Mənalı anlarla dopdolu bir ömür

GÖRKƏMLİ ƏDİB VƏ İCTİMAİ XADİM HİDAYƏT ORUCOVUN 80 YAŞINA

Çağdaş Azərbaycan ziyalılığının tarixinə adını yazdıran elə şəxsiyyətlər var ki, onların çoxölçülü mənəvi-yaradıcı portretinin aydınlığı və faydalılıq əmsalı zaman və məkan çərçivəsindən uzaqlara yayılır, eyni zamanda kənar üfüqlərin o tayından da bir addımlığında imiş kimi görünür.

Bu gün ömrün 80-ci zirvəsində məğrur duruşla və özünəməxsus imza ilə qərar tutan şair, publisist, nasir, dramaturq, tərçüməçi, diplomat və ictimai xadim Hidayət Orucov da belə şəxsiyyətlərdəndir.

İsminin qarşısında sıralanan və ədəbiyyatın, demək olar ki, bütün yönlərinə dair yaradıcılıq sahələrində özünə və xarakterinə xas şəkildə sözünü deməyi bacaran Hidayət Orucov eyni peşəkarlığı, yaradıcı münasibəti, səbatı və prinsipiallığı ictimai-siyasi və mədəni sahədə də nümayiş etdirməyi bacaran Azərbaycan aydınıdır.

Əsl aydınlıq və gerçək ziyalı olmaq isə xarakterin aurasından doğulan nurun və oyanmışlığın təkcə özünün deyil, başqalarının da həyat yoluna işıq saçmasını təmin etmək üçün çalışmaqdan ibarətdir. Aydın olmaq həm də "oyandırdıqları" üçün səndən əvvəlkilərə də təşəkkür edə bilmək təvazökarlığının böyüklüyüdür. Yubilyarın bir şeirində dediyi kimi: "Sənə minnətdaram, məni oyadan!" Onun əsl aydınlığı da buradan başlanır...

Hidayət Orucovu səciyyələndirən ən mühüm xarakterik xüsusiyyətləri zamanın ilikdonduran rüzgarlarının hansı üfüqlərdən əsdiyinin bilinmədiyi çətin dövrlərdə belə qorxmazlığı, cəsarəti, milli təəssübkeşliyidir.

Doğma və qədim torpağımız Zəngəzurun Meğri (Mığrı) rayonunun Maralzəmi kəndində 1944-cü ilin 5 sentyabrında dünyaya gəlmiş, o doğma yurd yerində boya-başa çatmış Hidayət Orucov telemüsahibələrinin birində Zəngəzuru "ən böyük itkisi" adlandırmışdı. Və bu cümləni deyərkən onun üzünün ifadəsindəki, gözlərinin dərinliyindəki ifadəolunmaz məyusluğu izahedilməz qəlb gözü ilə görüb, səsinin titrəyişindəki həsrəti iliklərimə qədər hiss edəndə anlamışdım ki, insanın ən böyük itkilərindən biri və bəlkə də birincisi uşaqlığının ən munis, gəncliyinin ən qaynar çağlarını keçirdiyi vətənindən uzaq düşməsidir. Və onda Hidayət Orucovun gözlərinin dərinliyindən ürəyinin içini görmüşdüm. Çünki zamanında onu anlamağa qadir oxucusundan istədiyi də elə bu idi:

Dedilər: "Sözü sərtdir, xətalıdır"-

(Kimdənsə icazə almışdılar).

...Birnəfəsə

Dərindən min ah çəkib dedilər:

"Xoşbəxt adamdır..."

(Gözlərimə baxmamışdılar...)

Hidayət Orucov sovetin kəskin qılıncının başımızın üstündən asıldığı və erməni şovinizmi qazanının gizli qaynayıb ara-sıra da pıqqıldadığı illərdə İrəvanda - əvvəlcə kənddə müəllim kimi çalışdığı, daha sonra "Sovet Ermənistanı" qəzetində ədəbi işçi, Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının direktoru olduğu, Ermənistan Yazıçılar İttifaqının Azərbaycan Ədəbiyyatı Şurasına rəhbərlik etdiyi, İrəvan Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan şöbəsində ədəbiyyatımızdan dərs dediyi, "Gənclik" nəşriyyatının baş redaktoru kimi çalışdığı bütün illərdə hər sözü, hər addımı ilə ziyalı olduğunu, öz sözünü deməyi bacardığını sübut edib. Elə özünün təbirincə desək, "Mən belə yaşayıram" cəsarətini göstərərək əsl Azərbaycan ziyalısı olduğunu isbatlayıb. Və məhz bu insani keyfiyyətlərinə və dövlətçilik təfəkkürünə malik olduğuna görə daha sonra ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra da dinlərarası və millətlərarası səmərəli fəaliyyəti ilə Hidayət Orucov suveren Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatına da öz ləyaqətli imzasını atmağı bacarıb.

Və bu gün ömür sarayının 80-ci qapısına yetişən yubilyar buna qədər müxtəlif dövrlərdə uzun illər boyunca Azərbaycan Prezidentinin millətlərarası münasibətlər üzrə, milli siyasət məsələləri üzrə, milli azlıqlarla və dini qurumlarla iş üzrə dövlət müşaviri, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri, respublikamızın Qırğızıstanda fövqəladə və səlahiyyətli səfiri olduğu zamanlarda da bir çox "bağlı qapıların açılmasında" göstərdiyi xidmətlərlə, öz aydınlığı və dövlətçilik ərkanına sadiqliyi ilə fərqlənib. Ömrünün az qala iki qərinəsini Azərbaycan dövlətçiliyi naminə fəaliyyətə həsr edən Hidayət Orucov milli, siyasi, mədəni və ədəbi elitamızın sayılan, sevilən və seçilən nümayəndəsidir. Əlahəzrət SÖZün ilahi sehri "OL"duğuna inananlar üçün (yeri gəlmişkən, elə bu sətirlərin müəllifindən ötrü də) 80 yaşlı ədibimiz ilk növbədə çox dəyərli poetik əsərlər müəllifi - şair Hidayəti olub və bu gün də belədir. Sözün bütün mənalarında adının, imzasının mahiyyəti, poeziyasının nostaljisi, lirik ruhunun kövrəkliyi, keçmişə bağlılığı, gələcəyə ümidi, sözün sehrinə inancı ilə! Və bu sehr onun nəsrinin hər cümləsindən, dramaturji yaradıcılığının hər səhnəsindən, şeirlərinin hər misrasından sözün əfsunlayıcı gücü ilə boy göstərir...

Söz sənətində zamanın irəlisi və gerisi yoxdur, hansı yaşını ən sevgiylə xatırlayırsansa, elə o zamana aid olursan əslində:

İlk gəncliyim - xəyalda,

Ayrıldıq biz bir yalda,

Ürəyim o mahalda,

Gözüm o budaqdadır...

Az qala hər insana aid olan və şair Hidayətin də "Neçə ad günüm keçdi, neçəsi qabaqdadır" nigarançılığını isə yalnız

Başım ağ buludlarda,

Ayağım torpaqdadır...

əminliyi üstələyə bilir. Əslində Şair Hidayət də "özünün özüylə inqilabı"nda daha çox sözə tutunduğunu, daha çox ümid yeri kimi şeirin ətəyindən yapışdığını etiraf edir:

Keçdiyim yollarda - şeirimin ətri,

Sevincim,

əzabım,

səbrim,

tabım var!

Ən gözəl nəğməmi yazmaqdan ötrü ,

Özümün özümlə inqilabım var...

...Və bəzən keçilməz kimi bilinən sədlərin, aşılmaz kimi görünən maneələrin öhdəsindən gəlmək üçün hamımızın şairin sözdən yapışdığı kimi sadəcə ümidə ehtiyacı olub!

Büdrəsəm, titrəsəm, tutma qolumdan,

Düşsəm keçilməyən dumana, çənə,

Dayansa önümdə min izsiz orman,

Qalxaram,

Keçərəm -

ümid ver mənə!

Çünki "tutqun və dilxor anlarımızda, qəlbimizə min söz və tənənin tuşlandığı" məqamlarda ümid qədər dadımıza yetən heç nə yoxdur. Elə şairin də haqlı qənaətinə görə, "ümid qələbənin düz yarısıdır..."

Əslində elə o ümid adına bu geniş dünyadan nə böyük umacağımız var ki?! Kimimizə "şah tacı-taxtı bəs etməzkən", bəzilərimizə bu böyük yolun bir incə cığırı da, keçmişə gömülmüş sevdanın xatirəsinin şirinliyi də bəs edir...

Mənim umacağım nə idi axı,

Bu geniş dünyanın bir çəhlim qolu.

Bir qara gecənin nurlu sabahı,

Umulu-umusuz bir sevda yolu...

Və sadəcə nə zamansa xatırlanmaq arzusu ilə qəlbimizdən dilimizə yol alan diləklər də çıraq misralarla o ümidə, o umacağa zaman-zaman işıq tutur, nəğmələrə çevrilib mahnılarda səslənir... Səslənəndə də yaddaşımız uzaq xatirələrin o tayındakı insanlarla yanaşı, həm də misraların müəllifini də minnətdarlıqla xatırladır:

Bu xəbərin tutumu bu xəbərdən ağırdı...

Bilmədin kim hay verdi,

bilmədin kim çağırdı.

Gördük ki, yollardayıq aylar, illər uzunu,

Biz min yalan toxuduq,

ellər dedi düzünü,

Hərdən xatırla məni...

"Ömrün ağrılarına bələnib bir köhnə kitabı varaqlayırcasına" xatırladıqca da, xatırlandıqca da görürsən ki, "o vaxtkı dağlar da qocalıb indi, neçə ulduz sönüb, küləklər əsib..." Və qəti şəkildə bir daha özlüyündə qərara gəlirsən ki, "Həqiqət nə qədər acı olsa da, onun gözlərinə düz baxmalısan!" O həqiqət isə özündə təkcə "umulu sevdaların yoxluğu"nu deyil, doğulub böyüdüyün doğma evin, kəndin, mahalın itkisinin "gərək kəndimizdən çıxmayaydım heç..." acısını, həsrətini də saxlayır... Amma o həsrətin içində də bir dəli ümid var:

Bir səhər oturub yol maşınına,

Kəndimiz görünən gədik başına,

O nəğməli yurda uçacağam mən!..

Xalqımızın və ölkəmizin tarixində anbaan indiyədək ağlasığmaz kimi görünən möcüzələrin son dövrlərdə gerçəkləş(diril)məsi "ensiz dağ yolunda maşından düşüb evə baş alıb gedərkən qərib bir şimşəyin çaxması" ümidinin də reallaşacağına o qədər inandırır ki... Gələcəyin mənzərəsi kimi bir tablo alınır misralardan:

Bir ağsaqqal qoca tanıyar, durar,

(İllər qamətini yaman əyibdir)

Qaçın muştuluğa,

Haydı uşaqlar,

Rəhmətlik Xuduşun oğlu gəlibdir!

Və o hay-haraydan sonra "Mığrı gecələri qəndiltək yanar", sanarsan ki, "ulduzlar yerə tökülüb"... Buna hələ "Xəllərgə çayının təbiət dilində min hekayə oxuyan nəğməsi də qoşularsa", görərsən ki, gəncliyinin həmdəmi olan "o çay, o arx, o bulaq, meşələr" kimi "sevincindən gah gülüb, gah ağlayır"san...

Ədibin şeirsevərlərə yaxşı tanış olan məşhur olduğu qədər də bədbin notlara köklənmiş "Avtoportret"lərindən birində sanki təkcə qəlbindən gələn "Zəngəzurda doğuldum, İrəvanda yaşadım, Bakıda öləcəyəm" misralarını yox, həm də özünə tale yolu çizir şair Hidayət...

Onun çoxyönlü fəaliyyətindən nə qədər söz açsaq da, öz təbirincə ifadə etsək,"ömrünü, həyatını və müqəddəratını" nə yaşımızın imkan verdiyindən artıq "beş cümləyə sığdıracaq" qədər yazmağı, nə də adi insan yaddaşının miqdarınca xatırlamağı bacarmarıq. Amma qəlbimizin dərinliyində, əksəriyyətin "kövrək sarı sim ikən mükəddər nəğməyə dönmək" kimi kövrək "unudulmuş"luğunun paralelində mütləq zamanın yaddaşında iz qoymaq təsəllisi var. Xalqının, dövlətinin, millətinin mədəniyyəti və maarifçiliyi üçün çalışan kəslərin isə tarixin unudulmaz yaddaşında yaşama şansları və haqları daha artıqdır. Çünki fərd unutqandır, tarixin yaddaşı isə "ömrün qarasını, ağını, yarasını, çətən-çətən təzadlı saatları, günləri vurub, çıxıb, cəmləməyə" qadirdir:

İndi burdan baxıram

Yaşadığım günlərin,

Yazdığım sətirlərin

qarasına, ağına.

Bir qədəh qaldırıram

Bayatımın sonuncu misrası yazılacaq

O günün sağlığına!

Deyirəm: - Gec gəl, ey gün!

Ömrünün müdrik çağında yubilyarın bu son misrasına könüldən qoşulub o günün gec gəlməsi arzusuyla yubilyara ürəyincə, sağlam ömür və bundan sonra da tükənməyən yaradıcılıq şövqü diləyirəm. Şairin öz misralarının nəğməli diliylə desəm:

Səhər sənin ad günündür, mübarək!

Qoydunmu ki, dinc oturum, ay ürək...

Sözüm elə burda bitsə, yaxşıdır...

REDAKSİYADAN: Görkəmli şair, publisist və dramaturq, ictimai xadim Hidayət Orucovu 80 illik yubileyi münasibətilə "525-ci qəzet"in kollektivi olaraq ürəkdən təbrik edir, qəzetimizin yaxın dostu və istəkli müəllifi olan ədibimizə möhkəm sağlamlıq, yeni yaradıcılıq uğurları diləyirik!

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2024.- 5 sentyabr.(№160).- S.11.