Çirkab sularda bitən tər çiçəklər

Esse

Tez-tez eşitdiyimiz bir deyim var: Qadın böyük qüvvədir. Hətta o qədər çox eşitmişik ki, artıq şablonlaşıb. Yaxşı, bəs şablon dediyimiz bu deyim həqiqəti nə dərəcədə ifadə edir?

Ta əzəldən qadın hüquqsuz, gücsüz bir varlıq kimi qələmə verilib. İllah da bizim coğrafiyada. Onun gücünə inanmayıblar, amma qadın özünün nələri dəyişməyə qadir olduğunun fərqində idi. Gözlədi, inanaraq gözlədi. İllər, uzun illər keçdi. Onun qüdrəti, gücü bütün dünyaya yayıldı. Cəmiyyətin qara çadrasına bürünmüş neçə-neçə Sevillər onun gücünü, qüdrətini ört-basdır edən çadranı cismindən və ruhundan dəf etdi. Bir gül növü var, lotus. Bu gül qaranlıq və çirkli suların altında kök salır, səthə açılan çiçəyi isə saf və gözəl olur. Eynilə Azərbaycan qadını kimi...

Hə, bu xalqın qadınları dəfələrlə sübut etdi öz ucalığını, qüdrətini. Bu torpaq neçə Tomrislər, Sara Xatunlar, Züleyxa Seyidməmmədovalar, Sona Vəlixanovalar, Leyla Məmmədbəyova, Şəfiqə Axundova, Tahirə Tahirovalar yetişdirdi. Siyahı bununla bitmir. Daha neçə azərbaycanlı qadın dünyada, ölkəmizdə ilklərə imza atıb. Amma onu fərqləndirən, onun qüdrətini, müqəddəsliyini sübut edən təkcə o ilklər deyil, həm də sədaqətidir. Bu gün sədaqət anlayışını qoruyub saxlamaq bir çoxları üçün o qədər çətinləşib ki... Amma bir geriyə boylanaq. O dövr nə qədər keşməkeşli, nə qədər çətin olub. Hər şeyin qarışıq olduğu bir vaxtda mənəvi dəyərləri qorumaq bir o qədər çətin olur. Amma bizdə deyəsən, tərsinədir. Hər şeyin əlçatan rahat olduğu bir vaxtda mənəvi dəyərləri qorumaqda çətinlik çəkirik. Qəribədir, qəribəyik...

"Əsl sədaqət ağır gündə bilinir" deyən böyük Hüseyn Cavidin Mişkinazından danışacam bu yazıda... Nə qəribə həyatdır. Taleyin üzünə gülmədiyi bir vaxtda sən bir neçə dəqiqə belə olsa, xoşbəxt olmağa səbəb tapırsan. Mişkinazın sürgündə olan Cavidini bir anlıq belə görməsi kimi bir xoşbəxtlik. Qara buludların arxasında parlayan günəş şəfəqlərinin buludları yarıb yer üzünü az da olsa, işıqlandırması kimidir o xoşbəxtlik. Kiçik bir xoşbəxtlik zülmətə bürünmüş qəlbinə bir işıq salır, qaranlıqda boğulan ruhunu zərrə qədər də olsa, nurlandırır.

1941-ci ildə Mişkinaz son məktubunda yazırdı: "Burda hərdən yüzlərlə dustaq azad edilir, ya da müddətlərini qısaldırlar. Arxayın olun, mənə də növbə çatacaq". Cavid çox yaxşı bilirdi ki, ona da növbə çatacaq. Amma azadlıq növbəsi yox...

Mişkinazın acı taleyi çoxdan başlamışdı. Hələ Cavid sağ ikən onun yoxluğu ilə imtahana çəkildi. Cavidin payına düşən bu ağrılı taledən Mişkinaz da özünə pay götürdü. İstəyərək seçdi bu yolu. Yoldaşlıq elə bu deyilmi? Sanki Mişkinaz ömür-gün yoldaşının bu qədər ağır yüklə yüklənməsinə tab gətirə bilmirdi, qıymırdı. Bu səbəbdən özü də o yükün bir hissəsini üstələndi və ömrünün sonuna kimi o yüklə yaşadı. Onu yaşadan elə, bəlkə də, o yük oldu. Cavidin yükü. Axı Cavid yox idi, Caviddən geriyə qalan ağrılar, acılar vardı. Mişkinaz o ağrını, acını sevirdi. O ağrı-acı Cavidinin bir parçası idi. Cavidin ölümündən sonra onun əlindən tutan balaca bir tikiş maşını idi. Elə bu yazını yazmağa məni təhrik edən də o tikiş maşınının şəkli oldu. Həmin şəklin altında yazılmışdı: "Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Mişkinaz xanım bu tikiş maşını ilə ailəsini dolandırıb. Onları şəxsiyyət kimi yetişdirib". Nə qədər qeyri-mümkün olsa da, özümü Mişkinazın yerinə qoyaraq yaşadığı hər duyğunu hiss etmək isədim. Bilmirəm, bacardım, ya yox. Amma bu cümlələri yazdıqca qəlbimdə bir tufan qopur. Mişkinaz həyata tutunmaq üçün özünə bir dayaq axtarırdı. Bəlkə də, onun əlindən tutan təkcə o tikiş maşınının dəstəyi idi. Sökülmüş parçaları, paltarları hər tikəndə bəlkə elə qəlbindəki yaraları da tikirdi. Cavidin yoxluğuyla imtahana çəkilən Mişkinazı həyat daha da yaralayırdı. Gözləmədiyi bir vaxtda ona xəbər verirlər ki, Cavidi azadlığa buraxıblar və bu gün qayıdır. Bunu eşidən Mişkinaz dərhal vağzala qaçır. Sübh tezdən gün batana qədər Cavidin yolunu gözləyən Mişkinaz bir anda anlayır. Anlayır ki, onu aldadıblar, anlayır ki, Cavid gəlməyəcək, anlayır ki, bu zalım fələk Cavidin həm varlığında, həm də yoxluğunda onun üzünə gülməyəcək...

"Qadın gülərsə

şu issız mühitimiz güləcək,

Sürüklənən bəşəriyyət

qadınla yüksələcək!"

Cavidin qadınınin üzü gülmədi, onun timsalında nə Müşfiqin Dilbərinin, nə Cavadın Şükriyyəsinin üzü güldü. Amma bu xalq onların sayəsində yüksəldi. Onlar öyrətdi bizə qadının kimliyini, mənliyini. Onlardan öyrəndik qadının qüdrətini. Adət etmişik bu torpaq, vətən uğrunda özünü fəda edən kişilərlə qürur duymağa. Amma onların arxasında dağ kimi dayanan, ömrünün son anına kimi sədaqətini, ismətini qoruyan qadınlarımız var. Bax o qadınlar ayrı bir qürur mənbəyidir...

Ləman İLKİN

525-ci qəzet.- 2024.- 3 sentyabr.(№158).- S.12.