Duman

Dəfələrlə boş - ağ vərəqlə baş-başa qalmışam, amma heç vaxt belə çətinlik çəkməmişəm.

Niyə? Özüm də bilmirəm. Yəqin ona görə ki, bu dəfə nəsə uydurmaq və ya bədii təxəyyüldən doğan obrazlar yaratmaq gərəkməyəcək. Bu gün ömrümün sonunacan xatirələrimə, yaddaşıma, qəlbimə həkk olunanları vərəqə köçürmək istəyirəm.

Yeddi il yeddi aydır ki, bizimlə deyilsən. Hər ötən gün bu rəqəm bir az da artır, bizi bir-birimizdən uzaqlaşdırır, amma qəribə şəkildə daxilən daha da yaxın edir. İndi mən buna əminəm, çünki sən bu dünyadan köçəndə, mənim heç 25 yaşım belə tamam olmamışdı. Əlbəttə, bu yaş bəzi ali mətləbləri anlamaq, onların dəyərini bilmək üçün bəs edə bilərdi, amma onların dadını çıxarmaq üçün yetərli deyildi.

Mənim aləmimdə gözəllik, bənzərsizlik, saflıq, xeyirxahlıq və həssaslıq rəmzi sən idin, Elmira. Bilirsən, yaşa dolduqca, səndən sonra yaranmış nəhəng bir boşluğu daha çox hiss edirəm. Vaxt yaraları sağaltmır. Əzizlərini itirənlərin qəlblərindəki ağrını, acını xəfiflətməyə, yaranı bağlamağa zamanın gücü yetmir. Bunu mən indi tam əminliklə deyə bilərəm. Odur ki, sənin haqqında üçüncü şəxsdə yaza bilmirəm, axı biz səninlə səmimi həmdərd və sirdaş olmuşduq. Gecənin yarısınacan uzanan, sonu olmayan söhbətlərimizi necə də sevərdim... Evdə hamı yatanda biz qaranlıq otaqda uzanardıq. Mən sənə sirlərimi açardım, sənsə mənimlə daha çox böyüklərə aid cürbəcür məsələlərlə bağlı məsləhətləşərdin. Müxtəlif adamlara, onların hərəkətlərinə aid şərhlərimi, bəzi hadisələr haqqında fikirlərimi diqqətlə dinləyərdin. Bəzən ümumi tanışlarımızın maraqlı "xasiyyətnamə"lərini dəqiqliklə verdiyimə görə təəccüblənərdin, bəzən isə gülərək razılaşardın. Mənsə müşahidə qabiliyyətim, həssaslığım və dərin düşüncəm ilə səni təəccübləndirmək istəyərdim. İndi anlayıram ki, məhz o anlar müstəqil düşünməyi öyrənirdim. Sənin yanında özümü böyük hiss edirdim, halbuki başqaları üçün hələ də balaca qız idim. Sən məni yaşıma görə yox, oxşar, hətta eyni düşüncələrimiz baxımından özünə tay, hər hansı ciddi mövzuda rahat söhbət edə biləcəyin yaşıdın kimi qəbul edərdin.

O zaman cəmi 9-10 yaşım vardı, amma sənin sayəndə, Elmira, mən özümü zəngin həyat təcrübəsinə malik, sənə sadiq dost və həmdəm hiss edərdim. Çünki sən mənə müstəqil düşüncəli, dünyagörüşlü, artıq formalaşmış bir insan kimi yanaşırdın.

Bunu mən yalnız indi, doqquz yaşlı qız anası olarkən aydın başa düşürəm. O zamanlar isə sadəcə gecələr yanında qalmağı çox sevərdim. Yadımdadır ki, mənə gecəni sizdə qalmağı təklif edəndə deyərdin: "Qal, sənə elə bir kral yatağı hazırlayacağam ki!" Və mən böyük məmnuniyyətlə qalardım. "Kral yatağı" döşəmədə, qırmızı yun xalçanın üstündə, isti bir ocağın yanında açılardı. Ocağı sən Qara dənizin sahilindən topladığın daşlarla bəzəmişdin. Sadə, eyni zamanda zövqlü əşyalar səni həmişə sevindirərdi. Ocağı bəzəmək üçün istirahətdən çamadanda balıqqulağı və daş gətirən yeganə turist, yəqin ki, sən idin. Daşlardan birini "başmaq" adlandırmışdın, çünki o, həqiqətən də, uşaq ayaqqabısına bənzəyirdi.

Uşaq yaddaşı qəribədir... O, şüurumuzdakı kiçik detalları dəqiqliklə qoruyaraq bu detallarla dövrün ovqatını və bənzərsiz ab-havasını yadımıza salır, həmin dövrdə özümüzü daha yaxşı anlamağımıza kömək edərək zamanın dönməzliyini amansızlıqla təsdiqləyir.

Uşaqlıq çağımda sənətə olan vurğunluğunu və fantastik işgüzarlığını müşahidə edir, sənə böyük dəyər verən tələbələrinin ifalarını və möhtəşəm konsertlərinizi dinləyir, bu konsertlərin uğurlu keçməsi üçün nə qədər mənəvi və fiziki güc sərf etdiyini görürdüm. Tamaşaçıların sənə məhəbbəti, hədiyyə etdikləri gül dəstləri, konsertlərdən sonra evində toplaşan dostlar, sağlığına qaldırılan badələr və sənin ənənəvi "Mən nə demək istəyirəm?" ifadəsi ilə başlayan tostların indiki kimi yadımdadır. Mən də sənin kimi gözəl, uğurlu və sevimli olmaq istəyirdim. Pianoçu olmağı, orkestrin müşayiətilə səhnədə çıxış etməyi, tamaşaçılardan gözəl gül dəstləri almağı arzulayırdım. Bunu o qədər çox istəyirdim ki, musiqi məktəbini bitirdim və... musiqiçi... olmadım. Ancaq bunun indi nə önəmi var?

Bu gün başa düşürəm ki, musiqini anlamaq və dəyərləndirmək, əsl istedadı üzə çıxarmaq üçün peşəkar musiqiçi olmaq vacib deyil. Sən, Elmira, bəlkə də, bilmədən mənə bunu öyrətmişdin. Tələbələrinlə aranızdakı dostluq münasibəti və səmimi ünsiyyət hamını heyrətə gətirirdi. Yadımdadır, sən tələbələrinlə saatlarla məşğul olanda, mən kresloda sakitcə oturub jurnalları vərəqləyərdim. Royal arxasında oturan tələbələrin üzlərini görə bilmirdim, amma səni çox yaxşı görürdüm: otağın bir küncündən o biri küncünə var-gəl edib, əlinlə ritmi döyürdün: "Bir, iki, üç... dəqiq deyil... yenidən!.." Royal metronomsuz idi, əslində ona ehtiyac da yox idi, çünki sənin ritm duyğun mükəmməl idi. Metronom əvəzinə, müharibədən sonra Almaniyadan qənimət olaraq gətirilmiş kiçik qadın heykəli var idi royalın üzərində: bu balaca zərif heykəl səni xatırladırdı. Və o da mənim kimi, əsl sənətin, musiqinin doğulmasına səssizcə şahidlik edirdi.

O vaxtlar tələbələrinin hansı əsərləri ifa etdiyini dəqiq xatırlamıram. Lakin insanın şüuraltısı maraqlı işləyir, görünür ki, sənin tələbələrinin həmin vaxt ifa etdikləri əsərlər mənim beynimdə hələ də səslənməkdədir. İllər keçsə də, həyatımın müxtəlif dövrlərində təsadüfən Raxmaninovun, Şopenin, Qara Qarayevin hansısa əsərini eşidəndə gah sənin Xaqani küçəsindəki köhnə evinin divarından asılmış rəsmləri - Deqanın reproduksiyalarını, gah damalı süfrə ilə örtülmüş masanı işıqlandıran qırmızı abajuru, gah iri yastı güldanda üzən saplaqsız çobanyastığı çiçəklərini, gah da əlində yerkökü tutan sevimli dovşan oyuncağını xatırlayıram... Niyə belə olur? Nə bilim... Görünür, uşaq yaddaşına həkk olunanlar silinməz və əbədidir.

Səs-küylü məclislər, uzun-uzadı tostlar və rəqslər bitəndən sonra dostlar yavaş-yavaş dağılışardı. Mən yanında qalardım, biz masanı bərabər yığışdırar və sən məni qucaqlayıb deyərdin: "Bax, hamı getdi, amma mənim yanımda yenə də sadiq balaca dostum qaldı".

Ertəsi gün yenə də dostlarının və tələbələrinin telefon zəngləri, qızğın müzakirələr, məşqlər, yeni möhtəşəm planlar, konsertlər, heç vaxt bitməyən işlərin müzakirəsi başlayardı... Ta amansız xəstəliyə qədər.

Anamın əməliyyatından sonra Moskvadan qayıdıb bir gün sənə baş çəkməyə gəlmişdim. Səfərdən sənə xoşladığın malaxit daşından üzük gətirmişdim, onu çox bəyənmişdin və sonralar həmin üzüyü tez-tez taxardın. Amma hiss edirdim ki, geyinib bəzənmək və hətta evdən çıxmaq həvəsin getdikcə azalır. Çünki zalım xəstəlik artıq daxildən səni məhv etməyə başlamışdı.

Bir gün məndən ingilis dili dərsliyini gətirməyi xahiş etmişdin. "Evdə otururam, heç olmasa xarici dil öyrənərəm", - demişdin. Mən bir neçə kitab gətirmişdim və bir müddət sonra maraqlanmışdım: nəsə oxudunmu?

"Yox, Güneşa, görünür, mən artıq heç nə öyrənə bilməyəcəm", - deyə qəmgin tərzdə gülümsəmişdin.

Hər dəfə ailəmizin həyatındakı o dəhşətli günləri xatırlayanda çox pis oluram. Yəqin ki, indi də bu haqda yazmaq istəməzdim. Axı sən heç vaxt gileylənmirdin, çətinliklərini bildirmirdin, kiməsə əziyyət verməyi sevmirdin. Mən də bunu etməyəcəm.

Sən bir soyuq yanvar günündə qəfil bu dünyadan köçdün. Yesenin yazdığı kimi: "Hər şey ağ budaqdan duman kimi çəkiləcəkdir".

Bir dəfə doğma Konservatoriyanda sənə həsr olunmuş xatirə gecəsində iştirak edirdik. Səhnədə sevimli tələbələrin Elnarə Həşimova və Məmməd Quliyev ən çox xoşladığın parçalardan Cerom Kernin "Duman" əsərini ifa edirdilər. Kernin bənzərsiz musiqisi səslənərkən, mən səni, uşaqlıq və gənclik illərimi, Estoniyaya birgə səfərimizi, çox sevdiyin Tallinin Merivəlya qəsəbəsindəki kiçik evimizi, uzun uzadı gəzintilərimizi, nahar etdiyimiz xudmani kafeləri, köhnə şəhərdəki kiçik suvenir dükanlarını və heç vaxt unuda bilməyəcəyim daha nələri xatırlayırdım. Bunları heç bir memuar kitabına sığdırmaq mümkün deyil.

"Duman"nın son akkordu səslənib havada əridi. Xatirələrin dumanı çəkilib getdi. Sən, Elmira, qaldın...

İyul, 2004-cü il

Günel ANARQIZI

525-ci qəzet .- 2024.- 14 sentyabr №(167).- S.19.