəcək. Bu dövrdə keçən illərdəki
festival filmlərini, necə deyərlər, arthaus kinonu izləmək
üçün menyuya göz gəzdiririk. 2023-cü ildə
böyük büdcəli filmləri arxada qoyub həm tənqidçilər,
həm də izləyicilər tərəfindən
böyük maraqla qarşılanmış və rejissorun
debüt filmi kimi festivallarda iz qoymuş bir ekran işi
haqqında danışmaq istəyirəm: koreyalı rejissor
Selin Sonun "Keçmiş həyatlar" ("Past
lives") filmi. Bəs bu filmi birdən-birə qiymətli edən
nə olmuşdu?
Bəzilərinin fikrincə, film insanlara öz emosional
keçmişini xatırladırdı, bəziləri
üçün isə daha əvvəl istehsal olunmuş
törəmə filmlərə bənzədiyi
üçün sevildi. Xüsusilə, Riçard Linkleter,
Noah Baumbax və Vudi Allen kimi rejissorların filmləri ilə
müqayisə edilmiş və onlarla oxşar cəhətləri
müzakirə olunmuşdu. Ancaq hər şeyə baxmayaraq,
"Keçmiş həyatlar" bu rejissorların tərzindən
öz təhkiyəsinə görə kifayət qədər
fərqlənir. Bu fərqliliyi başa düşmək
üçün filmin az qala obrazına çevrilən
İn-Yan konseptinə və əsas mövzusu olan "mədəni
fasiləyə" diqqət yetirməliyik.
Film on iki il fərqlə iki dəfə
görüşən Na Younq və Hae Sun adlı iki
personajın hekayəsindən bəhs edir. Eyni sinifdə
bir-biri ilə şirin rəqabətdə olan bu personajlar
uşaqlıqdan aşiq olublar. Daha sonra Na Younq və ailəsi
Kanadaya mühacirət edir və beləliklə, personajlar
ayrılır. Lakin taleyin bir cığal təsadüfü ilə
yenidən bir-birlərini internetdə tapırlar. Uzun müddət
söhbət etdikdən sonra yenidən əlaqəni itirirlər
və on iki il sonra yenidən Nyu-Yorkda görüşürlər.
Hər görüşün personajlarda və
tamaşaçıda yaratdığı kəmşirin hiss
bütün filmi əhatə edir. Bəlkə də bu hiss
filmin əsaslandığı tale və təsadüf
anlayışları sayəsində yaranır. Lakin film bu vəziyyəti
"İn-Yan" adlandırır.
Filmdə Koreya konsepti olan "İn-Yan" Na Younqun
izah etdiyi kimi belə təsvir edilir: "Bu, taleyi və ya
yaşadıqlarımızı ifadə edir, lakin xüsusilə
insanlar arasındakı münasibəti təsvir edir.
Küçədə bir-birinin yanından keçən iki
yad şəxsin paltarlarının sürtülməsi
İn-Yandır. Çünki bu o deməkdir ki, onlar
keçmiş həyatlarında mütləq nə vaxtsa
görüşüblər..."
Ssenaridə baş qəhrəmanlarımız hər
dəfə yarımçıq qalan bir münasibəti
tamamlamaq istəyirlər. Bəlkə də müəyyən
səhnələrin fonunda qucaqlaşıb öpüşən
cütlükləri görməyimiz də İn-Yan
konsepsiyasının əyani təsviridir. Hae Sun filmin sonuna qədər
İn-Yanın verdiyi ümidlə başqa bir həyatın
mümkün olduğunu düşünür. Bəlkə də
hekayənin naməlum davamında bu inamı hələ də
ürəyində saxlayır. Digər tərəfdən, Na
Younq bu sevginin reallaşa bilməyəcəyini bilir. O,
rasionalist olduğu üçünmü belə fikirləşir?
Xeyr! Haedən fərqli olaraq İn-Yan mədəniyyəti
onun üçün öz dəyərini itirib. O indi fəst-fud
münasibətlərin, "mədəni fasilə"lərin
yaşandığı ölkənin - Amerikanın dəyərlərinə
qucaq açıb. Na düşünür ki, İn-Yan
koreyalıların bir-birinə təsəlli vermək
üçün istifadə etdiyi qədim mifdən başqa
bir şey deyil. Sinif yoldaşı ilə uzun illərdən
sonra görüşməsi də bu səbəbdən onun
üçün heç nə ifadə etmir. Film beləcə
romantiklə realistin arasında başlayan mədəni
savaşın meydanına çevirilir.
Noah Baumbaxın 2019-cu ildə çəkdiyi
"Evlilik hekayəsi" ("Marriage story") filmində
rejissor eyni mövzuya aidiyyətsizlik və iki şəhər
(Los Anceles və Nyu-York) vasitəsilə baxıb iki insanı
bir-birindən uzaqlaşdıran mənəvi məsafədən
danışırdı. "Keçmiş həyatlar"
filmində bu məsafəni yaradan Seul və Nyu-York şəhərləridir.
Daha geniş miqyasda bu, Amerika və Cənubi Koreyadır. Filmin
həm də personajları olan bu şəhərlər, əslində,
Na Younq və Hae Sunun öz şəxsiyyətlərini əks
etdirir. Rejissor bu iki ölkə və şəhər arasındakı
fiziki məsafə vasitəsilə iki personajın bir-birindən
çox uzaq olduğunu bizə göstərir. Onların gənclik
illərində bir araya gələ bilməmələrinin əsas
səbəbi bu ölkələrin bir-birindən fiziki məsafədə
uzaq olmasıdır. Təbii ki, səthə
baxdığımızda bu ayrılıq fiziki bir məsafə
kimi görünə bilər, lakin dərinləşdikcə,
əslində, aralarında mənəvi uçurum olduğunu
da anlayırıq.
Na Younq Kanadaya, sonra da Amerikaya köçdükdən
sonra Nora olur. O, tədricən koreyalı mahiyyətindən
uzaqlaşır və amerikalıya çevrilir. İkisi
arasındakı münasibətdə ən böyük gərginliyin
yaranmasının səbəbi əslində budur.
Çünki Nora Hae Sun ilə danışıb nəsə
paylaşa bilsə belə, müəyyən nöqtədən
sonra hər ikisi nəyinsə səhv olduğunu anlayır.
Amma onlar bunu başa düşə bilmirlər. Başa
düşmək istəmirlər. Nə etsələr də,
bir-birlərinə qurduqları divarı da yıxa bilməzlər.
Çünki onlar bir-birini koreyalı və amerikalı
görür və bu qərəzlə bir-birini qəbul etmirlər.
Məsələn, Nora əri Artura Hae Sun haqqında
danışarkən söylədiyi cümlələr: "O,
hər cəhətdən koreyalıdır. Hələ də
ailəsi ilə yaşayır. Onun həyata baxışı
tam koreyalıya bənzəyir". Nora isə yuxularında
Koreya dilində sayaqlayır. Yəni Sunda bəyənmədiyi
lokal keyfiyyətlər, əslində, "amerikalı"
qızı şüuraltında tərk etməyib. Harada
doğulduqsa, ora aidik. Ya da başqa deyimlə, coğrafiya
taledir.
Kino tənqidçiləri tərəfindən təvazökar,
estetik və təsirli ekran işi kimi qiymətləndirilən
"Keçmiş həyatlar" ilinin ən yaxşı
filmlərindən biri kimi seçilməyi bacarıb. Üslub
baxımından yeni bir şey təqdim etməsə də, məzmun
baxımından insanların yaşadığı əsas mənsubiyyət
böhranına özünəməxsus şərh gətirdiyini
rahatlıqla deyə bilərik. Ən əsası isə o,
ümumbəşəri çətinliyi sadə və
dramatizasiyasız izah edir. Real həyat kimi. Əsl sevgi kimi.
Çünki günümüzün kommersiya filmləri bu
mövzuda həmişə hər şeyin yaxşı
olacağına dair yalan danışmağa davam edir. Amma real həyat
belə deyil. Bu aydın reallıq və kədər film
bitdikdən sonra da beynimizdə qalır. Bu ilin Oskar
mükafatına namizəd Zeki Dəmirkubuzun mahiyyət
etibarı ilə oxşar olduğunu deyə biləcəyimiz
"Qədər"("Tale") filmi haqqında dediyi
üsyankar sözlər yada düşür:
"Uğurla Bəkir bir-birlərini sevsəydilər,
necə də gözəl olardı, elə deyilmi? Amma olmur. Həyat
budur. Çox vaxt iki nəfər birlikdə xoşbəxt ola
bilmir. Bu qədər sadə..."
Rəvan