Dəhşətlər və bədbəxtliklər. Ləyaqət və iradə xilaskar rolunda

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Hakimiyyətdən əvvəl o, 6 il ərzində Ham məhbəsində olanda onun səhhəti korlanmışdı. Ayaqları soyuqdan xroniki ağrıya məruz qalırdı. 1872-ci ildə sürgündə onun səhhəti daha da pisləşdi və 9 yanvar 1873-cü ildə vəfat etdi. Öləndə onun axırıncı sözü: "Axı biz Sedanda qorxaqlıq göstərmədik" oldu. Göründüyü kimi, öz səhvlərini etiraf etməkdən də bu adam çox uzaq idi.

Lakin Parisin yenidən qurulmasında, abadlaşdırılmasında II İmperiya mühüm rol oynamışdı. Bu böyük işin təşəbbüsçüsü olan III Napoleon, onu Sena prefekti, baron Osmana həvalə etmişdi. Baron Osman Fransa paytaxtının bir prefekturasının (rayonunun) başçısı olmaqla, kiçik vəzifə sahibi idi, lakin atlant Göy qübbəsini çiyinlərində saxladığı kimi, Parisin yenidənqurulması tək olduqca böyük miqyaslı, həm də çox ağır işi öz üzərinə götürmüşdü və onun öhdəsindən şərəflə gəlməyi bacarmışdı. Bu nadir istedad və iradə sahibi bilavasitə titana xas olan cəhdləri və zəhməti ilə Parisi yeni gözəl bulvarlarla, prospektlərlə, göz oxşayan binalarla, arxitektura inciləri ilə zənginləşdirmişdi. Yenidənqurma onun nəhəng fəaliyyətinin uğurlu nəticəsi olsa da, təsadüfi deyil ki, bu nəhayətsiz ölçüdəki tədbiri "osmanlaşma" adlandırırlar, imperator kimi III Napoleonun da xidmətlərini danmaq insafsızlıq olardı.

V.İ. (Ulyanov) Lenin (1870-1924-cü illər)

Bolşevik partiyasının lideri və Oktyabr inqilabının rəhbəri, ilk sovet hökumətinin başçısı V. İ.Lenin utopik sosialistlərin də arzusunu yerinə yetirmək üçün, elmi kommunizm nəzəriyyəsi ilə silahlanaraq, tarixin gedişini dəyişdirmək kimi müstəsna əhəmiyyətə malik olan bir işi bacardı və onu reallaşdıra bildi.

Lenin Simbirskidən Petroqrada gəlmişdi, bundan üç il sonra, 1897-ci ildə burada ali təhsil alıb, hüquqşünas ixtisasına yiyələnmişdi. Onun pərəstiş etdiyi Maksimilian Robespyer də hüquqşünas idi. İdeya axtarışları və inqilabi taleyi onu marksizmə gətirib çıxardı. O, çarizmin qatı düşməninə çevrildi. Qanunsuz təşkilat qrupunun yaradılmasında iştirak etdiyinə görə həbs olunub, Sibirə sürgünə göndərildi. Minusinsk mahalının Şuşenskoye kəndində yaşayarkən, oraya gələn N.K.Krupskaya ilə evləndi.

Sonra Lenin İsveçrəyə sürgünə yollandı və oradan bolşeviklərə liderlik etdi. Rusiyada marksist Sosial Demokrat Partiyası (RSDRP) 1898-ci ildə yaradılmışdı, 1903-cü ildə keçirilən II qurultayında partiya menşevik və bolşevik fraksiyalarına bölünmüşdü. Menşeviklər Qərb modeli şəklində mübarizə aparmaq tərəfdarı idilər. Bolşeviklər isə radikal inqilabi mübarizəyə üstünlük verirdilər. Həmin qurultayda menşeviklərin lideri Martov istehza şəklində "leninizm" kəlməsini işlətmişdi. İki-üç onillikdən sonra isə leninizm artıq əsl inqilabi təlimə çevrildi.

Leninin başçılığı altında bolşeviklər özlərini zorakı mübarizəyə həsr etdilər və Oktyabr inqilabının qələbəsi ilə öz məqsədlərinə nail oldular.

1900-1917-ci illərdə Lenin vaxtının çoxunu İsveçrədə keçirdi. I Dünya müharibəsinin başlanması bütün Avropada inqilabi şərait meydana gətirdi. 1917-ci ilin fevralında çarın devrilməsi ilə Müvəqqəti hökumət yarandı. Bu, bolşeviklər üçün hakimiyyəti ələ keçirməyə əlverişli şərait yaratdı.

Alman hərbi komandanlığı Rusiyada siyasi vəziyyətin ağırlaşmasına ümid edirdi. Həmin məqsəd naminə Lenin "bağlı vaqonu" olan qatarla Almaniya ərazisindən keçib, Rusiyaya gəldi. 1917-ci il aprelinin əvvəlində artıq Petroqradda idi. 20 apreldə dərc etdirdiyi "Aprel tezisləri" isə Rusiya inqilabının yeni səhifəsini açdı.

Lenin marksizmin nəzəri müddəalarına tam əməl etməmək yolunu da seçdi. O, Aprel tezislərində fəhlə-əsgər Sovetlərini dəstəkləməklə, Müvəqqəti hökuməti devirmək üçün üç sadə şüar irəli sürdü: "Sülh, torpaq, çörək", "İstehsalata fəhlə nəzarəti" və "Bütün hakimiyyət Sovetlərə".

Hərbi situasiya da ağır idi, zabitlər komandanlıqdan uzaqlaşdırılırdı, onların yerini aşağı sinfin seçilmiş nümayəndələri tuturdu. Hərbi nazir Kerenski Kornilov qiyamından qorxub, Petroqrad Sovetindən kömək xahiş etdi. Bu, Müvəqqəti hökumətin zəifliyini göstərdi.

Zaman bolşeviklərin xeyrinə işləyirdi. Qısa müddətdə partiya üzvlərinin sayı üç dəfə artdı. Lenin inanırdı ki, "Biz dünya proletar inqilabının astanasındayıq". O, öz ətrafını inandırdı ki, inqilab üçün vaxt yetişmişdir.

Artıq 6 noyabrdan 7-nə keçən gecə bolşeviklər Petroqrada nəzarəti ələ keçirdilər. Lenin gecikməni ölümə bərabər hesab etmişdi. İnqilab qan tökmədən qalibgəldi.

Rusiyada az sonra baş verən Vətəndaş müharibəsi ölkəyə böyük ziyan vurdu. Bolşevik rejiminin əleyhdarları iri qüvvəyə çevrilmişdi. 1918-ci ilin yanvarında Lenin Qızıl Ordunun yaradılması barədə dekreti imzaladı. 1918-1921-ci illərdə Qızıl Ordu çox saydakı cəbhələrdə vuruşmalı oldu və ağlara qalib gəlməyi bacardı. İnqilabi orduda intizamın nisbətən daha möhkəm olması və Rusiya Hərbi Sovetinin sədri L.D.Trotskinin təşkilatçılıq qabiliyyəti də, onun hədsiz sərtliyi ilə yanaşı, qəti qələbənin qazanılmasında mühüm rol oynadı. 1921-ci ildə kommunistlər Rusiya üzərində nəzarəti ələ keçirdilər. Lakin canlı qüvvə itkisi və dağıntı böyük idi.

Lenin şəraitə uyğun olaraq çevik qərar verməyin ustası idi və bu, ona ən çətin anlarda da uğur gətirirdi. Qatarla Rusiyaya dönərkən Finlandiya ərazisində onu Rusiya hökumətinin qüvvələri həbs etməyə cəhd etdi. Lakin bu, baş tutmadı. O, Petroqrada çatan kimi həbs olunacağını gözləyirdi, lakin 1917-ci il aprelin əvvəlində vağzalda özünün təntənə ilə qarşılandığını gördükdə, fikrini dəyişdi və az sonra cəsarətlə "Bütün hakimiyyət Sovetlərə" şüarını irəli sürdü. Bu, artıq Müvəqqəti hökuməti də hakimiyyətdən qovmaq məqsədini güdürdü. Çünki paytaxtda fəhlə-əsgər Sovetləri solların nəzarətində idi.

İyun ayında Kornilov qiyamı təhlükəsi baş verdikdən sonra Lenin əvvəlki şüarını dəyişib, xalqı sosialist inqilabına çağırmışdı. Müvəqqəti hökumət onu həbs etmək istəyirdi. Məhkəməyə çağırıldıqda, bolşevik partiyasının VI qurultayı (1917-ci il) buna razılıq vermədi və Lenini Razliv gölü yanındakı komada gizlətdilər. Oktyabr ayının əvvəlində təcili olaraq Petroqrada gəldi və üsyana bilavasitə başçılıq etdi. Petroqrad Sovetinin sədri kimi Trotski isə üsyanın təşkilatçısı idi.

128 il əvvəl baş vermiş Böyük Fransa inqilabından fərqli olaraq, burada qan tökülmədi. "Avrora" gəmisindən açılan zərərsiz top atəşi oktyabrın 24-dən 25-nə (noyabrın 6-dan 7-nə) keçən gecə inqilabın qalib gəldiyini bildirdi. Qış sarayı üsyançılar tərəfindən tutuldu, bu vaxt Lenin Smolnıda idi. 25 oktyabr (7 noyabr) 1917-ci ildə Oktyabr inqilabı qalib gəlməklə, Rusiya tarixində yeni bir səhifə açdı. Qısa müddətdə ömür sürən Paris Kommunası yeni sosialist dövlətinin prototipi hesab edilsə də, inqilab tam fərqli olan dövlət quruluşunu meydana gətirdi. Ölkəni idarə etmək üçün ali icra orqanı kimi Xalq Komissarlar Soveti yarandı və Lenin ona başçılıq etdi. Xeyli əvvəl isə o, özü demişdi ki, bizim nəsil inqilabı görməyəcəkdir, çünki hələ əlverişli şərait yetişməmişdi. Lakin onun pessimist öncəgörməsi düz çıxmadı, inqilab baş verdi və onun doğduğu, həyata gətirdiyi hökumətə Lenin özü başçılıq etməli oldu.

Həllini gözləyən problemlər arasında qarşıdakı Təsis Yığıncağı xüsusi yer tuturdu. Xalq tərəfindən seçilmiş bu orqan Rusiyada hakimiyyətin hansı dövlət quruluşunda - monarxiya və ya respublika olmasını müəyyən etməli idi. Lenin Təsis Yığıncağının bolşeviklərin xeyrinə hərəkət edəcəyinə inanmırdı və ona görə də Oktyabr dövlət çevrilişini tələsdirmişdi ki, Təsis Yığıncağını qabaqlasın. Leninin ümidsizliyi düz çıxdı, çünki bolşeviklər seçkilərdə eserlərdən iki dəfəyə yaxın az səs qazanmışdı. Ona görə də qanuni yolla şans əldə edilməsi itirildiyindən, yeganə çıxış yolu bu orqanın işləməsinə imkan verməmək idi.

1918-ci ilin yanvarında bolşeviklər hakimiyyətə legitimlik verməli olan, Təsis Yığıncağını, onun loyallığına inanmadığından qovdu və digər partiyaların hökumətdə iştirakına imkan vermədi. Təsis Yığıncağı yanvarın 6-da Tavriçeski sarayında keçirilirdi, onun mənfi rəyinə bələd olan bolşeviklər Yığıncaq nümayəndələrini qovmaq üçün gülünc bir bəhanəyə əl atdı, sarayın mühafizə xidmətinin rəhbəri matros Jeleznyak "Karaul ustal!" - "Qarovul yorulmuşdur!" deyə qışqırıb, zalda oturanları güc tətbiq edilməklə oradan çıxardı. Bolşevik hakimiyyəti diktaturaya çevrildi, Təsis Yığıncağının qovulması isə Vətəndaş müharibəsini başlanmasının mühüm səbəblərindən biri oldu

İnqilabdan sonrakı dövrdə vəziyyət başqa səbəblərə görə də heç də yaxşı deyildi, ölkəyə ağır bəla gətirən Vətəndaş müharibəsi başlandı. Keçmiş quruluşu bərpa etməyə çalışan və "ağlar" adlanan silahlı qüvvələrə qarşı bir neçə cəbhədə vuruşmalı olan bolşeviklərin "qırmızılar" adlanan güclü Qızıl Ordusu meydana gəldi. Yeni ordunun təşkilatçısı, İnqilabi Hərbi Sovetin başçısı L.D.Trotski vaqonunda müharibə ərzində uzunluğu ekvatordan artıq olan bir məsafədə döyüş cəbhələrinə baş çəkmişdi. "Ağların" hücumu qarşısında qaçan əsgərləri öz alovlu çıxışı ilə geri döndərib, onları qaliblərə çevirə bilirdi. Lakin o, həm də sərt cəzalar tətbiq edirdi, ilk dəfə geri qaçanları güllələmək üçün "zaqradotryadlar" yaratdı və ingilislərin Bur müharibəsində tətbiq etdikləri həbs düşərgələrini Rusiyada da təşkil etdi. Ümumiyyətlə. ölkədə "qırmızı" terror baş alıb gedirdi.

1918-ci ilin martında Leninin təkidi ilə almanlarla Brest-Litovsk sülh müqaviləsi bağlandı. Bu biabırçı akta görə, Rusiyanın qərb ərazilərinin böyük hissəsi almanlara verildi. Lenin almanların I Dünya müharibəsində məğlub olacaqlarına və Almaniyada inqilab baş verəcəyinə görə Brest sülhünü müvəqqəti hal kimi qiymətləndirərək, onun imzalanmasına getmişdi. Leninin peyğəmbərliyi düz çıxdı və məğlub olan Almaniya həm inqilabla üzləşdi, həm də ona verilmiş Rusiya ərazilərini tərk etməli oldu.

Lenin inqilab düşmənləri hesab etdiyi adamlara və din xadimlərinə qarşı yakobinçi qəddarlığı göstərirdi. Çox sayda alimlər, yaradıcı ziyalılar Rusiyanı - "Filosof gəmisi"ndə tərk edib, Avropa ölkələrində məskunlaşdı. Onların arasında Nikolay Berdyayev kimi görkəmli filosoflar da var idi.

Sürgünə göndərilənlərin içərisində rus faşizminin ideya liderləri də meydana gəldi. Filosof İvan İlyin (1883-1954-cü illər), onun anası alman idi, özünün "Bizim vəzifələrimiz" əsəri ilə qeyri-azadlığın qaranlıq yolunda "bələdçilik" edirdi, bu yol isə zəruri olaraq əbədiliyə aparırdı. O, həm də narazı idi ki, niyə italyanlar faşizmi rusiyalılardan əvvəl meydana gətirmişlər.

İlyin Rusiyanı və rusiyalıları dünyada bütün xalqlardan istisna hesab edirdi. O, elan etmişdi ki, rusiyalılara məxsus günahsızlığı kənar dünyada müşahidə etmək mümkün deyildir. O, özünü "kor edən" vaxt, millətinin "təmiz və obyektiv" olduğunu görür. O, deyirdi ki, rusiyalılar başlanğıcdan Yerüstü Cənnətdə (Edemdə) olan heyvan kimi günahsızdırlar.

İlyinə görə. rusiyalıların nə vaxtsa vuruşduğu hansısa bir xüsusi döyüş, yalnız müdafiə döyüşü olmuşdur. Rusiya heç bir səhv etməmişdir, ancaq Rusiyaya qarşı səhv edilmişdir. Filosof bu mülahizəsində tarixə bütünlüklə göz yumur. 1848-ci ildə Macarıstanda inqilab baş verdikdə, Avstriya imperatorunun xahişi ilə çar I Nikolay 140 min nəfərlik rus ordusunu inqilabı yatırtmaq üçün 1849-cu ildə oraya göndərdi. Ordu qan axıtmaqla inqilabı, macarların azadlıq mübarizəsini boğdu. İngiltərə kraliçası Viktoriyanın əri Albert bu münasibətlə yazmışdı: "İmperator Nikolay Avropanın ağasıdır, Avstriya isə onun alətidir".

Məgər dünyadakı ən böyük əraziyə malik olan bir dövlət, həmin torpaqları işğalla əldə etməmişdirmi? Elə doğma Azərbaycanımızın taleyini götürək. İranla müharibələrdəki qələbəsinin nəticəsi kimi 1813-cü ildəki Gülüstan və 1828-ci ildəki Türkmənçay müqavilələri ilə vahid millət iki yerə parçalanaraq, şimalda yaşayan azərbaycanlıların ərazisi, İrəvan xanlığı da daxil olmaqla Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edilmişdi. Belə misalları çox gətirmək olar, qoy onlar İlyinin vicdanı üzərində qalsın.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet .- 2024.- 26 oktyabr(№197).-S.22.