Müəllimlər... Kitablar və... Aşıq Ələsgər

Esse

Platon: "Neçə növ insan varsa, o qədər də dövlət forması var" - deyib. Ulu filosof bu fikrində sistemlərin əsas elementinin insan olduğunu vurğulayır. Bütün sistemlər insan faktoru üzərində inkişaf edir, həyat tapır. İnsanlar isə cəmiyyətləri meydana gətirir. Sağlam cəmiyyətin təməlini də ancaq doğru yetişdirilmiş insanlar qoya bilirlər.

Hər bir millətin ruh və xarakterinin formalaşmasında ən təsirli rolu müəllimlər oynayır. Ona görə də öz peşəsini layiqli şəkildə yerinə yetirən müəllimlər üçün bütöv bir cəmiyyət onların əsəridir deyə bilərik. Bilərək olmasa belə, təhsildə yol verilən bir xəta təkcə yetişdirilən fərdə deyil, eyni zamanda cəmiyyətin gələcəyinə də zərər verəcək.

Hamımızın həyatında gələcəyinə toxunan bir işıqlı müəllimin imzası mütləq var. Hamımızın xatırlayarkən gözümüzü dolduran, yaşımız neçə olursa olsun, gördüyümüz zaman bizi uşaqlığımıza qaytaran, araya aylar, illər, hətta ölüm girsə belə oturuşunu, duruşunu, yerişini, bütün cizgilərini hafizəmizə möhürlədiyimiz müəllimlərimiz var. Hamımıza bir şeylər öyrətməklə bərabər, yeri gələndə nazımızı çəkən, yeri gələndə problemlərimizə qulaq verən, birimizi digərlərindən ayırmayan şəfqət dolu müəllimlərimizə çox şey borclu olduğumuzu söyləmək lazımdır. Ancaq kim bilir bu diyardan əməyi çox, sevgisi çox olan, amma bəlkə də heç xatırlayanı olmayan nə qədər müəllim gəlib keçib.

Gələcək nəsillərin aydınlanmasında bir çıraq, bir məşəldir müəllim. Yapon təhsil fəlsəfəsini formalaşdıran bu sözlər cəmiyyətlərin müəllimə nə üçün dəyər verilməsinin vacibliyini açıq şəkildə ortaya qoyur: "Yetişdirdiyi hər insanı yenidən istifadə edə bilən cəmiyyət rasional və sivil bir cəmiyyətdir. Ancaq yetkin insanların ən yaxşılarının müəllimlik peşəsinə seçildiyi cəmiyyət ən güclü cəmiyyətdir".

Cəmiyyətin güclü olmasını isə fərdlərin qabiliyyətlərindən istifadə edə bilən, hür qərar verə bilən, şəxsiyyəti formalaşmış, başqalarına bağlı olmadan yaşaya bilən bir şəxs olaraq yetişdirilməsi təmin edə bilər.

Müəllim bir rəssamdır: göyqurşağı rəngləri ilə kətan üzərinə ən gözəl rəsmləri çəkən. Müəllim musiqiçidir: ürəkləri fəth edəbilən. Müəllim yazıçıdır: bütün hissləri qəlblərə nəqş etməyi bacaran. Müəllim şairdir: misralarında sevgi gizləyən. Ən möhkəm, əzəmətli binaları inşa edən memardır müəllim. Sadəcə bir toxunuşu ilə şagirdini sağaldan həkimdir müəllim. Fərqli obrazlara girən bir aktyordur həm də.

lll

Hərdən sosial şəbəkələrdə, sayt köşələrində rastıma insanları kitab oxumağa təşviq edən bəlağətli çağırışlar çıxır. Bu cür çağırışları, adətən, tanınmış yazarlar, naşirlər edirlər. Bəzən bu çağırışlar təbliğatdan çox, danlaq, töhmət tonunda olur. Cəmiyyət, xalq, onların təbirincə, "kütlə" qalaq-qalaq kitab oxumuş kimi tanınan şəxslər tərəfindən ironiya, tənqid, hətta bəzən təhqir atəşinə tutulur. Özündən müştəbehlər az qalırlar əllərindəki qələmi adamın gözünə soxalar ki, "niyə kitab oxumursunuz?"

Bu yaxınlarda şair Şəhriyar Del Gerani belə bir status paylaşmışdı ki, "Don Kixot"u, "Səfillər"i, "Anna Karenina"nı, "Martin İden"i və sair təməl kitabları oxuyan adamlarla oxumayan adamların adicə su içməsi də fərqlənir".

Halbuki ətrafımızdakı kitab oxuyan, kitab yazan adamların arasında əyyaşından tutmuş, şorgözünə, yaltağından tutmuş, riyakarına, rüşvətxorundan tutmuş dövlət malını mənimsəyənə, haqq yeyənindən ədalət tərəzisi səhv olanına qədər hər cür insana rast gəlirik. Belə olan halda hamının beynində bir sual yaranır. Bu qədər kitab oxumuş adamlara kitablar niyə kömək edə bilməyib? Deməli, kitab oxumağın əsas mahiyyəti nə qədər oxuduğunda deyil, nələri oxuduğunda və oxuduqlarından nə anladığındadır. Orxan Pamuk "Yeni həyat"ında yazır ki: "Bir gün bir kitab oxudum və bütün həyatım dəyişdi". Bu ifadəni indi günümüzdə çox insan işlədir. "Filan kitabı oxudum, həyatım dəyişdi". Əslində dəyişən həyat deyil, özünüzsünüz. Şəxsiyyəti, baxış bucağı dəyişməyə uyğundursa, oxuduğu bir kitabla, hətta bir cümlə ilə də özünü təzədən "yarada" bilər insan. Bəlkə də, Pamukun dediyi kimi, həyat dəyişməz, amma kitab oxumaq insana çox şey verər. Kitab oxumaq nitqi formalaşdırır, söz boğçasını zənginləşdirir. Amma heç bir kitab fitrətən pis adamı yaxşı insana, təbiətən riyakar olanı dürüst adama çevirə bilməz, məncə. Kitabları təbliğ edərkən bu yanlış düşüncəni səsləndirməkdən çəkinmək lazımdır.

Təəssüflər olsun, onsuz da çox kitab oxuyan bir cəmiyyət deyilik. Yazarımız çox, oxucumuz isə azdır. Kitab çap edən mətbəələrimiz, naşirlərimiz, geniş, işıqlı, dəbdəbəli kitab mağazalarımız, hər il keçirilən yerli, qatıldığımız beynəlxalq kitab sərgiləri də var. Amma avtobusda, metroda gedərkən kitab oxumaq yerinə telefonda nərd, domino oynayan, "ferma" quran, "ordu" qurub rəqibin qalasına hücum edən insanlar gördükcə mənim də ürəyim sıxılır. Fəqət bu da bir həqiqətdir ki, sosial problemlərlə boğuşan, güzəran dərdi ilə vurhavurda olan insanlar bu cəmiyyətin böyük hissəsini təşkil edir. Təbəqələşmənin pik dövrünü yaşadığımız dünyada kitab oxumaq ehtiyacının yerini müasir qayğılar tutur. Bütün bunlar az imiş kimi, kitab oxumağı, kitabı təbliğ etmə şəklimiz də doğru deyil. "Kitab oxumamaq" qlobal bir problemə çevrildiyi zamandan bəri dünyanın müxtəlif ölkələrində bir-birindən fərqli üsullara əl atırlar. Amerika, Kanada, İngiltərə, Yeni Zelandiya və bir sıra ölkələrdə son illərdə uğurla davam etdirilən "Fasiləsiz səssiz oxumaq", "Hər şeyi bir kənara qoy kitab oxu", "Sürətləndirilmiş oxu" kimi bir sıra araşdırmaların mövzusu olub.

Təxminən 20 ildir, məktəblərdə uğurla həyata keçirilən, şagirdləri oxumağa sövq edən "Sürətləndirilmiş oxu" proqramında şagirdlər səviyyə və həcminə görə, əvvəlcədən siyahıya daxil edilmiş kitabları oxuyurlar.

Bir neçə gündür, Bakıda X Beynəlxalq Kitab Sərgisi açılıb. Demək olar, hər il keçirilən kitab sərgilərinə bir dəfə də olsa baş çəkirəm və həmişə bu sərgilərdə diqqətimi çəkən bir cəhət var: sərginin ilk günü, yəni açılış günü izdiham yaransa da, stendlərə yaxınlaşıb kitablarla maraqlananların sayı az olur. Bizim "kitabsevərlər" stendlərin qarşısında kitab seçməkdən çox, məşhur şəxslərin əhatəsində selfi çəkdirmək dərdinə düşürlər. Kitablar da, naşirlərlə müəlliflər də bu mənzərəni mat-məəttəl seyr edirlər. Ən qəribəsi də odur ki, həmin o selfi azarkeşləri təntənəli pozada sərgidən paylaşım edib cəmiyyəti kitab oxumağa səsləyirlər. Bunun necə bir nəticəsi ola bilər?! Baxan kimi adamın içinə qurd düşür ki, deyəsən, axı bizim cəmiyyətdə kitab oxumaq bir mədəni tələbat, mənəvi ehtiyac olmaqdan çıxıb, özünü göstərmək fəndinə çevirilib...

lll

"Sənət kütlə və cəmiyyət üçündür, yoxsa sənət üçünmü?" sualı hər zaman mübahisə mövzusu olub.

"Sənət, sənət üçündür" fikrini müdafiə edənlərə görə, sənətkar özünəməxsus bir əsər yaratmalı və bunu paylaşmalıdır.Yəni sənətçinin əsas məqsədi öz hisslərini, düşüncə və fikirlərini ifadə etməkdir. Bunu həyata keçirərkən isə cəmiyyətin gözləntilərinə diqqət etməməlidir.

Çünki bu sənətkarın öz yaradıcılıq və qabiliyyətlərini sərgiləməsi üçün əlinə keçən fürsətdir.

"Sənət cəmiyyət üçündür" fikrini müdafiə edənlərə görə isə, sənətkarlar cəmiyyətin özünü daha yaxşı anlayıb və inkişaf etməsinə xidmət etməlidir.

Bu baxımdan da "sənət, sənət üçündür" fikrini mənimsəyən sənətkarlar daxili aləmlərindən qaynaqlanaraq sənət əsərləri yaradırlar.

Məsələn, 20-ci əsrin ən maraqlı rəssamlarından olan amerikalı Cekson Pollok yaradıcılığını və qabiliyyətini göstərmək üçün damcı texnikasından istifadə etmişdi. Bu üsul ilə yaratdığı əsərlər sənətkarın daxili dünyasından boy verən rəsmlərdir və cəmiyyətin gözləntiləri nəzərə alınmadan hazırlanmışdı .Digər bir nümunə kimi Salvador Dalinin üslubunu göstərmək olar. Dali də öz yaradıcılığını ortaya qoymaq üçün yuxularını və şəxsi düşüncələrini tablolarına köçürmüşdü.

Ötən həftənin qızğın müzakirəyə yol açan hadisələrindən biri heykəltaraş Natiq Əliyevin hazırladığı və təntənəli açılışı keçirilən abidə - Aşıq Ələsgərin heykəli oldu. Belə anlaşıldı ki, bu heykəl bizim cəmiyyətin xəyalındakı Aşıq Ələsgərə bənzəmir. Ona görə ki, sənətkar büstü hazırlayarkən yalnız daxili səsinə, öz düşüncələrinin çağırışına qulaq verib. Bu, cəmiyyətin görmək istədiyi yox, müəllifin göstərmək istədiyi Aşıq Ələsgər idi. Amma bunu bilmək, anlamağa çalışanlarımız az, hətta çox az oldu. Bu sağdan-soldan yağan atmacalarla dolu müzakirə əsasən bir faydalı tərəfi ilə yadda qaldı: heykəl sayəsində əksəriyyət öyrənmiş oldu ki, sən demə, Aşıq Ələsgər solaxay imiş..

Günel MUSA

525-ci qəzet .-2024.- 5 oktyabr (№182).- S.16.