Psixologiyamızı pozan "psixoloqlar"

Psixologiya, insan davranışlarının, insanın mənəvi dünyasındakı təlatümünün altında yatan səbəbləri analiz edən, araşdıran bir elm sahəsidir. Yəni bu tərifi oxuyan hər bir insan psixologiya elmindən mənəvi dünyası üçün bir rahatlıq, sakitlik tapmaq umur. Yaşadığımız dövr sürətli dəyişikliklər dövrüdür. Rabitə, sosial quruluş və beynəlxalq münasibətlərdə dünya miqyaslı çevik yenilənmələr yaşayırıq. Eləcə də insana və kainata olan baxış bucağımızda da bir dəyişiklik içərisindəyik. Necə deyərlər, yenilənmənin, dəyişmənin çarxı əsla dayanmır və bir elm sahəsi olaraq, psixologiya da bu yeniliyə yaradıcı bir şəkildə cavab vermək məcburiyyətindədir.

Müasir dövrün insanı həyatına ən az bioloji xəstəliklər qədər təsir edən mənəvi problemlər içərisindədir. Bu problemlər səbəbindən psixoloji dəstək almaq istəyən, bu sahədə mütəxəssis axtarışında olan çox sayda insan var. İnsanların psixoterapiya mövzusunda ən yaxşını araşdırmasının təməlində bir çox əsaslı səbəb dayanır. Daha əvvəl psixoterapiya dəstəyi alan insanların özlərinin və yaxınlarının yaşadığı uğursuz terapiya təcrübələri bu siyahının başındadır. Yəni yaxşı psixoloq olmaq o qədər də asan deyil. Başqa insanların problemlərini dinləyib onları doğru istiqamətləndirmək olduqca çətin və stresli bir işdir. Mütəxəssislər yaxşı psixoloq olmaq üçün bu peşəyə yönələn insanın əvvəl özünün psixoterapiya mərhələsindən keçib şəxsi problemlərini həll etməli olduğunu vurğulayırlar.

Psixoanalitik nəzəriyyəyə görə, şüursuz proseslərin insanların karyera seçimində böyük rolu var. Pixoloq olmaq istəyən bir çox insanın "öz daxili problemlərini həll etmək üçün" şüursuz şəkildə bu peşəyə yönəldiyi güman edilir. Bu baxımdan psixologiya sahəsində çalışan insanlar da hər kəs kimi öz daxili dünyalarında müəyyən psixoloji problemlər yaşaya bilərlər. Bunun ən acı nümunəsinə elə çox da uzaq olmayan keçmişdə öz ölkəmizdə şahidi olmuşduq. Tanınmış ailə psixoloqu Dəyanət Rzayevin müəmmalı şəkildə öz otağında intihar etməsi cəmiyyətdə əməlli bir çaşqınlıq yaratmışdı.

Psixoloqun öz sahəsində nə qədər uğurlu olub-olmaması onun bu problemlərin nə qədərini həll etdiyi, bunun üçün apardığı mübarizənin effektivliyi ilə əlaqəlidir. Ona görə də dünyanın bir çox ölkəsində psixologiya üzrə təlim keçən qurum və birliklər təlim keçdikləri mütəxəssislərin psixoterapiya seansları almasını vacib şərt olaraq irəli sürürlər. Mütəxəssislər bunu belə əsaslandırılar ki, psixoloqun psixoterapiyadan keçməsi öz patologiyalarının fərqində olmasına və onları aradan qaldırmasına kömək etmiş olur.

Təəssüf ki, ölkəmizdə bu sahədə də xeyli yarıtmaz kadr var. Məşhurluq və daha çox pul qazanma eşqi ilə bu sahəyə yönələn kifayət qədər "psixoloq" saymaq mümkündür. Tənqid və ironiya hədəfinə çevirilən bu "mütəxəssis"lər cəmiyyətdə kifayət qədər tanınırlar. Azərbaycanda psixoloq adı ilə cəmiyyətə sırınan bu kəslərin travmalı fərdlər olduğunu anlamaq üçün Freyd olmağa da ehtiyac yoxdur. Elə çıxış üçün seçdikləri mövzulara (daha çox insanların cinsi həyatı, cəmiyyətdə seks azadlığı), sosial hadisələrə (cinayət, pedofiliya, zorlama) kəskin, emosional və məhəlli yanaşmalarına diqqət etmək kifayətdir.

Bu adamların öz daxili aləmlərindəki savaşda məğlub olub, seçdiyi peşəyə uyğunlaşmaqda necə çətinlik çəkdiyi açıq hiss olunur. Verdikləri açıqlamalarda psixoloq yox, hakim, müstəntiq kimi çıxış edirlər. Halbuki psixoloqun vəzifəsi mühakimə yox, kömək etməkdir.

"Facebook"dakı dostluq siyahımda adının qarşısında böyük hərflərlə "Psixoloq" yazılan 50-dən çox adam var. Amma əksəriyyəti istər paylaşdıqları fotoları, istər emosional statusları, istər ifrat plastik, estetik əməliyyatları, istərsə də danışıq tərzləri ilə şəxsən məndə "Bu adam mənə necə kömək edə bilər axı?" sualını yaradır. Bir "psixoloq" xanım var, günə 20-30 şəkil paylaşır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, sosial mediada tez-tez öz fotosunu paylaşmaq depressiya əlamətidir. Yəni bu fikirdən yola çıxsaq, deyə bilərik ki, ölkəmizdəki psixoloqların 80 faizinin ciddi psixoterapiyaya ehtiyacı var.

44 günlük müharibə dövründə və sonra Azərbaycana bizim şəhid ailələrinə və qazilərə psxioloji seanslar keçmələri üçün Türkiyədən bir qrup mütəxəssis gətirilmişdi. Halbuki ölkədə daş (ya da söz) atırsan, psixoloqa dəyir. Bütün gün efirdə boy göstərirlər. Sosial şəbəkələr reklamlı psixoloqla doludur. Bu qədər psixoloqumuz var ikən niyə bu nəcib iş onlara həvalə olunmadı, dövlət kənardan transferə ehtiyac duydu? Deməli, bu sahədə ciddi boşluğumuz var. Təsəvvür edin, ölkənin ən məşhur, efirdən, saytlardan düşməyən bir psixoloqu botoks reklamı ilə məşğul olur. Yəni o adamları öz peşələrinin nüfuzu deyil, bu peşənin adı ilə əldə etdikləri gəlirin faizi maraqlandırır. Nəticədə xidmət sektoru biznes sektoruna çevrilir və ortaya çıxan dilxorçu mənzərə göz önündədir. Hələ bu yaxınlarda yenə adının qarşısında "psixoloq" yazılan bir xanımın reklam çarxı çıxdı qarşıma. Başlıqda yazılıb ki, həmin xanımın seansına görə adamlar Almaniyadan Bakıya gəlirlər. Nəzərə alsaq ki, Almaniya psixologiyanın xüsusi bir elm sahəsi olaraq ortaya çıxdığı ilk ölkədir. Bildiyimizə görə, 1876-cı ildə dünyada ilk psixoloji laboratoriya Leypsiq Universitetində yaradılıb. Hətta dünyanın ilk peşəkar psixoloqu sayılan Vilhelm Vundt da almandır, reklam mətnindəki bu iddianın nə qədər yersiz olduğunu anlaya bilərik. Almaniyada yüzlərlə psixoloji klinika, yüksək səviyyəli, dünyada mühazirələri, kitabları ilə tanınan saysız (və hər büdcəyə uyğun) psixoloq var. Üstəlik, bildiyim qədəri ilə bu yaxınlarda Türkiyə hökuməti Almaniyada olan mühacir və miqrantlar üçün yüksək standartlara uyğun psixoloji mərkəz yaradıb. Belə seçimləri olan bir adamın şəfa tapmaq üçün həmin psixoloqa müraciət etməsi gülünc görünmürmü?!

Cürbəcür təsadüfi, mənşəyi bəlli olmayan qurumlarda təlim keçib sertifikat alan belə adamların cəmiyyətə sırınmasında medianın da "xidmətlərini" vurğulamaq lazımdır. Bu gün sayt və agentliklərin büdcəsinin mühüm qismini aldadıcı reklamlardan gələn pullar təşkil etdiyi sirr deyil. Amma həyati vacib sahələr üzrə reklam etdiyimiz şəxslərə diqqət yetirməliyik, aldadıcı reklamlara meydan açmamalıyıq. Məsələn, bu gün istər yazılı, istər vizual medianın təbliğatını aparıb, reklamını yayıb cəmiyyətə təqdim etdiyi psixoloqlara, həkimlərə, vəkillərə, ekspertlərə baxaq: əsasən kimlərdir bunlar? Şiddətə haqq qazandıran, məhəllə arvadı janrında çıxışlar edən, silikon dodaqlı, taxma kirpikli qadınlar "psixoloq" kimi efir-efir gəzirlər. Medianın bizə təqdim etdiyi adamlara görə, bu gün insanların beynində "Azərbaycanda normal psixoloq var ki?", "Azərbaycanda həkim var ki?", "Azərbaycanda vəkil var ki?" sualları yer edib özünə.

Psixoloqun əməl etməsinin ən vacib olduğu nüanslardan biri də anonimlikdir. Amma bizdə əksərən bu şərt qorunmur. Yəni tanımadığın insana həyatında baş verənləri bütün çılpaqlığı ilə danışırsan, üstündən bir həftə, on gün keçir, sənin həyatın, sirlərin etibar etdiyin psixoloqun dilindən yazılara, sosial şəbəkələrə daşınır. Yadınızdadırsa, bir psixoloq xanım ad çəkmədən demişdi ki, "pasiyentlərim arasında məmur xanımları var ki, həyat yoldaşlarına xəyanət edirlər". Bütün kütlə tanımasa, bilməsə də, həmin xanımın ən azı beş-üç tanışı bilir ki, bu xanım kimdən terapiya alır. Bu dərinlikləri düşünməyən, qaydalara əməl etməyən adamların psixoloq xidməti göstərməsi qadağan olunmalıdır.

Bu fikirlərim qətiyyən "Azərbaycanda peşəkar psixoloq yoxdur" rəyi formalaşdırmaq məqsədi daşımır. Şübhəsiz ki, öz işinin peşəkarı olan psixoloqlarımız var. Ancaq onlar bu cür ucuz reklamlar arxasınca qaçmırlar deyə görünməyən qəhrəman rolundadırlar.

Uzun sözün qısası, işi insanlıq olan peşədə uğur qazanan psixoloqların uğurlarının sirri nə reklam, nə maddi güc, nə də sosial mühitdir. Bunlar sadəcə olanı ortaya çıxartmaq üçün istifadə olunan əlavə vasitələrdir. Bir psixoloqun uğuru öz peşəsini, insanları nə qədər sevdiyinə, özünü nə qədər inkişaf etdirməsinə və bu bacarıqları sayəsində səmimiyyətlə başqalarına kömək etməyə çalışmasına bağlıdır.

Günel MUSA

525-ci qəzet.-2024.- 19 oktyabr(№192).-S.18.