"Ay-ay, ulduz-ulduz dincəldi Vətən!"

RAMİZ QUSARÇAYLININ VƏTƏN SEVDASINDAN YARANMIŞ "VƏTƏN" POEMASI HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏR

 

 

Çağdaş poeziyamızda xüsusi yeri olan Ramiz Qusarçaylının "Vətən" kəlməsi ilə başlanan bütün misraları oxucusuna rəngarəng fikirlər təlqin edir. Onun şeirlərini oxuyanda anlayırsan ki, bir insanın başının üstündə dalğalanan bayrağı varsa, vətən elə o bayraqdan, onun müqəddəs kölgəsindən başlanır. "Çəkəcəyəm gözümə kölgən düşən torpağı" deyən şairin bütün yaradıcılığı boyu hər zaman vətən sevgisinin qürurla dilləndirilməsi onun poetik ruhunun saflığından xəbər verir. Bu cəhət şairin xalq mənəviyyatının, milli həyatın mahir bilicisi, müdrik bir qələm sahibi kimi inkişaf edib formalaşmasına zəmin yaradıb. Belə bir sağlam zəminin üzərində "Çörəyim daşdan çıxır", "Ömür qapıları", "Bir çiçək axşamı", "Nə gözəldi yolun, Allah", "Almalı kitab", "Gedəsən dünyanın axırınacan", "Sevgidi dünyaya qəsdim", "Vətən" kitabları yaranıb.

İlk misrasından sonuncuya kimi vətən sevgisi ilə cilalanmış "Vətən" poeması R.Qusarçaylının müstəqillik dönəminin ilk zamanlarından bugünəcən qəlbində naxışlanan, sözə çevrilən, könül atəşi ilə yoğrulan əsəridir. Şairin: "Davam nə can davasıdı, Nə də yorğan davasıdı, Azərbaycan davasıdı, Ayrı dava mənlik deyil", - deyə təqdim etdiyi düşüncə müstəvisində cəm olunan əsərlərindən çıxış edərək inamla söyləyə bilərik ki, xalqının keşməkeşli tale yolunun ağrılarını sinəsinə çəkən müəllifin əsərlərində milli özünüifadə pafosunun özəl formada təzahürü sənətkarlıq axtarışlarının uğurundan soraq verir. R.Qusarçaylı dərin erudisiyalı sənətkar olaraq milli-tarixi kimlik mövzusunu bədii düşüncə predmetinə çevirərkən, təbii ki, özünəxas ədəbi-estetik biçimlərini də ortaya qoymuş olur. Dövlət və dövlətçiliyin ön planda verildiyi poema şairin vətən sevgisi ilə əqidə möhkəmliyini özündə birləşdirən, onun müqəddəs amalının ifadəçisinə çevrilmiş bir əsərdir.

R.Qusarçaylının poeziyasının bədii siqləti ondadır ki, milli heysiyyətin, mənəvi paklığın təntənəsinə inam onu bir müəllif olaraq heç zaman tərk etmir, oxucusunu da buna inandırır. Akademik Nizami Cəfərova görə, Ramiz Qusarçaylının "şeirlərinin kökü dərindir. Onu

 

Böyük şair edən bu söz adamının vətəndaşlığıdır, yəni

onun hər misrasında Vətən var, vətənpərvərlik var,

vətəndaşlıq var. Ramiz Qusarçaylı təpədən-dırnağa şairdir,

bizim milli poeziyamızın, müasir poeziyamızın

klassiklərindəndir və bu adı halallıqla qazanıb".

 

Şair qələmə aldığı tarixi öz oxucusuna ədəbiyyatdan, bədii idrakdan ötürməyə çalışır. O, tarixin dərinliklərinə qədər gedib çıxır, daxildən parçalanmağın, düşmənin məkrli siyasətinin acı nəticələrinin sözlə rəsmini çəkir:

Bu savaş, bu qovğa bitməyib hələ,

Min illər çəkərmiş dərdi bir anın.

Kiçik Midiyadan başlanır elə,

Böyük faciəsi Azərbaycanın...

Poemada tarixi hadisələri xronoloji ardıcıllıqla sadalamaqla şair keçmişimizi torpaq qalaqlarının altından, saxsı qırıqlarının üstündən, yağış vurmuş, dolu döymüş daş kitabələrindən, dağların arxasındakı görünməzliklərdən, üfüqlərin alatoran rəng alaraq uzaqlaşmaqda olan xəttindən çəkib gətirir, şeirinin bir parçası edərək onlara yenidən can verir. Nəticədə, Ramiz Qusarçaylı palitrası gözümüz önündə bütün rəng çalarları ilə maraqlı bir mənzərə açır:

 

Böldü məmləkəti, böldü min yerə,

Böldü, parçaladı müqavilələr...

Bölündü İrəvan, Bakı xanlığı,

Bölündü Qarabağ, Şəki xanlığı,

Bir yerdə görmədik iki xanlığı,

Yarandı məhəllə, səki xanlığı...

 

Xalqın tarixində ağ səhifələrlə yanaşı, qara səhifələr də, zəfərlərlə yanaşı, məğlubiyyətlər də vardır. Əlbəttə, şanlı tarixi keçmişimizdən fəxrlə danışanda gözləri dolan şairin faciələrdən yazanda qəzəbdən əlində qələmi titrəyir. Və "Şənini vəsf etməyə yetər, qüdrətim yetər", - deyə vətən sevgisindən riqqətə gələn şair bəzən də "Mən səni qoruya bilmədim, Vətən..." - deyib göz yaşını içinə axıdır... Zəfəri görəndə məğlubiyyəti, məğlubiyyəti dadanda zəfəri unutmayan şair keçmişi yaddan çıxarmamağı tövsiyə edir. O, sövq-təbii ilə anlayır və oxucusuna da bildirir ki, unutsaq, faciələr təkrar başımıza gətiriləcək... Tarixi keçmişi unutmamağın yolu isə vətən sevgisindən keçir:

 

Vətənsiz misralar alaq otudur,

Çiçəkdi, tikandı, bilinən deyil.

Şairin ürəyi qara qutudur,

Yansa da, yaddaşı silinən deyil.

 

Tarixi yaddaşımızdan heç vaxt silinməyəcək ən qara səhifələr sırasında 1918-ci il qırğınları da yer tutur. Poemanın tarixin bu qaranlıq səhifəsinə də işıq salan hissəsində yazılıb:

 

Qubada erməni soyqırımları,

Bakıda erməni soyqırımları,

Soyğunlar dalınca soyğun gəlirdi,

Vətən can verirdi yad əllərində,

Yadların əzazil əməllərində...

 

Bu sətirləri oxuduqca qan gölünə dönmüş viranə yurdun qanına qəltan edilən insanları göz önündə canlanır. Ruhumuzun didilib didərgin salındığı o müsibətləri unutmağımız Qarabağ fəlakətinin təzələnməsinə səbəb oldu. Şairi ta daş dövrünə, dünyanın ilk yaranışına kimi getməyə məcbur edən də budur. O, tarixi ilmə-ilmə toxuyur, bugünə gətirib çıxarır. Nəhayət, Qarabağ probleminin yaranmasından, torpaqlarımızın 30 illik işğalı dövründən söz açır, bu tarixi faciənin üstündə xüsusi dayanır. Lakin poemanı bu ağrıyla, bu nisgillə bitirə bilmir, yazmaqda davam edir.

Nəhayət, 2020-ci ilin sentyabrında həzin bir səssizlikdən ümid şəfəqləri parladı və 44 günlük Vətən müharibəsi - tariximizdəki, həyatımızdakı o müdhiş dönəm başladı. İnsanlar oğullarını qan-qadaya, ölümə toy-büsatla, qurbanlar kəsərək yola salanda bütün dünya məəttəl qalmışdı. Bu şadyanalıq bizim xalq olaraq qana hərisliyimizdən irəli gəlmirdi, bu, tapdanmış, illərlə yağı əlində qalmış yurd yerlərimizin xilasına sevinməyin əlaməti idi:

Bir vaxt qucaqlarda çıxan körpələr

İndi Qarabağa tank üstdə gəldi, -deyən şair, sanki yaxın keçmişdə gözümüzün qabağında baş verənləri, 30 illik bir tarixi bu iki misranın içərisinə yerləşdirməyə çalışıb.

Tərtər Qarabağın Naqasakisi,

Ağdam Qarabağın Xirosiması, -misraları ilə, Birinci Qarabağ müharibəsində itirdiyimiz yurd-yerlərinin ağrı-acısını, həsrət və kədərimizi qələmə alan şair ürək çırpıntılarını el-obanın dərdinə qatıb poemada misra-misra, sətir-sətir "göyərdir":

 

Şəhərlər xaraba, küçələr viran,

Ev kimin evidi, tanımaq olmur.

Üzünü gizləyir utandığından,

 

Ot basan yolları qınamaq olmur, -deyir söz yükü də ruhunun yükü qədər ağır olan şair.

Poemanın Qarabağ qırğınlarının qələmə alındığı hissə sanki qan rəngindədir. Bu, tarixi torpaqlarımızda axan minlərlə gəncin qaraca torpağa hopmuş al qanıdır. O qan ki, şəhidimin bağrından fışqırdı, qazimizin yarasından sızdı, torpağa qarışdı. Böyük Zəfərlə bitən o günləri xatırladıqca biz o al rəngi təkrar alıb alnımıza sürtdük - alın yazısı oldu, qəlbimizə götürdük - şəhid yarası oldu, bayrağımıza köçürtdük - ömür yazımız, tale payımız oldu. Vətən oldu, can oldu, candan irəli Azərbaycan oldu!

Şair Vətən müharibəsi günlərində oğlu, qardaşı, nişanlısı, həyat yoldaşı şəhid olan anaların, qızların, gəlinlərin dözümünü, qətiyyətini, yurd sevgisini olduqca həyati, inandırıcıboyalarla təsvir edir:

 

Tabutu xonçayla qarşılayırdı

Xonçaya qırmızı bağlayan ana.

Qucub tabutunu şəhid oğlunun

Oynaya-oynaya ağlayan ana.

 

Dinləyirdi hər gün telefonunda

Səsindən savaşı yaşayan qadın.

Həyat yoldaşının cənazəsini,

Qürurla çiynində daşıyan qadın.

 

Şəhidlik qəhrəmanın ölümü deyildi, ölümün qəhrəmanlığı idi! 44 gündə xalqımız zəfərlə addımlayıb zirvəyə yol aldı, yorğun əsgərin dizlərinə taqət, qara xəbər alan anaların ürəyinə səbir doldu və şairin də dediyi kimi:

 

Bayraq ən ucaya, Şuşaya qondu,

Dərddən yuxalandı, incəldi Vətən!

Bayrağın kölgəsi hara toxundu,

Ay-ay,ulduz-ulduz dincəldi Vətən!

 

Məğlubiyyətlər qələbələrə kökləyirsə, uğursuzluqlar uğur aşılayırsa, demək, yaşamağa dəyərmiş. Ən əsası, bu gün Şuşada Azərbaycan bayrağı dalğalanırsa, demək, arzuların bir çin olma xəyalı gerçəkmiş. İkinci Qarabağ müharibəsi başlayandan Bakıya durmadan axın edən xarici media nümayəndələrinin çarpaz suallarına Ali Baş Komandanın diplomatik cavablar verməsini qürurla xatırlayıb: - "Bizə dərs keçməyə göndərilənlər Dərs alıb evinə qayıdırdılar" - deyən şair dünyanın bu qələbəni qəbul etməkdən başqa çarəsinin olmadığına da işarə edən misralarda belə yazırdı:

 

Haqqın diktəsiylə hesablaşırdı,

Zamanın hökmüylə barışırdılar.

Vətənin Qarabağ qələbəsinə

Könülsüz-könülsüz alışırdılar...

 

Şair bütöv bir məmləkətin layiq olduğu zəfərini hər bir vətən övladı kimi özünün zəfəri adlandırır və "Axır ki, mənim də Zəfərim gəldi, Mənim də Qələbə əsərim gəldi", -deyərək "Vətən" poemasını qələbə əsəri kimi təqdim edir.

Parçalanıb yadelli zülmü altında inləyən, müharibə və soyqırımları ilə insanlarını itirən bir xalqın tarixini göz yaşı ilə nəql edən müəllif, qəm-kədərli ovqat yaradaraq insanlığı hey düşünməyə vadar edir, amma sonda əzmlə düşmənə qan udduran, onu geri oturdan bir xalq olmağımızı nikbin notlarla dilləndirir. Bu da poemanın təsir gücünü maksimal dərəcədə artırır:

 

Səni qazi-qazi qaytardım, Vətən,

Qəhrəman-qəhrəman qaytardım səni.

Səni şəhid-şəhid qaytardım, Vətən,

Cana can, qana qan qaytardım səni!

 

Bu misralar əzəmətli uvertüranın son akkordları kimi səslənir. Lakin şairin arzuları bitib-tükənmək bilmir, o məmləkətin yeni erasının başlandığını poetik dillə bəyan edir:

 

Hələ qarşımızda min-min uğur var,

Mehri, Dərələyəz, həm Zəngəzur var!

 

"Vətən" poeması xalqımızın milli kimliyinin manifesti kimi yazılmış, həm də şairin yaradıcılıq tərcümeyi-halına, bədii pasportuna çevrilmiş əsərdir. Böyük Zəfərin təntənəsinə azad, bütünləşmiş vətəndə "Vətən" əsərini yaratmaq şərəfi şair Ramiz Qusarçaylının şairin qismətinə düşən parlaq mükafatdır.

 

Məhrux DÖVLƏTZADƏ

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet .- 2024.- 12 oktyabr(№187).-S.21.