"Harmoniya"

"Bir rəsmin dedikləri" rubrikasının budəfəki qonağı sənətşünas Anar İbrahimovdur. Onunla rəssam Xanım Məmmədovanın "Harmoniya" əsərindən danışmışıq.

Xanım Məmmədova 1962-ci ildə anadan olub. Bu sənət sahəsinə gəlməsində rəssamın atası Əzim müəllimin böyük rolu var. Zaman onu ilk olaraq dövrün bir çox məşhur Azərbaycan rəssamının dərs dediyi Əzimzadəyə, sonra isə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu - indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə gətirib. Ali təhsil aldığı dövrdə Mikayıl Abdullayev, Böyükağa Mirzəzadə və Nadir Əbdürrəhmanov kimi məşhur rəssamlardan sənətin sirlərini öyrənib. Xanım Məmmədova təkcə rəssamlıq sənəti ilə kifayətləndirməyib və dekorativ-tətbiqi sənət sahəsi ilə də məşğul olub.

- Anar bəy, istərdim harmoniyanın rənglərdəki şərhinə keçməzdən öncə fəlsəfəsi haqqında bir qədər danışaq.

- Qloballaşan və daim hərəkət içində olan müasir dünyanın artan tempi insan hisslərində də özünü göstərir. Süni dinamika isə bir zamanlar hökm sürən harmoniyanın pozulması ilə nəticələnə bilər. Rəsmdə olan harmoniya isə bizə öz ilkin mənasını xatırladır. Bilindiyi kimi, harmoniya xoş hisslərə səbəb olan bir bütövün hissələrinin müəyyən bir düzülüşüdür. Bu, melodiyadakı qeydlər, paralel povestlər və ya kompozisiya ilə rəng kimi vizual bir şey ola bilər. Harmoniya anlayışının rəqəmləri hər şeyin əsası kimi görən riyaziyyatçı Pifaqorun dövrünə gedib çıxdığı da deyilir. Təbii ki, riyaziyyatda bütün rəqəmlər də uyğun olmalıdır. Sözün kökü olan "harmos" "birləşmək, birləşmə və bütöv olmaq" deməkdir. Buna görə də yunan mifologiyasında Harmoniya ilahəsi xoşbəxt nikahın təcəssümü sayılır. Harmoniyada olmaq, içimizdə dinclik hiss etmək, balanslı və sakit olmaq deməkdir.

Rəsmin yaranmasında da bu mənaların hər birinin özünəməxsus rolu mövcuddur. Hansısa bir nizamsızlıq ümumi balansın pozulmasına və vahid sistemin məhvinə gətirib çıxara bilər. Ancaq harmoniya bütün bu olanları həmişə diqqətdə saxlayan bir qüvvədir.

- Əsərin rəng həlli necədir?

- Rəssam materiala və rəng seçiminə xüsusi diqqət yetirib. O, burada olan qara, ağ, qırmızı, sarı və mavi ilə harmoniya əldə etməyə çalışıb. Bu isə öz növbəsində simmetrik tarazlıq üçün yeni sərhədlər və imkanlar axtarmağa əsas verir.

Əsərdə istifadə olunan hər bir tonun özünəməxsus mənası kompozisiyanın ümumi məzmunu ilə səsləşir. Misal üçün, əsərdə gözə çarpan mavi rəng sakitlik, əmin-amanlıq və harmoniyanı, göy rəng cəsarətli olmağı, sonsuzluğu, dərinliyi, bənövşəyi isə mənəvi həssaslığı və hərəkəti özündə təcəssüm etdirir. Rəsmdə olan harmonik dinamika və xoşbəxtliyə sövqedicilik isə kompozisiyanın müxtəlif yerlərində olan sarı və qırmızı rəng tonları vasitəsilə çatdırılıb.

Mərkəzi hissədə yerləşdirilən xanımın saç və geyimində olan qara rəng harmonik vahidliyin, dincliyin və özünükəşfin göstəricisidir.

- Bəs kompozisiya haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Ön planla fon, mərkəzi obyekt və perspektiv arasındakı tarazlıq həmişə rəssamların əsas qayğısı olub. Lakin rəssamlar mücərrədliyin meydana çıxması ilə heç bir məhdudiyyət olmadan harmoniya prinsiplərini tətbiq etməyə müvəffəq oldular.

Kompozisiya quruluşuna diqqət yetirsək, mərkəzi hissədə əlində fleyta tutmuş gənc xanımı görə bilərik. Onun qarşısında olan masanın üzərində isə bir ədəd nar və onun yanında demək olar ki, sona qədər dolu olan bir qədəh yerləşdirilib. Masa sanki xəyali olaraq orada mövcuddur və nar ilə qədəh havada asılı qalma təəssüratı yaradır. Xanım masaya və onun üzərindəkilərə əhəmiyyət vermir. Bu görünüş bizə 1976-cı ildə rejissor Rasim Ocaqov tərəfindən ekranlaşdırılan "Tütək səsi" filmindəki Cümrünü xatırladır. Orada deyilən "Səs salmayın, o, indi öz aləmindədir" ifadəsi bu əsərin kompozisiyası ilə uyğunluq təşkil edir.

Harmoniya təbiətin ayrılmaz xüsusiyyətidir, burada bir çox fərdi elementlər bütövləşir. Qədim zamanlardan yaradıcı insanlar harmoniyaya can atıblar, dinamik tarazlıq, onun tərkib hissələrindən daha böyük olan bütövlük yaradıblar. Ancaq nə qədər insan harmoniyaya can atsa da, yalnız bir neçəsi onu fəth edə bilir. Rəsmin ümumi kompozisiyası da bu mənaları özündə ehtiva edir.

- Tablo hazırda harada saxlanılır?

- Əsər Xanım Məmmədovanın şəxsi emalatxanasındadır.

- Bu əsər rəssamın digər işlərindən hansı xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir?

- Rəssamın əsərlərinə nəzər yetirəndə bu təsvirdə istifadə olunan başda rəng həlli və sonra isə seçilən motivlərdən demək olar ki, heç biri digər əsərləri ilə uyğunluq təşkil etmir. Bu təsvir nümunəsini Xanım Məmmədovanın yeniliyə can atmasının göstəricisi kimi qiymətləndirmək olar.

- Sizcə, bu rəsm bizə nə deyir?

- Memarlıq və incəsənətdə müasir konseptual harmoniya arzusu musiqidə olduğu kimi eyni prinsipə əsaslanır. Bədənimiz instinktiv olaraq həm səs, həm də şəkil və ya hissdəki harmoniyaya reaksiya verir. Onun əhatəsində olmağa, ilham almağa və rahatlaşmağa çalışırıq. Müasir memarlıqda mükəmməl nisbət idealları yeni səviyyəyə qaldırılıb. Dekorasiya getdi və düz səthlər, təmiz xətlər, balanslaşdırılmış asimmetriya, sadə həndəsə və təbii, təmizlənməmiş materiallar ön plana çıxdı. Bunlar iyirminci əsrin əvvəllərində Bauhaus hərəkatının əsas prinsipləri idi. Sözügedən ideallar təkcə memarlığa deyil, sənətə də şamil edilirdi.

Musiqi nəzəriyyəçiləri və təsviri sənət tədqiqatçıları hələ də harmoniya anlayışını öyrənirlər, bəzi səslərin və rənglərin əsrlər boyu qulaq ilə gözə nəyə görə xoş gəlməsi ilə maraqlanırlar. Araşdırmalar sübut etdi ki, hətta körpələr də harmoniyanı tanıyır. Harmoniya qaydaları universaldır və incəsənət kanonlarına daxildir. Rəsmdə qurulan kompozisiya və onun ifadə etdiyi məna tarix boyu harmoniyanın müxtəlif mənakarını vahid formada nümayiş etdirir. Müasir incəsənət rəssamları inanırlar ki, kətan üzərində harmoniya vasitəsilə gözəlliyin mahiyyətini tapa bilərlər.

Aytac SAHƏD

525-ci qəzet .- 2024.- 9 oktyabr(№184).-S.12.