Böyük Qayıdış üçün mühüm şərtlər: istehlak və biznes mühiti

Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində çox geniş miqyaslı və sürətli quruculuq işləri aparılır. Quruculuq işlərinin birinci mərhələsində zəruri infrastruktur layihələri həyata keçirilib: yollar çəkilib, evlər tikilib, tunellər, kommunal xidmətlərin təşkili, rabitə xidmətlərinin təşkili və sair həyata keçirilib. Təkcə 2023-cü ildə Qarabağ iqtisadi rayonuna 2 milyard 254 milyon 400 min manat məbləğində investisiya qoyulub. Şərqi Zəngəzura isə 2023-cü il ərzində 4 milyard 11 milyon investisiya qoyulub. Bu vəsaitin böyük hissəsi məhz infrastruktur layihələrinin, həm də evlərin tikintisi, məskunlaşmanın təmin olunması, iqtisadi dillə desək, işçi qüvvəsinin formalaşmasına xidmət edir. Çünki məskunlaşan əhali həm də gələcəkdə işçi qüvvəsidir.

İqtisadçı-ekspert Elman Sadıqovun dediyinə görə, məskunlaşan əhali orada gələcək üçün istehlakçıdır. Əhali, istehlak olmasa, əlbəttə ki, yollar, biznes heç kimə lazım olmaz. Nəticə etibarilə həm evlərin tikilməsi, əhalinin köçürülməsi "Böyük Qayıdış" dövlət proqramının yerinə yetirilməsi vacib bir istiqamətdir, digər tərəfdən isə infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi vacib istiqamətdir. Bu da gələcəkdə həm də biznesin təşəkkül tapmasına dəstək olacaq. Çünki yollar, kommunal, rabitə xidmətləri, infrastruktur layihələri olmasa, həmin bölgədə biznes də olmaz.

Onun sözlərinə görə, növbəti mərhələ isə sürətli şəkildə biznesə keçiddir: "Bu mərhələdə fabrik, zavodların, emal müəssisələrinin tikilməsi, qurulmasıdır ki, bu da müəyyən dərəcədə bir çağırışdır. Çünki burada köçürülən əhalinin sürətli şəkildə həm də işlə təmin olunması məsələsi var. İkinci məsələ isə orada biznes dövriyyəsinin sürətli şəkildə yaranması məsələsi var ki, məskunlaşma daha sürətli olsun. Bu da çox önəmli məsələdir. Üçüncü məsələ də oraya qoyulan vəsaitlərin bir müddətdən sonra dövlət büdcəsinə müəyyən yollarla geri qaytarılmasıdır. Əlbəttə, hazırda qoyulan vəsaitlərin müəyyən hissəsi dövlət büdcəsinə, orada işləyən şirkətlərin mənfəət vergisi, işləyən sakinlərin gəlir vergiləri şəklində, Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ödənişləri şəklində geri müəyyən dərəcədə qayıtması təmin olunur. Xüsusilə, yerli istehsal olunan tikinti materialları məsələsi, dövriyyənin artması, həmin materialları istehsal edən müəssisələrin gəlirlərinin, mənfəət vergisinin artması dövlət büdcəsinə artımları təmin edən əsas amillərdir. Amma düşünürəm ki, ən əsas artım, gözlənilən inkişaf biznes və iqtisadiyyat sahəsində olacaq. Burada turizm sahəsi çox önəmlidir. Kənd təsərrüfatı sahəsində təkcə əkin-biçin deyil, həm də emal müəssisələrinin formalaşması, konserv zavodları buraya aiddir. Söhbət şərabçılıqdan gedirsə, xüsusilə Zəngilan və Füzulidə üzümçülük vaxtı ilə çox yaxşı olub. Oranın üzümünün özünəməxsus dadı var. Ağdam konyakının vaxtilə böyük nüfuzu olub, brend kimi tanınıb. Biz yavaş-yavaş biznes mərhələsinə keçirik. Biznes mərhələsində isə dövlətin rolu azalır. Çünki dövlətin əsas vəzifələri infrastruktur layihələrinin tikilməsi, orada infrastrukturun formalaşdırılmasıdır. Biznes məsələsində isə dövlət birbaşa iştirakçıdan tənzimləyici iştirakçıya çevrilir. Tənzimləyici iştirakçı dedikdə oraya cəlb olunan investorların, iş adamlarının oradakı biznes mühiti çərçivəsində fəaliyyətinin təmin olunmasıdır. Burada ən önəmli məsələlərdən biri növbəti mərhələlərdə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarındakı biznesin inkişafının, oranın tanınması, turizm cəlbi və sair ölkəmizin də digər turistik bölgələrinə təsiri gözlənilir. Yaxud da əksinə, ölkəmizin digər turistik bölgələrinə gələn şəxslərin Qarabağ və Şərqi Zəngəzura turlarının, yaxud onların oralara getməsinin təmin olunması da növbəti mərhələnin əsas məsələlərindən biri olacaq.

Bir turist bir ölkəyə getdikdə orada maksimum şəkildə həmin ölkənin görməli yerlərini görməyə çalışır ki, bunun təmin olunması və Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının da buraya cəlb olunması önəmlidir. Nəticə etibarilə həm Şərqi Zəngəzur, Qarabağa, həm də ölkəmizin digər bölgələrinə müsbət təsiri gözlənilir".

Millət vəkili Ceyhun Məmmədovun sözlərinə əsasən, hazırda Azərbaycan xalqı böyük qayıdış dövrünü yaşayır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə işğaldan azad olunan ərazilərdə böyük bərpa və quruculuq işləri sürətlə həyata keçirilir. İşğaldan azad olunduqdan sonra qısa müddətdə bu ərazilər minalardan təmizlənib, elektrik və su təchizatı yüksək səviyyədə həyata keçirilib, dəmir və avtomobil yollarının çəkilişinə başlanılıb.

Onun sözlərinə görə, Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva bu ərazilərə davamlı səfərlər edərək burada həyata keçirilən layihələrlə yaxından tanış olur, prosesi bilavasitə xüsusi diqqət və nəzarətində saxlayır: "30 il idi ki, insanlarımız səbirsizliklə bu günü gözləyirdilər. Nəhayət, həmin gün yetişdi. Artıq yaxın vaxtlarda insanlarımız öz doğma yurdlarına köçəcək, bu yerlərdə həyat yenidən öz axarına qayıdacaq. Bu hisslər təsvir olunmazdır. Burada önəmli məsələlərdən biri də yaşayış binalarının inşası ilə yanaşı, yeni zavod və fabriklərin təməlinin qoyulmasıdır. Qarşıda duran mühüm məsələlərdən biri işğaldan azad olunmuş ərazilərdə yeni iş yerlərinin yaradılmasıdır. Respublikanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşan insanlarımız hazırda müxtəlif qurumlarda çalışırlar. Onların öz doğma yurdlarına qayıdan zaman işlə təmin olunması çox önəmlidir. Ona görə bütün işlər paralel aparılır".

Millət vəkili vurğulayıb ki, Azərbaycan dövləti ərazi bütövlüyünü bərpa etdikdən dərhal sonra azad edilmiş ərazilərdə quruculuq işlərinə başlayıb və bu proses hazırda da geniş miqyasda davam edir. Təbii ki, bu da Azərbaycan dövlətinin iqtisadi gücündən və həmin əraziləri bərpa etmək niyyətindən, qətiyyətindən xəbər verir. Eyni zamanda bu mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsi həmin ərazilərdən 30 il məcburi köçkün həyatına məhkum olunmuş insanların doğma yurd-yuvalarına qovuşması ilə bağlı ümidlərini artırır.

İqtisadçı-ekspert Pərviz Heydərov qeyd edib ki, Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərinə qayıdan əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi qayıdış prosesinin effektivliyini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq: "Bildiyimiz kimi, artıq əhalinin doğma yurd yuvasına qayıdışına start verilib. Zəngilan rayonunda "ağıllı kənd" konsepsiyası əsasında yenidən salınmış Ağalı kəndinə əhalinin köçürülməsi davam edir. 2026-cı ilə kimi isə Ağdam, Füzuli, Şuşa, Xocavənd, Zəngilan, Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı, Cəbrayıl, Tərtər və Xocalı rayonlarına 34 500 ailəni köçürmək nəzərdə tutulur. Məcburi köçkünlərin daimi yaşayış yerlərinə qayıdışını effektiv həyata keçirmək üçün onların məşğulluq imkanlarını artırılmaq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. "Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı"nda bu məsələyə xüsusi önəm verilib. Proqramdakı Tədbirlər Planına görə, onların məşğulluq imkanları qiymətləndiriləcək və qeydiyyatı aparılacaq, həmin şəxslər üçün fərdi məşğulluq proqramları tərtib olunacaq. Eyni zamanda iqtisadiyyatın tələbatına uyğun qısamüddətli ixtisasartırma təhsil proqramları təşkil olunacaq. Min nəfər qısamüddətli ixtisas atrırma, 5 min nəfər isə qısamüddətli təlim proqramlarına cəlb ediləcək. Digər tərəfdən ərazilərdə işçi qüvvəsinə tələbat müəyyən ediləcək, işəgötürənlərin işçi qüvvəsinə, işsizlərin iş yerlərinə çıxışı üçün səmərəli mexanizm yaradılacaq. Ərazilərdə sahibkarlığın inkişafı, əlverişli biznes mühitinin yaradılması üçün güzəştli kreditlərin verilməsi nəzərdə tutulur. Bunlar isə regionda məşğulluğu maksimal səviyyədə təmin edəcək".

Ekspert hesab edir ki, ərazilərin iqtisadi inkişafını sürətləndirmək üçün özəl investisiyaların cəlb olunmasına ciddi ehtiyac var: "Bu gün investorların 70 faizi gözləmə mövqeyindədir. Bölgəyə gələcək istər yerli, istərsə də xarici investorlar ilk növbədə yatırımlarının qorunduğuna əmin olmalıdırlar. Bura həm təhlükəsizliklə, həm də qanunvericiliklə bağlı məqamlar daxildir. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə çoxsaylı minalar, partlamamış hərbi sursatlar, tərkibində partlayıcı olan qurğular və digər partlayıcı qalıqlar mövcuddur. Bu mənada təhlükəsizliyin təmin olunmasının ilkin şərti ərazilərin minalardan təmizlənməsidir. Bütün bu məqamlar Proqramda öz əksini tapıb. Belə ki, yaxın üç ildə 215 min hektar, 2026-cı ilə kimi isə ümumilikdə 280 min hektar ərazilər minalardan təmizlənəcək. Həmin dövr ərzində bölgəyə yatırılan investisiyaların sığortalanması mexanizmlərinin yaradılması nəzərdə tutulur. Eyni zamanda xarici ölkələrdəki ticarət nümayəndəlikləri vasitəsilə regionun imkanları barədə marketinq tədbirləri keçiriləcək və müvafiq təşviqedici elektron platforma vasitəsilə investisiyaların təşviqi aparılacaq. Qeyd olunanların və proqramda əksini tapan digər tədbirlərin reallaşması nəticəsində biz yaxın gələcəkdə bu bölgəyə böyük məbləğdə özəl investisiyaların yatırılacağına şahid olacağıq".

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet .- 2024.- 10 oktyabr(№185).-S.13.