Paradokslardan yoğrulmuş rejissorun portreti - Vaqif İbrahimoğlu-75, "Yuğ" teatrı-35

Milli teatr düşüncəsindən Avropa teatr düşüncəsinə körpü salan, bununla da onların sintezinə nail olan çağdaş Azərbaycan teatrının görkəmli rejissoru Vaqif İbrahimoğlu ilə ilgili peşəkar düşüncəmdə yaranmış paradoksu incələməkdən öncə, hər ehtimala qarşı, kiçicik girişvari açıqlama verməyə ehtiyac duyuram. "Girişvari" ona görə ki, əslində qarşıma qoyduğum məsələ özü-özlüyündə elə böyükdür ki, ona giriş müvafiq olaraq çox yer tutmalıdır. Hörmətli oxucuları elmi terminlərlə "yüklənmiş" yazı ilə yormaq istəmədiyimə görə qısa qeydlərlə kifayətlənməyi rəva bilirəm.

I qeyd. "Teatr-rejissura-rejim". Qədim yunanlar o vaxtlara qədər mövcud olmayan sənət növünü icad edəndə adını teatr qoydular. Bu hadisə eramızdan çox-çox əvvəl baş verdiyinə görə yunanların teatrı da indikindən çox-çox fərqlənirdi. Belə ki, tamaşalar açıq havada nümayiş olunurdu, özü də səhər başlayıb, axşam qurtarırdı. Odur ki, qədim tamaşaçılar təpələrin qoynunda quraşdırılmış oturacaqlarda rahat yer tutur, o vaxt "skena" adlanan indiki səhnəyə baxa-baxa, acıyanda özü ilə gətirdiyi səbətdən ayın-oyunu çıxarıb xımır-xımır yeyirdilər. Səhnədən isə Esxilin... Sofoklun... Evripidin "tragediya"ları (faciələri), Aristofanın... Menandrın komosodaları (komediyaları) milləti maarifləndirir, tərbiyələndirir, ağladıb-güldürürdü. Avropa teatrının tarixi belə başlandı. Əsrlər, minilliklər keçməli idi ki, mədəniyyətin teatr adlı təsisatında səlahiyyətləri öz əlinə alıb, öz iradəsini diktator üsulu ilə hamıya diktə edən bir peşə yaransın və teatrda öz rejimini qursun. Bu peşənin adını çox axtarmadılar. Yuxarıda sadalanan keyfiyyət və funksiyalarını nəzərə alaraq adını REJİSSOR qoydular. Çünki bu söz müxtəlif Avropa dillərində diktator, rejim sözləri ilə eyni kökdəndir. Və nəhayət iş elə gətirdi ki, bizim eranın XX əsrini "KOSMOS VƏ REJİSSOR ƏSRİ" adlandırdılar.

II qeyd. "Qərb-Şərq", yoxsa "Qərb, ya Şərq". Avropa teatrı öz inkişafında olsun, baxaq görək bu mənada Şərqdə nə baş verirdi? O baş verirdi ki, mədəniyyət öz tərkibində olan oyun-mərasim-ayin-törən ənənəsini təsisatlı qata yüksəltmədi, bütün sadalananları elə evdə, meydanda saxladı, yəni sadə desək, Şərq öz teatrını yaratmağa meyl göstərmədi. Bir çox çağdaş tədqiqatlarda xüsusilə vurğulanır ki, İslam mədəniyyətində belə bir təsisata ehtiyac yox idi. Çünki ənənəvi cəmiyyətin, demək olar ki, bütün yaşam və fəaliyyət sahələri rituallaşdırılmış formalarla zəngin idi. Odur-budur, yeni bir tamaşaxana yaratmağa ehtiyac yox idi. Həm də ona görə ki, şərqli baxmaqdan çox qulaq asmağa üstünlük verir. Uzaq Şərqdə - Çində, Yaponiyada. İndoneziyada isə minillərcə fəaliyyətdə bulunan özəl sənət və mədəniyyət ocaqları - Pekin operası, Noo, Kabuki rahat olsun deyə, avropalılar tərəfindən "teatr" adlandırıldı, halbuki onların avropatipli teatr təsisatı ilə heç bir qohumluğu yoxdur. Oxşar olan cəhət isə zahiridir: səhnə var, seyrçi salonu var, amma səhnədən gözükdürülən və səsləndirilən mətləblər tamaşaçıları nə maarifləndirirdi, nə tərbiyələndirirdi, nə də ki, ağladıb-güldürürdü. Bu təsisatların bircə məqsədi vardı: insanların sehrli, məhrəm yaddaşlarında cəm olunan bilgiləri sehrli sənət vasitəsilə andırmaq, yəni yada salıb üzə çıxarmaq.

XVIII-XIX əsrlərdə dünya xeyli "kiçildi", sərhədlər şərtiləşdi, mədəniyyət xəritəsi sürətlə dəyişməyə başladı. Bu dəyişmə Avropa mədəniyyətinin Şərqə yürüşü ilə səciyyələndi. "Səlib yürüşləri"ndən fərqli bu dəfə Yaxın və Uzaq Şərq Avropa mədəniyyətini könüllü olaraq qəbul etdi, öyrənməyə başladı və bəyəndiyi örnəkləri öz mədəniyyətinin faktına və hadisəsinə çevirməyə səylər göstərdi. Uzağa getməyək, götürək elə Azərbaycanı. Burada Şərqdə ilk olaraq avropatipli teatr yarandı, ilk muğam operası yazıldı, Avropa rəngkarlıq üsulları mənimsənildi. Elə bu zaman yaradıcı icma və düşünənlər iki düşərgəyə bölündü. Bir qismi "Qərb-Şərq sintezi"nin tərəfdarı oldu, digərləri "Qərb, ya Şərq" seçimini mədəniyyətin qarşısına qoydu.

Bu qeydimizi yekunlaşdıraraq deyək ki, sözügedən qütbləşmə biçimini dəyişsə də, mahiyyətini bu günə qədər qoruyub saxlayıb.

III qeyd. "Duymaq və anlamaq". Ta eramızdan əvvəl sürətlə inkişaf edən teatr sənəti paralel olaraq öz elmini də inkişaf etdirməyi unutmadı. Uzun zaman gedişatında yaranıb formalaşan teatr elmi bu gün teatrşünaslıq, teatr sosiologiyası, teatr psixologiyası, teatr iqtisadiyyatı və ən əsası teatr pedaqogikasından ibarətdir. Teatr elminin inkişafında belə bir qanunauyğunluq aşkarlanır: gələcəyin teatr nəzəriyyəçisi, bir qayda olaraq, bu sahədə bədii yaradıcılıqla məşğul olmağa həvəsli gəlir. Az keçmədən isə analitik başlanğıcın duyğulardan, bədii təxəyyüldən güclü olduğunu anlayanda o, teatr nəzəriyyəsinə üz tutmağa məcbur olur. Bununla belə, teatr bilicisini teatra gətirən sevgi duyğusu onu heç zaman tərk etmir (buna sübut, qeyri-təvazökarlıq olmasın, bu sətirlərin müəllifinin taleyidir...). Bütün başqa humanitar elmlərdə olduğu kimi, teatr elmi də hələ eramızdan əvvəl Aristotel tərəfindən tərtib edilmiş formal məntiqə söykəndi və bu "dəmir məntiq" XX əsrə qədər öz işini gördü, hər şeyi izah etdi və tənzimlədi. Yalnız XX əsrdə həm teatr məhsulu olan tamaşalar, həm onları yaradan sənətkarların düşüncəsi təməlində paradokslar duran qeyri-səlis məntiqlə dəyərləndirilməyə başlandı. Əvvəl-əvvəl bu yanaşma güclü əks-təsirlə qarşılandı, halbuki paradoks sözünün mənası buna əsas verməməli idi, çünki anlamı budur: ilk baxışdan qəribə və uyğunsuz görünən fikir, mülahizə, hal - hadisə. "İlk baxışdan" ifadəsinə diqqət yetirək, ikinci... dördüncü... yeddinci... onuncu baxışlarda açıla biləcək dəyərli və tutarlı mətləblərin mövcudluğuna bəri başdan inanaq.

İndi də hörmətli oxuculara bu kiçicik "Girişvari" hissənin nədənini açıqlayım. Məsələ ondadır ki, artıq otuz beş ildən çox yaradıcılığını izlədiyim rejissor Vaqif İbrahimoğlunun "portret"ini yaratmaqdan ötrü paradoksdan daha əlverişli baxım bucağını tapmadım. Bu nadir sənətkarın əsl "sima"sını yalnız və yalnız tamaşalarında görmək mümkün idi. Di gəl ki, onun tamaşaları da "dəmir məntiq"lə izah olunmurdu. Onlar da paradokslardan yoğrulduğu üçün tamaşaçıdan da məhz bu cür qavrayışı tələb edirdi.

Beləliklə: rejissor Vaqif İbrahimoğlu paradoksunu açıqlama cəhdi.

I paradoks. "Sevgi-nifrət".

Ən qəribə qənaətimdən başlayım: ömrünü teatra, rejissuraya sərf edən V.İbrahimoğlu teatra nifrət edirdi. Bu qənaətə gələndə özüm də çaşdım, amma faktlar çox tərs şeydir: bir rejissor kimi Vaqif İbrahimoğlu səhnəni sevmirdi. Əlinə imkan düşən kimi "tamaşa"dan ötrü ən namünasib yer seçməyə meyl göstərir, əsrlərlə formalaşmış aktyor-tamaşaçı münasibətlərini var gücü ilə pozmağa çalışır, dramaturji əsərdən (pyesdən) daha çox qeyri-adi mətnlərə üstünlük verirdi. Bu və bu kimi faktlar onun "Aristotel modelli teatr"a olan dərin və uzun illərin təcrübəsi ilə təsdiqlənmiş nifrətindən xəbər verirdi. Bir gün o, internetdən tapdığı bolqar sənətşünası O.Stefanovun "Aristotelin teatrofobiyası və katarsis problemi" adlı məqaləsini təntənəli surətdə qabağıma qoydu. Sözügedən yazını oxuyandan sonra Vaqif İbrahimoğlunun teatra olan nifrətini tam anladım: Aristotel modeli onun mənəvi, ruhi azadlığını məhdudlaşdırırdı.

Eyni zamanda Vaqif İbrahimoğlu bütün varlığı ilə yalnız və yalnız teatra bağlı idi və teatra hətta ahıl yaşındakı sevgisi də gənc yaşlarındakından heç nə ilə fərqlənmirdi. Elə onun gündəlik davranışı, söhbətləri, zarafatları, sevinci və kədəri də teatra olan sevgi ilə "möhürlənmişdi". V.İbrahimoğlu Avropa teatrına nifrət etdiyi qədər də onu sidq-ürəkdən sevirdi. Odur ki, sevgi-nifrətdən qaynaqlanan, hər an sayrışan, hansısa bir tərəfə əyilməyən bu paradoksal duyğudan "Vaqif İbrahimoğlu teatrı" duyulur, görünür və düşündürürdü. Bəlkə də məhz bunun təzahürü olaraq o, cəmi-cümlətanı 60 yerlik "Yuğ" teatrında bəzən "bu cahana sığmayan", eyni zamanda Şərq miniatürlərində təsvir olunan dünyalardan da kiçik olan dünyalar yaradırdı. Amma hər iki halda o, tamaşaçını məhrəm yaddaşı ilə baş-başa qoyur, hər adama özünün sevgi-nifrəti ilə təmasda oluban içindəkiləri xatırlamaq imkanını verirdi. Burada cürət (!) edib belə bir qənaətimi də söyləmək istərdim. Bir insan və rejissor kimi Vaqif İbrahimoğluya çoxlarının münasibəti sevgi-nifrətlə müəyyənləşirdi (hətta ölümündən sonra da!). Buna misal olaraq tanışlarımızdan birinin Vaqif İbrahimoğlunun tamaşasından sonra səsləndirdiyi bir "aforizm"i xatırlamaq yerinə düşər. O, tam səmimi olaraq bunu demişdi:

- Əgər mən bilməsəydim ki, bu tamaşanı Vaqif İbrahimoğlu hazırlayıb, onu (tamaşanı!) sevərdim. Bu "aforizm"i açıqlayan deyiləm, çünki əks təqdirdə freydizmin dolanbaclarında azıb-qalmaq təhlükəsi ilə üz-üzə gələsiyəm...

II paradoks. "East or West home is best!"

İngilis dilini bilənlər bu sərlövhənin mənasını yəqin ki, elə o dəqiqə anlamış oldular. İngilislər deyir: Şərq və ya Qərb olsun, öz evimiz daha yaxşıdır. Belə görünür ki, qərbli saydığımız ingilislər də özlərini nə qərbli, nə də ki, şərqli bilir, "öz evləri" olan adanı hər ikisindən uca tuturlar. Bəlkə də məhz elə buna görə onlar dünyanı fəth edən mədəniyyət, incəsənət, ələlxüsus teatr yaratmağa müyəssər oldular. Buradaca bircə Şekspiri xatırlamaq kifayətdir.

Vaqif İbrahimoğlu bu mənada da paradoksal bir örnək sayıla bilər: o, nə şərqli idi, nə qərbli, bununla belə, qərbli üçün o, şərqli idi, şərqli üçün isə o, qərbli idi, "öz evi"nin sakini ilə o, "yerli" idi, özü-özü ilə tək qalanda isə mənə elə gəlir ki, o, kosmopolit idi. Sadəcə nostalgiya sindromuna düçar olduğuna görə "öz adası"nı tərk edə bilmirdi. Bu paradoksal durum onun tamaşalarında özünü bariz şəkildə göstərirdi: deyək ki, Füzulini o, Qərb açarları ilə "açır", Kafkanı isə xalis şərqli kimi təqdim edirdi. Müşahidələrimə görə bu paradoks "Yuğ"un yabançı tamaşaçılarını çaşdırmır, onlar "üçüncü dünya ölkələri"ndən ötrü tərtib edikləri müxtəlif ölçülü "standart"lardan həməncə imtina edərək məzmunlu dialoqa girirdilər. Bizimkilər isə Vaqif İbrahimoğlunu hansısa bir "qrafa"ya yerləşdirməkdə çətinlik çəkirdi. Məhz bu səbəbdən "bizimkilər"in Vaqif İbrahimoğlu haqqında rəyləri bəzən, yumşaq desək, paradoksal xarakter daşıyırdı, sərt desək isə... amma deməyək... Yenə də, şəxsi müşahidələrimə görə bu münasibət dostumun əsla vecinə deyildi...

III paradoks. "Konservativ novator".

İş elə gətirib ki, bir "araşdırma obyekti" kimi Vaqif İbrahimoğlunu mən müxtəlif vəziyyətlərdə - məişətdə, səyahətdə, yaradıcılıqda, xeyirdə-şərdə, xəstəxana palatasında, ölümün astanasında, bir sözlə, həyatın demək olar ki, hər üzündə müşahidə eləmişəm. Çoxillik müşahidələrimin qənaəti budur: şəxsi həyatında Vaqif İbrahimoğlu aşırı dərəcədə konservator, mühafizəkar idi. Eyni zamanda, bir sənətkar və düşünər kimi Vaqif İbrahimoğlu aşırı novator idi. Hər hansı yeniliyə qarşısıalınmaz meyli bəzən onun ziyanına da olurdu: o, bir tamaşada əldə etdiyi müsbət "tapıntıları" növbəti tamaşada istifadə etmir, təkrarlamırdı. Sənətdə və elmdə onu daha çox "xam torpaqlar" özünə cəlb edirdi. O, bu "torpaq"larda bəzən büdrəyir, bəzən azıb qalır, bəzən "külçə qızıl" tapır, bəzən arzuladığını gerçəklik kimi qələmə verirdi. Amma hər zaman gözü irəlidə sayrışan "xam torpaqlar"da idi. Bəlkə buna görə çox sevdiyi Lao Tszinin bu ifadəsini tez-tez təkrarlayırdı: "Hər nəhayətsizlikdən sonra yeni nəhayətsizlik görünməkdədir". Onu da qeyd eləyək ki, bu sənətkarın, belə demək mümkünsə, konservativ novatorluğu onu bir çox sosial imtiyazlardan məhrum etmişdi. Amma bu da dostumun əsla vecinə deyildi...

IV paradoks. "Anlamaq-duymaq".

Vaqif İbrahimoğlunun çox sevdiyi bir pritçadan başlamaq istəyirəm.

...Rəvayətdir, deyirlər günlərin bir günündə dövrünün böyük alimi İbn Sina ilə zəmanənin mənəviyyat təcəllisi olan böyük sufi Əl Ərəbi görüşüb söhbətləşmək qərarına gəlirlər. İbn Sinanın həmkarları onu bu addımdan yayındırmaq istədikləri üçün deyirlər ki, bəs sənin kimi alim, həkim bu bisavad mövhumat adamı ilə nədən danışacaq? Əl Ərəbinin əshabələri isə eyni niyyəti bu sözlərlə bildirirlər: "Sən Allah adamı, bu kafərlə nə haqda danışa bilərsən?!" Yaxınlarının etirazlarına baxmayaraq, iki düha görüşür və xeyli söhbət edirlər. Ayrılandan sonra İbn Sina həmkarlarına deyir: "O (yəni Əl Ərəbi), mənim bütün bildiklərimi duyur". Əl-Ərəbi isə əshabələrinə söyləyir: ("O (yəni İbn Sina), mənim bütün duyduqlarımı bilir". Bu rəvayətdən, ən azı, üç nəticə-ibrət çıxartmaq olar: birincisi - Şərqdə zatən böyük insanlar hər zaman şəxsi ünsiyyəti vacib biliblər; ikincisi - Şərqdə "söhbət etmək", fikir mübadiləsinə, ağıllı sözə qiymət vermək həmişə ənənəvi hal olub; və nəhayət üçüncüsü - Şərqdə rasional (bilgi) və irrasional (duyğu) olan idrakın eynihüquqlu üsulları kimi dəyərləndirilib. Şərq mədəniyyət və elmində başqa bir ənənə də mövcud idi: bir çox sayılan simalar hər iki başlanğıcı birləşdirərək eyni zamanda elmi və bədii-yaradıcı fəaliyyətdə bulunmağa müyəssər olurdular. Ömər Xəyyamın, Əl Qazalinin, Əl Fərəbinin, Füzulinin adlarını çəkmək kifayətdir ki, belə bir düstur tərtib edək: Şərqdə alimlər həm də şair, şairlər isə həm də alim idi.

Vaqif İbrahimoğlu paradoksunun bir tərəfi də ondan ibarətdir ki, o öz duyğu-təsəvvürlərini, fəhmə, intuisiyaya söykənən bədii-yaradıcı təxəyyülün ən mücərrəd mətləbini son dərəcə dəqiq, elmi dilin kateqoriyaları ilə, "mini dissertasiya" formasında açıqlamağa qadir idi. Və əksinə, ondan ötrü hər bir dəqiq kateqoriya, eyni zamanda çox canlı, parlaq, bəzən şıltaq, amma hər zaman təsirli g ö r k l ə r d ə (obrazlarda) mövcud idi. O, həmşəhərlimiz olmuş Nobel mükafatçısı dahi akademik Landaunun bir deyimini tez-tez təkrarlayırdı: "Mən edə bilmədiklərimizi anlamaq istəyirəm". Vaqif İbrahimoğlu isə əlavə edirdi: "... və anlaya bilmədiklərimizi təsəvvür etməyə həvəsliyəm". Çoxlarımızdan ötrü Vaqif İbrahimoğlunun bu keyfiyyəti ünsiyyətdən ötrü bəzən əngəl olurdu, çünki hərdən başa düşmək olmurdu ki, o, nə vaxt ciddi danışır, nə vaxt zarafat edir, nə vaxt mövcud olan elmi konsepsiyanı izah edir, nə vaxt improvizə edirdi. Hətta professoru olduğu Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Elmi Şurasında məruzələrlə çıxış edəndə də... Əngəl əngəlliyində qalsın, amma onunla ünsiyyət hamımızdan ötrü zövqlü olmaqla yanaşı, həm də çox səmərəli olurdu. Vaqif İbrahimoğlunun "seanslar"ından sonra adama enerji gəlir, yaşamaq-yaratmaq həvəsi birə-on artırdı. Bir müşahidəmi də deməsəm, riyakarlıq etmiş olaram: güman edirəm ki, bu sayaq ünsiyyət onun özündən ötrü də səmərəli idi, əks təqdirdə, özünü bu qədər "xərcləməzdi".

V paradoks. "Eqoizm-altruizm".

Öncə istifadə etdiyim yabançı terminlərin mənaca açıqlamasını verim. Birincisi, məncə, hamıya aydındır: "eqo"nu - "mən"i (özünü) hər kəsdən və hər şeydən üstün tutan adamlara münasibət, bir qayda olaraq, mənfi olur. Çünki eqoizm azarına tutulan adam, özü də sənətkar olsun, istər-istəməz daha xoşagəlməz bir xəstəliyə düçar olur. O xəstəliyin adı "narsisizm"dir. Təzahürləri də xoşagəlməzdir: adam-sənətkar nərgiz gülü kimi öz əksinə vurğun olaraq hər an, hər zaman yalnız özündən zövq alır, öz "şah əsərləri" ilə öyünür, həmkarlarından zindeyi-zəhləsi gedir; ən görkəmli "narsis"in şagirdləri və davamçıları əksər hallarda olmur, çünki o, ən yaxın əməkdaşlarını da qısqanır". Vaqif İbrahimoğlu bu mənada eqoizmdən çox-çox uzaq bir sənətkar idi və o, özü-özünü eqosentrik adlandırırdı.

"Eqoizm"in antonimi olan "altruizm", əksinə, özünü başqalarına həsr etmək, başqalarının qayğı və problemlərini öz problemi kimi qavrayaraq bu qavrayışa müvafiq əməldə bulunmağı bildirir. Altruizm, eyni dərəcədə həm ayrıca götürülmüş bir fərdə, həm də bütövlükdə cəmiyyətə şamil edilə bilir. Altruizmin təbiəti və xassəsi bizim atalar sözlərində çox gözəl açıqlanıb: "Varını verən utanmaz!" və "Varını verən vəz oxumaz!" Bu iki kəlam Vaqif İbrahimoğlunun paradoksal şəkildə malik olduğu altruizmi son dərəcə dəqiq təyin edir. Sözsüz ki, bu iki bir-birinə təbiətcə zidd olan keyfiyyətlərin daşıyıcısı ilə ünsiyyətdə olmaq o qədər də asan məsələ deyildi. Amma ondan öyrənməyi, dərin bilgilərindən və geniş təcrübəsindən faydalanmağı bacaranlar səbirli olanda çox şey qazanırdılar. Kim-kim, amma bu sətirlərin müəllifi bunu dəqiq bilir.

VI paradoks. "Diktator-demokrat".

Bəlli olduğu kimi, "rejissor" sözü "diktator", "rejim" sözləri ilə eyni kökdəndir. Bu peşənin başlıca funksiyası müxtəlif yaradıcı peşə sahiblərini (aktyorları, rəssamı, bəstəkarı, texniki işçiləri və s.) bir məqsədə doğru yönəltmək, yaratdığı yaradıcı rejimin çərçivəsində hamıya öz istədiklərini diktə etmək, bədii nəticəyə gəlməkdən ibarətdir. Bu mənada Vaqif İbrahimoğlu əsl rejissor-diktator idi. Bu keyfiyyət peşə baxımından son dərəcə səmərəli və məqsədəuyğun olduğu halda, fərdlərarası münasibətlər üçün təbii olaraq problemlər yaradır. Çünki heç kim öz üzərində diktatı qəbul etmək istəmir. Amma məhz bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan mədəniyyətində və teatr sənətində bənzərsiz dünyası, əqidəsi, ruhu və fərdi bədii üslubu ilə fərqlənən Vaqif İbrahimoğlu adlı fenomen və bu fenomenin təsisatlı təzahürü - YUĞ teatrı yarandı və bu günə qədər yaşamaqdadır...

Vaqif İbrahimoğlu eyni zamanda təbiətinə görə əsl demokratik düşüncənin və davranışın təcəssümü sayıla bilər. Rejissura ilə məşğul olmadığı məqamlarda (qeyd edim ki, bu məqamlar o qədər də tez-tez müşahidə edilmirdi) o, haradasa utopik sosializmə, romantik plüralizmə yaxın olan bir əqidənin adamı olurdu. Bu əqidənin tərkibində İslam dəyərlərinin modifikassiyaları, hədislərin hikmətləri, zen-dao koanları və bir sıra başqa konseptual qurğuların fraqmentləri sezilirdi. Fəqət dünyagörüşünün başında duran YARADICILIQ İDEYASI onun dünyasının - onun TEATRININ istənilən təlimlərin çərçivələrindən çox-çox geniş bir aləmdə mövcudiyyatını təmin edirdi. İndi durub bu iki keyfiyyəti-diktatorluğu və demokratizmi differensasiya edərək hansının daha güclü, daha dərin olmasını müəyyənləşdirməyə cəhd göstərsək, əməliyyatımız səmərəsiz olacaq. Çünki sözügedən hər iki hal bu sənətkarın təbiətində, içinin içində varlığı ilə elə yoğrulmuşdu ki, onları ayırmaq mümkün olmurdu. Bizə isə Vaqif İbrahimoğlunu necə var - adekvat qəbul etmək qalırdı. Bunu da qeyd edim ki, onu bu cür qavramayanlarla, bir qayda olaraq, heç bir işi yox idi.

XVIII əsrin məşhur maarifçisi və dramaturqu Deni Didro öz zamanında o dövrün ictimai düşüncəsini məşğul edən, mənəvi və intellektual problemləri öz içində parlaq və təzadlı şəkildə əks etdirən peşə sahiblərinə həsr etdiyi ilk baxışdan qəribə, sonrakı baxışlardan isə çox mətləbləri aydın gözükdürən "Aktyor haqqında paradoks" traktatını yazıb.

XXI əsrin əvvəllərində "Rejissor haqqında paradoks"umu hörmətli oxucularının diqqətinə çatdırmaqla bu gün onları ictimai düşüncəmizdə önəmli sayılan bir para mətləblərə yönəltmək iddiasındayam. Bu iddiamın nə dərəcədə tutarlı və maraqlı ifadə olunmasını hörmətli oxucum dəyərləndirəcək. Məndən ötrü isə vacib olan milli teatr prosesinin sayılan personalarını, şəxsiyyətlərini qeydə alıb onların özəlliklərini, əhəmiyyətlərini, milli teatr prosesindən ötrü dəyərlərini öncə özümdən ötrü anlamaq, daha sonra ictimai düşüncəmizə ötürməkdir.

Məryəm ƏLİZADƏ

Sənətşünaslıq doktoru, professor

525-ci qəzet.-2024.- 18 oktyabr(№191).-S.10-11.