Dəhşətlər və bədbəxtliklər ləyaqət və iradə xilaskar rolunda

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

1940-cı il iyulun sonunda Hitler artıq özünün ordu liderliyinə dedi ki, onlar Sovet İttifaqına müdaxiləyə hazırlaşsınlar. İki cəbhədə vuruşacağı ehtimalına baxmayaraq, Hitler inandırılmışdı ki, Britaniya əgər Sovetlərə kömək etsə, onunla müharibə yenə qüvvədə qalacaqdır. Sovet İttifaqı məhv edildikdən sonra isə Britaniyanın axırıncı ümidi də yoxa çıxacaqdır. Həm də Hitler özünü inandırmışdı ki, Sovet İttifaqını, onun yəhudi bolşevik liderlərini, zəif ordusu ilə birlikdə sürətlə və qəti şəkildə məğlubiyyətə uğradacaqdır.

Sovet İttifaqına 1941-ci ilin erkən yazında hücum etmək nəzərdə tutulmuşdu, lakin Balkanlardakı problemlərə görə müdaxilə gecikməli oldu. Hitler Macarıstan, Bolqarıstan və Rumıniya ilə siyasi ittifaq bağladı. Mussolini isə Balkanları italyan sferasına daxil etmək istəyirdi. O, Yunanıstana 1940-cı ilin oktyabrında hücuma başladı. Lakin italyanlar hərbi cəhətdən hazırlıqlı deyildilər və onların müdaxiləsi tezliklə dayandırıldı. Hitler Yunanıstana hücumun baş tutmamasından hiddətlənmişdi. Balkan flanqını qoruyub saxlamaq üçün Hitler 1941-ci ilin aprelində Yuqoslaviyaya müdaxilə etdi və o təslim olduqdan sonra Şərqə tərəf döndü və Sovet İttifaqına müdaxilə etdi. Alman rəhbərliyi inanırdı ki, qışa qədər Sovetlər qəti məğlubiyyətə uğrayacaqdır.

22 iyun 1941-ci ildə Nasist Almaniyası Sovet İttifaqına hücum etdi, bu, almanların ən iri miqyaslı müdaxiləsi idi. Alman qüvvələri 180 diviziyadan ibarət idi, buna həmçinin 20 pantser (alman tank növü) diviziyası da daxil idi. 8 min tank və 3,2 min təyyarə hücumda iştirak edirdi.

Hücum sərhəd perimetri üzrə 1,8 min mil məsafədə həyata keçirilmişdi. Sovetlər isə 160 piyada diviziyasına malik idi, həmçinin yarım il ərzində digər 300 ehtiyat diviziyasını səfərbər edə bilərdi. Hitler Sovetlərin malik olduğu potensial qüvvələri çox pis hesablamışdı.

Alman qoşunları sürətlə irəliləyib, 2 milyon nəfər sovet əsgərini əsir götürdü. Noyabra qədər bir alman ordu qrupu Ukraynanı bütünlüklə işğal etmişdi, digəri Leninqradı mühasirəyə almışdı, üçüncü isə noyabrda Moskvadan 25 mil aralı olan bir mövqeyə gəlib çıxmışdı. Lakin almanlar özlərinin birinci məqsədlərinə nail ola bilməmişdilər. Sovet ordusunu məhv etmək mümkün olmamışdı, nə də bir neçə ay ərzində ümid etdiklərinin əksinə, Sovet hökuməti süqut etməmişdi. Hansı ki, Hitler düşünürdü ki, bu hadisə hökmən baş verəcəkdir.

Erkən qış və Sovetlərin gözlənilməyən müqaviməti almanların irəliləməsini dayandırdı. Zirehli texnika və nəqliyyat 20 dərəcə şaxtada yerindən tərpənə bilmirdi. Əsgərlər rus qışına uyğun gəlməyən nazik döyüş formasında vuruşurdular. Hitlerin hərbi komandanları geri çəkilmək və sonrakı ilin yazında yenidən qruplaşmaq istəyirdilər. Lakin Hitler bu təklifləri rədd edirdi. O, israr edirdi ki, heç bir geri çəkilmə olmaz, 1941-ci ilin dekabrında Sovet əks-hücumu, nasistlərin qələbələrini tıxaca saldı və SSRİ ilə müharibənin ilk ili də bütövlükdə bu qaydada başa çatdı.

Alman ordusunda intizam pozulmuşdu, əsgərlər silahsız qaydada Qərbə tərəf dönürdü. Yollar davam edən hücumlar altında idi. Bombardmandan ölənlər artıq dəfn edilmirdi. Lyuftvaffe ac qalan qoşunlara göydən ərzaq tökürdü. 1941-ci ilin dekabrından Hitlerin digər bir qərarı - Birləşmiş Ştatlara müharibə elan etməsi, güman ki, onun məğlubiyyətini zəruri etdi və digər Avropa münaqişəsi olan I Dünya müharibəsində olduğu kimi, artıq qlobal müharibəyə və ondan miqyasca daha böyük olanına çevrildi.

1941-ci il dekabrın 7-də yapon aviasiyası Birləşmiş Ştatların Havay adalarındakı hərbi-dəniz bazasına hücum etdi və onu böyük itkilərlə dağılmağa məruz qoydu. Yaponlar bu adalara Yaponiyanın ürəyinə tuşlanmış güllə kimi baxırdılar, baxmayaraq ki, Havay adaları ilə Yaponiyanın ən şimal nöqtəsi arasındakı məsafə 6 min kilometrə bərabər idi. Onlar əsl cənnət olan bu arxipelaqı cəhənnəmə döndərmək istəyirdilər və hava hücumu olduqca ağır nəticələrə səbəb oldu. Havay adalarının üstündə artıq mavi səma yox idi. Lakin məşhur yapon admiralı, Pyorl-Harbora hücumun bilavasitə təşkilatçısı Yamomoto təəssüf hissi ilə qeyd etmişdi ki, biz yatmış nəhəngi oyatdıq. O, xəbərdar edirdi ki, müharibə 2-3 il davam etsə, biz ABŞ-a qalib gələ bilməyəcəyik. Çünki Yaponiyada resurslar çatışmırdı, ölkə tədricən quruyan göldə üzən balığa bənzəyirdi. Amerikan generalı isə bu vaxt öz məqsədləri barədə demişdi ki, biz qalib gələndə, yapon dili yalnız cəhənnəmdə işlənəcəkdir. Həqiqətən, yaponların hücumu amerikanlara güclü təsir göstərdi, onlar məğlubiyyətdən yaxşı dərs aldıqları halda, yaponlar öz qələbələrindən düzgün nəticə çıxara bilmədilər.

Gözlənilməyən uğurdan qürrələnən yaponlar həmin gün digər bir qoşunla üstəlik, Filippinə hücum etdi və Britaniya müstəmləkəsi olan Malayyaya doğru irəlilədi.

Sabahısı gün, 8 dekabrda Birləşmiş Ştatlar Yaponiyaya müharibə elan etdi. Prezident Ruzvelt Pyorl-Harbora hücumu özü üçün biabırçılıq adlandırıb, amerikanların birləşib, düşmənə hökmən qalib gələcəklərini bildirdi. Üç gün sonra Hitler Birləşmiş Ştatlarla müharibəyə girdiyini elan etdi, baxmayaraq ki, ondan belə bir xahiş edilməmişdi. Çünki Almaniya Yaponiya ilə ancaq sərbəst xarakterli bir alyansa malik idi. Bu hərəkət prezident Franklin D.Ruzvelti, izolyasiyanı davam etdirmək sahəsindəki amerikanların güclü hisslərinə məhəl qoymamağa qadir etdi və Birləşmiş Ştatların birbaşa Avropa münaqişəsinə girməsinə gətirib çıxardı. Beləliklə, müharibə artıq qlobal xarakter daşıyırdı.

Amerikalıların müharibəyə daxil olmasından az sonra yapon qüvvələri Holland Şərqi İndiyalarına (İndoneziyaya) müdaxilə etdi və Sakit okeandakı bir neçə adanı işğal etdi. 1942-ci ilin yazında, demək olar ki, Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrinin hamısı və Sakit okeanın qərbinin çox hissəsi yaponların əlinə keçmişdi. Yaponiya, Böyük Şərqi Asiya həmmülkiyyət sferasının yaradıldığını elan etdi. Bütöv regionlar artıq yapon ağalığı altında idi və bəyan edildi ki, onların məqsədi Cənubi-Şərqi Asiyanın müstəmləkə zonalarını Qərblilərin hökmranlığından azad etməkdir. Həmin vaxt həm də Yaponiya hərb maşını regionun resurslarına möhtac idi, bu ölkələrdə isə qalay, kaçuk və neft nisbətən bol idi. Onlar həmin ölkələri, özlərinin müharibə işlərindəki bazaları kimi tam hökmranlıqları altına saldılar.

Yaponiya liderləri ümid edirdilər ki, Amerika bazasına onların ilk nisbətən yüngül miqyaslı zərbəsi, Birləşmiş Ştatları az qala darmadağın edəcəkdir. Onlar Sakit okean donanmasını və Ruzvelt administrasiyasını inandırmağa çalışırdılar ki, onlar Sakit okeanda yapon ağalığını qəbul etsinlər. Amerikan xalqı yapon liderlərinin gözündə zəif materialdan hazırlanmış yumşaq insanlar idi. Lakin Tokio öz hesablamasında səhvə yol vermişdi, Pyorl Harbora hücum amerikan rəyini qalvanizasiya etmişdi və Ruzveltin müharibəyə girmək siyasəti geniş dəstək qazanmışdı. Birləşmiş Ştatların məqsədi bu vaxt Avropa xalqları və həmçinin millətçi Çin ilə birləşmək cəhdləri hesabına, Yaponiyanı məğlub etmək və Sakit okeanda onun hegemonluğuna son qoymaq idi.

1942-1943-cü illərdə müharibədə dönüş nöqtəsi baş verdi. 1942-ci 18 aprelində, müharibənin ilk günündə Ruzveltin səsləndirdiyi, Tokionu bombardman etmək barədəki fantastik kimi görünən çağırışı yerinə yetirildi. B-25 "Mitçell" aviadaşıyan gəmisindən polkovnik- leytenant Ceyms Dulittlin başçılıq etdiyi təyyarəçilər 16 bombarmandçı təyyarədə 650 mil məsafəni qət edib, yapon şəhərlərini və Tokionu bombardman etdilər. Həmin ilin yayında amerikan dəniz qüvvələri, yaponların irəliləmələrini dayandırdılar. İyun ayında Miduey atollu döyüşündə amerikan təyyarələri 4 yapon aviasiya daşıyan gəmisini məhv etdi, amerikanların özləri isə bu tipli yalnız bir gəmilərini itirmişdilər. Bu qələbə ilə Sakit okeanda amerikanların dəniz ağalığı quruldu.

Britaniyalılar El Alameyndə 1942-ci ilin yayında "Forch" - ("Məşəl") əməliyyatını həyata keçirməklə, Rommellin komandanlığı altında olan alman və italyan ordularını noyabrın əvvəlində məğlub etdilər. Almanların döyüşü uduzmasının əsas səbəbi yanacağın və hərbi texnikanın çatışmaması oldu, ingilis ordusunun komandanı general B.Montqomerinin hərbi istedadı bunda nisbətən az rol oynamışdı. 1943-cü ilin fevralında Stalinqrad döyüşü almanların ağır məğlubiyyəti və 300 min alman əsgəri və zabitinin əsir götürülməsi ilə nəticələndi. Bu məğlubiyyət təkcə hərbi xarakter daşımırdı, həm də almanlar üçün ağır mənəvi zərbəyə çevrildi. 1943-cü ilin iyununda isə sovet ordusu nəhəng tank döyüşündə almanları həmçinin böyük məğlubiyyətə düçar etdi. Kurskın Proxorovka kəndi yaxınlığında gedən döyüş almanların cəbhədəki qələbələrinə son qoydu, sovet ordusunun isə sonrakı qələbələrinə zəmin yaratdı.

Müttəfiqlər 1943-cü ilin əvvəlindən razılaşmışdılar ki, Ox qüvvələri tam təslim olana qədər onlarla vuruşacaqlar. Almanların və yaponların qeyd-şərtsiz təslim olması, razılığa əsasən başlıca əsas prinsipə çevrilmişdi.

Müttəfiqlər öz razılaşmalarına ardıcıl olaraq əməl edirdilər. 1943-cü ilin mayında Ox qüvvələri Tunisdə məğlub olduqdan sonra, Müttəfiqlər Aralıq dənizini adlayıb, müharibə teatrını İtaliya ərazisinə keçirdilər. U.Çörçill bu zonanı Avropanın "yumşaq qarınaltısı" adlandırmışdı. Siciliya tutulduqdan sonra Müttəfiq qoşunları İtaliyanın qitə ərazisinə nüdaxilə etdilər. Bu vaxt Mussolini həbs edildi. Yeni italiyan hökuməti təslim olmaq təklifi ilə Müttəfiq qüvvələrinə müraciət etdi.

Lakin almanlar Mussolinini, Otto Skortseninin planerlərdən istifadə etməklə, ağlasığmaz əməliyatı hesabına azad etdilər., sonra isə onu Almaniyanın yaratdığı kukla hökumətinə başçı təyin etdilər. Almanlar Şimali İtaliya ilə hərəkət edib, ölkənin çox hissəsini zəbt etdilər. Paytaxt Roma isə 1944-cü ilin 4 iyununa qədər hələ Müttəfiqlərə təslim edilməmişdi, 5 mayda isə Roma alman işğalından azad edilmiş ilk paytaxt şəhəri oldu. Əbədi şəhərin azad edilməsindən iki gün sonra, 6 iyunda Müttəfiqlər çoxdan gözlənilən "İkinci Cəbhəni" açdılar.

Hələ 1943-cü ilin noyabrında Üçlüyün Tehran konfransı, cəbhələrdə qazanılan qələbələrin təsiri altında "İkinci Cəbhənin" Fransa ərazisində, 1944-cü ilin yazında baş tutmasını planlaşdırmışdı. Sovet qoşunları ilə Britaniya və Amerika orduları Almaniyada görüşəcək, Şərqi Avropanı isə Sovet silahlı qüvvələri azad edəcəkdi. Müharibədən sonrakı Almaniyanın parçalanması variantını da Müttəfiqlər razılaşmışdılar. Konfransın əhval-ruhiyyəsi böyük ümidlər doğururdu. ABŞ prezidenti Franklin D.Ruzveltin müşaviri və çox etibar etdiyi məsləhətçisi Harri Hopkins konfrans barədə nikbin düşüncəsini belə ifadə edirdi: "Biz öz ürəyimizdə həqiqətən inanırdıq ki, bu, yeni bir günün dan şəfəqidir".

1944-cü ilin 6 iyununda Britaniya və ABŞ qüvvələri amerikan generalı Duayt Eyshauerin komandanlığı altında Normandiyaya ağır desant çıxarmaqla, İkinci Cəbhəni açdılar. Avropanın qərbində artıq Müttəfiqlər irəliləyirdilər.

(Ardı var)

Telman ORUCOV

525-ci qəzet .- 2024.- 14 sentyabr №(167).- S.22.